Khi AI bước vào lãnh địa sáng tạo

Chưa đầy 24 giờ sau khi Tạp chí Vogue tung ra ấn phẩm tháng 8 với chiến dịch quảng cáo Guess được tạo hoàn toàn bằng AI bởi studio Seraphinne Vallora, làn sóng phản ứng gay gắt đã bùng lên trong cộng đồng độc giả thời trang toàn cầu.

Cùng thời điểm, tại Việt Nam, bộ phim Chốt đơn cũng dùng AI để thay thế diễn viên chính - Hoa hậu Thùy Tiên đang vướng vòng lao lý cũng không nằm ngoài tranh cãi.

Phía sản xuất khẳng định đã tuân thủ pháp luật, căn cứ trên điều khoản trong hợp đồng và các quy định hiện hành nhưng dư luận vẫn đặt câu hỏi: Liệu sự thay thế ấy có đủ sức thuyết phục cảm xúc người xem và có chạm đến giới hạn nhân thân?

Trở lại câu chuyện dùng AI của studio Seraphinne Vallora. Chỉ trong vài ngày studio này có thể tạo ra một bộ ảnh đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn thẩm mỹ khắt khe của ngành thời trang cao cấp. Không cần ê-kíp đông đảo, không cần dựng bối cảnh thật, ánh sáng hay hoá trang, chỉ bằng dữ liệu và thuật toán, AI có thể tái tạo toàn bộ khung hình, từ biểu cảm khuôn mặt đến ánh nhìn. Về mặt sản xuất, đây là một cú nhảy vọt: Chi phí cắt giảm tới 70%, thời gian từ ý tưởng đến thành phẩm rút ngắn đáng kể.

Với Chốt đơn, AI cũng đóng vai trò như một chiếc “phao cứu sinh” trong tình thế diễn viên chính không thể tiếp tục xuất hiện. Sự linh hoạt này, với nhiều nhà sản xuất là giá trị không thể bỏ qua.

Trong thời trang, việc cắt giảm các buổi chụp thật đồng nghĩa với giảm thiểu rác thải từ quần áo, hạn chế khí thải vận chuyển và hướng đến một mô hình sản xuất xanh hơn. Trong điện ảnh, khi rủi ro ngoài chuyên môn xảy ra như sự cố pháp lý với diễn viên, công nghệ có thể giúp duy trì tính liên tục của dự án, tránh tổn thất tài chính và giữ vững cam kết với đối tác…

Tuy vậy, vấn đề là nên làm đến đâu. Cả Vogue lẫn đoàn làm phim Chốt đơn đều nhấn mạnh yếu tố minh bạch, rằng họ công bố rõ ràng việc sử dụng AI và chấp nhận đối mặt với dư luận. Nhà báo Maghan McDowell nhận định trên Forbes: “Dù có gắn nhãn AI nhưng tôi không nghĩ đa số độc giả nhận ra điều đó. Điều này cho thấy, sự minh bạch không thể chỉ là dòng chữ nhỏ mà phải là một phần của nguyên tắc đạo đức, đặt ra giới hạn rõ ràng giữa sáng tạo và đánh tráo”.

Câu hỏi cuối cùng vẫn là: Liệu người xem, người đọc - những người mà ngành sáng tạo luôn hướng đến đã sẵn sàng chấp nhận những nhân vật không có nhịp tim? Hay việc duy trì yếu tố con người, dù nhiều khiếm khuyết mới chính là điều giữ cho thời trang và điện ảnh có được sức sống dài lâu?

Với thời trang, việc thay thế người mẫu bằng AI dù được dán nhãn minh bạch vẫn khiến độc giả và giới chuyên môn cảm thấy bị phản bội. Các gương mặt người mẫu không chỉ là công cụ minh hoạ quần áo, mà là những cá tính, những câu chuyện, những thứ mà AI dù hoàn hảo đến đâu, vẫn khó truyền tải một cách chân thực. Một người mẫu thật có thể mang đến sắc thái riêng, sự ngẫu hứng trong buổi chụp, những khoảnh khắc không lường trước… tất cả đều là yếu tố cấu thành của cái gọi là “nghệ thuật thị giác”.

Trong điện ảnh, cảm xúc càng là yếu tố không thể nhân tạo hoá. Sau buổi chiếu đầu tiên của Chốt đơn, không ít khán giả nhận xét rằng biểu cảm của nhân vật nữ chính (là người ảo) có phần thô cứng, nhất là ở những phân đoạn đòi hỏi chiều sâu tâm lý. Về mặt kỹ thuật, đó có thể chỉ là bài toán chưa được giải trọn vẹn. Nhưng về mặt cảm xúc, đó là lời nhắc rằng không phải cứ giống thật là đủ.

Tại Việt Nam, luật sư Hoàng Hà và Hoàng Anh Sơn (Đoàn Luật sư TP.HCM) cho biết, chưa có quy định cụ thể về việc sử dụng AI thay thế hình ảnh cá nhân trong phim ảnh. Dù đoàn phim Chốt đơn đã thay đổi toàn bộ nhân vật mới để tránh vi phạm quyền nhân thân, vẫn còn nhiều khoảng trống cần được lấp đầy.

Chuyên gia Matthew Drinkwater từ Fashion Innovation Agency chia sẻ trên tờ Forbes rằng, ngành công nghiệp thời trang cần suy nghĩ lại các chuẩn mực, về đại diện, về vẻ đẹp trong thế kỷ 21. Nhưng để làm được điều đó, cần một nền tảng pháp lý rõ ràng, đạo đức nghề nghiệp vững vàng và trên hết, sự đồng thuận từ công chúng - những người vẫn còn trân trọng những gì là thật, là sống động, là mang hơi thở của con người.

Trong kỷ nguyên lai ghép giữa người và máy, câu trả lời không nằm ở cực đoan nào, mà ở khả năng cân bằng giữa hiệu quả và cảm xúc, giữa công nghệ và nhân tính, giữa tiến bộ và giới hạn. Và có lẽ, chính những tranh luận như hôm nay là khởi đầu cần thiết để viết tiếp chương mới cho nghệ thuật kể chuyện - cả trên sàn diễn lẫn màn ảnh.