Bà Vưu Lệ Quyên - CEO Biti’s: “Hạnh phúc là chiến lược phát triển doanh nghiệp”

Gặp CEO Biti’s Vưu Lệ Quyên, ít ai hình dung người phụ nữ nhỏ nhắn ấy lại đang gánh trên vai cuộc sống của 6.200 cán bộ, công nhân viên. Giữa nhịp sống hối hả của thương trường, bà chọn cho mình con đường chậm rãi nhưng sâu sắc: thực hành kỹ năng hạnh phúc và sống gần gũi thiên nhiên. Với bà, hạnh phúc không chỉ là đích đến, mà là hành trình mỗi ngày, nơi người lãnh đạo không ngại thể hiện cảm xúc chân thật của mình, có thể say mê chia sẻ về những giá trị mình theo đuổi hay xúc động, nghẹn ngào khi nhắc đến những khác biệt thế hệ trong gia đình.

* Biti’s đã áp dụng mô hình Tổng hạnh phúc quốc gia (GNH) từ năm 2018. Cơ duyên nào bà quyết định đưa mô hình này vào doanh nghiệp (DN)?

- Năm 2011, tôi gặp một vấn đề mà nhiều người gọi là “khủng hoảng hiện sinh” - không biết lý do mình tồn tại là gì. Tôi lớn lên trong một gia đình thành đạt, có học thức tốt, vị trí xã hội tốt và không thiếu gì về vật chất nhưng sâu bên trong, tôi thấy những điều này không đem lại hạnh phúc cho mình. Một số biến cố trong cuộc sống khiến tôi nhận ra bấy lâu nay mình sống theo sự kỳ vọng của người khác, theo cách người khác định nghĩa hạnh phúc, mà chưa thực sự tìm ra hạnh phúc đối với mình là gì.

Trong lúc hoang mang, tôi được một người bạn tặng cuốn “Nghệ thuật sống hạnh phúc” của Đức Đạt Lai Lạt Ma. Trong đó, Ngài có viết mục đích của cuộc sống là hạnh phúc. Từ khóa “hạnh phúc” ấy dẫn tôi vào hành trình đi tìm hạnh phúc đối với mình là như thế nào. Tôi bắt đầu nhận ra, vật chất có thể đủ đầy, nhưng nếu coi đó là điều hiển nhiên, không cảm nhận được, không biết ơn, không biết trân trọng thì nó cũng không đem lại hạnh phúc thật sự.

Từ đó, tôi có ba ước nguyện: thứ nhất là đến Ấn Độ gặp Đức Đạt Lai Lạt Ma - người thường xuyên nói về hạnh phúc; thứ hai là gặp thiền sư Thích Nhất Hạnh - người luôn nhắc đến an lạc, hạnh phúc và thứ ba là đến Bhutan - quốc gia chọn hạnh phúc làm chiến lược phát triển để tìm hiểu họ đo lường hạnh phúc như thế nào. May mắn là từ năm 2015 đến 2017, tôi hoàn thành cả ba ước nguyện của cuộc đời mình.

Năm 2015, khi gặp Đức Đạt Lai Lạt Ma, Ngài nói rằng động lực của cuộc sống phải vì lợi ích của tất cả mọi người, tất cả mọi loài. Tôi trở về và suy nghĩ mãi. Lúc đó, ở vị trí Phó tổng giám đốc Biti’s, tôi có thể làm gì cho 8.000 nhân sự, làm sao để cuộc sống mỗi ngày của mọi người hạnh phúc hơn, ý nghĩa, tốt đẹp hơn? Và tôi muốn triển khai một dự án mà định hướng cho DN phát triển dựa trên triết lý hạnh phúc.

