Vai trò của khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo trong việc phát triển vùng kinh tế trọng điểm phía Nam
Vấn đề đặt ra là vùng kinh tế trọng điểm phía Nam làm thế nào để thu hút các nguồn lực nhằm cải thiện tính linh hoạt trong sản xuất, rút ngắn thời gian các quy trình sản xuất, rút ngắn khoảng cách giữa các chuỗi cung ứng với thị trường; làm thế nào để trở thành trung tâm cung ứng vốn và phát triển bền vững.
Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam gồm TP.HCM, Bình Phước, Bình Dương, Tây Ninh, Đồng Nai, Bà Rịa - Vũng Tàu, Long An, Tiền Giang, trong đó TP.HCM là hạt nhân. Mặc dù chỉ chiếm 8% diện tích và 17% dân số so với cả nước, nhưng trong nhiều năm qua, vùng kinh tế trọng điểm phía Nam đạt hơn 40% tổng sản phẩm quốc nội (GDP) và giá trị xuất khẩu chiếm khoảng 40%, tăng trưởng kinh tế trung bình gấp hơn 1,5 lần so với cả nước.
Vùng còn đóng góp hơn 44% tổng thu ngân sách của cả nước, thu hút 56% số dự án và 45% số vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Với hệ thống cảng biển, sân bay quốc tế đã giúp vùng kinh tế trọng điểm phía Nam này trở thành trung tâm du lịch, phát triển công nghệ thông tin, viễn thông, logistics… lớn nhất cả nước. Đây được xem là vùng kinh tế năng động, có mức tăng trưởng mạnh hướng đến mục tiêu phát triển bền vững.
Nhưng vùng kinh tế trọng điểm phía Nam đang đối mặt nhiều thách thức: tốc độ tăng trưởng kinh tế có xu hướng chậm lại kể từ khi đại dịch Covid-19 xảy ra, tỷ trọng sản xuất công nghiệp, xây dựng, dịch vụ chưa có điểm nổi bật, kết cấu hạ tầng giao thông đang quá tải, nguồn ngân sách phân bổ chưa hợp lý, điều tiết ngân sách ở Trung ương còn ở mức thấp…
Do đó, vấn đề đặt ra là vùng kinh tế trọng điểm phía Nam làm thế nào để thu hút các nguồn lực nhằm cải thiện tính linh hoạt trong sản xuất, rút ngắn thời gian các quy trình sản xuất, rút ngắn khoảng cách giữa các chuỗi cung ứng với thị trường, là trung tâm cung ứng vốn và phát triển bền vững.
TP.HCM với vai trò đầu tàu cần phải tạo ra mạng lưới cho các địa phương khác phát triển và các địa phương trong vùng cũng cần liên kết chặt chẽ hơn để tạo ra sự đồng bộ với mục tiêu sự phát triển của mỗi nơi là tiền đề cho các địa phương khác cùng phát triển, hướng đến nền kinh tế bền vững tại vùng kinh tế trọng điểm phía Nam và cả nước.
Khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo luôn được xem là cơ sở hàng đầu trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội nhanh và bền vững.
Quá trình phát triển kinh tế bền vững trong xu hướng hiện nay đòi hỏi phải thu hút nguồn lực về vốn lẫn con người, tuy nhiên, phải gắn liền với nền tảng khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo. Trong đó, phải khai thác triệt để các thành tựu từ cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, hướng đến huy động và phát huy các nguồn lực nhằm tái cấu trúc phương thức sản xuất, kinh doanh, tối ưu hóa chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị, cũng như ưu tiên phát triển các ngành công nghiệp trọng điểm.
Các nguồn lực phát triển khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo, ứng dụng công nghệ cao, công nghệ mới phải được ưu tiên nhằm thúc đẩy việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng nhanh các ngành công nghiệp dịch vụ có hàm lượng tri thức, giá trị gia tăng cao. Điển hình như Công viên Phần mềm Quang Trung, mục tiêu là phát triển thành “Tech Hub”, là nơi nghiên cứu, ứng dụng, cung cấp và chuyển giao các giải pháp công nghệ cho cả nước và khu vực Đông Nam Á, góp phần phát triển ngành công nghệ thông tin trong nước và nâng cao thương hiệu đối với cộng đồng quốc tế. Đối với các khu công nghệ cao, phải thúc đẩy nghiên cứu, đào tạo, ươm tạo, khởi nghiệp đổi mới sáng tạo và xây dựng năng lực nội sinh công nghệ cao, phát triển sản phẩm chủ lực theo định hướng chuyển từ gia công lắp ráp sang chế tạo, nâng cao giá trị gia tăng, sản xuất.
Chính phủ cần sớm triển khai các đề án, chính sách để hỗ trợ doanh nghiệp trong quá trình chuyển đổi số, ứng dụng khoa học - công nghệ, tập trung hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa, đồng thời ưu tiên thí điểm tại các tập đoàn, doanh nghiệp lớn, các doanh nghiệp công nghệ thông tin, các doanh nghiệp nghiên cứu đổi mới sáng tạo. Chính phủ và doanh nghiệp phải luôn sẵn sàng chấp nhận những cái mới, khuyến khích đổi mới và sáng tạo, hỗ trợ cung cấp thông tin và tài trợ ngân sách cho chuyển đổi số, tháo gỡ các thủ tục hành chính còn vướng mắc.
Tuy nhiên, để thực thi những điều ấy cần phải có khung pháp lý chung để kiểm soát và quản lý, đồng thời phải đáp ứng định hướng phát triển kinh tế - xã hội đề ra. Do đó, phải triển khai đánh giá và ghi nhận ý kiến đóng góp để hoàn thiện hành lang pháp lý.
Tập trung nâng cao nguồn nhân lực trong lĩnh vực công nghệ thông tin, đặc biệt là liên quan đến an ninh mạng, trí tuệ nhân tạo (AI), máy học (Machine Learning), Internet vạn vật (IoT), chuỗi khối (blockchain) và thực tế ảo, thực tế tăng cường (VR/AR). Việc bổ sung kịp thời đội ngũ nhân lực này là nhân tố quyết định để bắt kịp sự phát triển của nền kinh tế dựa trên khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo.
Những chương trình hành động cụ thể trong nước và hợp tác với nước ngoài là cần thiết để nguồn nhân lực tại Việt Nam tiếp cận với những công nghệ mới để thúc đẩy chuyển đổi số trong xã hội. Các tổ chức, doanh nghiệp không chỉ hợp tác, liên kết với doanh nghiệp công nghệ trong nước mà phải mở rộng phạm vi toàn cầu, nhằm hướng đến đội ngũ lao động đủ khả năng tiếp thu và ứng dụng những công nghệ chuyển giao, công nghệ mới cho Việt Nam. Phải đáp ứng tinh thần trong chiến lược thu hút nhân tài của kết luận 14/KL-BCT ngày 22/9/2021 của Bộ Chính trị về khuyến khích cán bộ dám nghĩ, dám làm, dám đổi mới sáng tạo.
(*) Trường Đại học Kinh tế TP.HCM