Năm 2016, sang Bhutan, tôi bất ngờ và cũng rất tự hào khi biết Giám đốc Trung tâm GNH là một người Việt - Giáo sư Hà Vĩnh Thọ. Dù không gặp được thầy, tôi vẫn đến trung tâm, mang về nhiều tài liệu để tìm hiểu cách đo lường hạnh phúc. Khi thầy trở về Việt Nam triển khai “Trường học hạnh phúc” ở Huế, tôi đã mời thầy hỗ trợ Biti’s áp dụng GNH vào doanh nghiệp. Thật may, thầy đồng ý và hành trình “Happy Biti’s” bắt đầu.

* Đưa mô hình Tổng hạnh phúc quốc gia từ Bhutan về áp dụng ở Biti’s, bà có điều chỉnh gì cho phù hợp?

- Dự án Happy Biti’s được xây dựng với slogan “Happy me, Happy Biti’s” (Tôi hạnh phúc, Biti’s hạnh phúc) nghĩa là mỗi cá nhân cán bộ, công nhân viên phải thực tập kỹ năng hạnh phúc và DN phải tạo không gian, cũng như thay đổi cách vận hành để mọi người có thể thực tập kỹ năng này. Hằng năm, chúng tôi làm khảo sát để đo lường chỉ số hạnh phúc ở 9 lĩnh vực của GNH, nhưng tùy biến câu hỏi cho phù hợp với thực tế công ty. Ở Biti’s có 118 câu hỏi để đo lường. Khảo sát này có thể làm hằng năm hoặc theo chiến lược, khi chiến lược của DN thay đổi thì có thể đo lường lại.

Khảo sát được thực hiện ẩn danh, như một “la bàn” để xem ở 9 lĩnh vực này, tổ chức của mình đang ở đâu và cần phải cải thiện như thế nào để tốt hơn. Ví dụ những năm qua các lĩnh vực ở Biti’s liên tục bị điểm thấp là sức khỏe, mức sống của nhân viên và thời gian sử dụng. Mỗi khi có kết quả, tôi đều họp với tất cả các trưởng phòng ban để nhận diện gốc rễ vấn đề và cùng đưa ra sáng kiến cải thiện. Điều quan trọng là phải làm cho các lĩnh vực của “bánh xe hạnh phúc” này được cân bằng, tròn đều nhất có thể.

* Cụ thể, với dự án Happy Biti’s, mỗi nhân viên trong Biti’s đã thực hành kỹ năng hạnh phúc như thế nào, thưa bà?

- Ở giai đoạn thử nghiệm thì mỗi năm, khoảng 35 nhân sự được tham gia retreat - chuyến đi tách khỏi môi trường công việc để học hỏi. Kỹ năng hạnh phúc ở Biti’s được định nghĩa bằng 3 kết nối: với bản thân, với người khác và với thiên nhiên, dựa trên nền tảng của sự chú tâm (mindfulness).

Qua đó, nhân sự hiểu được những điểm mạnh, yếu của mình, những động cơ, mong muốn thực hiện trong cuộc đời; nhận diện và chuyển hóa cảm xúc khó như thế nào. Họ học cách lắng nghe sâu và giao tiếp thấu cảm để có mối quan hệ hài hòa với tất cả đồng nghiệp trong công ty và nhận thức được hạnh phúc của mình gắn bó mật thiết với thiên nhiên và môi trường xung quanh, từ đó chung tay bảo vệ sự sống cho tất cả mọi người.

Khi tham gia những khóa retreat này, tại Biti’s có 2 sự thực tập lớn: Mọi cuộc họp đều bắt đầu bằng 2 phút chú tâm và “check-in cảm xúc” - một cách để kết nối, hiểu đồng đội của mình trước khi bắt đầu nội dung buổi họp. Ngoài ra, vào mỗi thứ Sáu, từng phòng ban dành một giờ rèn kỹ năng hạnh phúc, chia sẻ những vấn đề trong tuần nhằm tạo sự kết nối và gắn kết mọi người.

Tôi cũng khuyến khích mọi người ngồi tĩnh tâm 15 phút vào buổi sáng hoặc tối để lắng đọng cơ thể, chuẩn bị một ngày mới tươi đẹp hoặc giảm bớt những căng thẳng trước khi vào giấc ngủ. Hiện, có 2.400 nhân sự Biti’s được đào tạo kỹ năng hạnh phúc và chúng tôi đang triển khai để phủ hết kỹ năng hạnh phúc này trên toàn hệ thống.

* Những hoạt động thực hành kỹ năng hạnh phúc đó đem lại lợi ích cụ thể gì cho DN?

- Thời điểm bắt đầu triển khai dự án, tôi mới đảm nhận Tổng giám đốc công ty và nhận được rất nhiều tin nhắn nặc danh, tố cáo, mọi người không dám nhận trách nhiệm, những mục tiêu trong tổ chức không rõ ràng, sự trao quyền cho nhân viên không tốt… Qua 7 năm thực hành kỹ năng hạnh phúc, tôi thấy tôi là người thụ hưởng nhiều nhất của dự án này, công việc nhẹ nhàng hơn, ít tin nhắn tố cáo nặc danh, ít những sự cố phải đi “chữa cháy” và tôi dành nhiều hơn thời gian để nghiên cứu giúp cho cộng đồng phát triển dài hạn, bền vững.

Đặc biệt, tôi tin tưởng đồng đội của mình, nên có những chuyến đi 2-3 tuần, lãnh đạo cấp cao cũng rất thoải mái vì biết đội ngũ của mình biết rõ mục tiêu, cách thực hiện để đạt những mục tiêu đó, nhất là chú trọng việc có thế hệ kế thừa nên tôi cũng cảm thấy rất vững tâm.

Phía nhân viên cũng luôn cảm nhận được sự ủng hộ và gắn kết từ đồng nghiệp và ở đây mọi người đang gieo văn hóa làm việc tử tế, hạnh phúc và hiệu quả. Từ đó, mọi người cảm thấy mình thuộc về cộng đồng này và sẵn sàng cống hiến. Khi mâu thuẫn phát sinh, những người thực hành kỹ năng hạnh phúc thường nhìn sâu vào nội tâm để xác định nguyên nhân, thay vì vội vàng đổ lỗi. Nhờ sự chú tâm, mỗi cá nhân biết tiết chế, giao tiếp ôn hòa, giúp hạn chế mâu thuẫn.

* Bà triển khai dự án vào năm 2018 thì sau đó đại dịch Covid-19 bùng phát. Đây có phải là “phép thử” đặc biệt cho dự án?

- Đúng vậy! Khi Covid-19 bùng phát, TP.HCM giãn cách xã hội 4 tháng là giai đoạn thật sự hoảng loạn. Mọi người không biết nó sẽ diễn ra bao lâu, như thế nào. Tôi nhớ buổi đầu tiên tổ chức vòng tròn chia sẻ cho mọi người trước khi nhà máy bắt đầu đóng cửa hoạt động “3 tại chỗ”, tất cả mọi người đều đeo khẩu trang, ngồi trong vòng tròn và nói ra nỗi sợ của mình. Sau đó, mọi người cảm thấy được động viên và có những góc nhìn tươi sáng, tích cực hơn. Đó cũng là lý do mà tôi thấy việc chia sẻ rất quan trọng. Khi chúng ta nhận ra, cùng nhau đối diện thì nỗi sợ sẽ tiêu tan. Đó là một trong những trải nghiệm khó quên.

Do có sự thực tập kỹ năng hạnh phúc nên hằng tuần, các phòng ban luôn họp online để động viên nhau. Giai đoạn đó, chúng tôi nỗ lực thực hiện rất nhiều sáng kiến để chăm sóc tất cả thành viên Biti’s. Bất cứ người nào bệnh sẽ có người kèm sát chăm sóc, gửi những thiết bị y tế cần thiết và thường xuyên thăm hỏi, hỗ trợ, động viên nhau. Thời điểm đó, công ty phải đóng cửa một thời gian dài, 50% cửa hàng trên toàn quốc đóng cửa nên nguồn thu bị giới hạn, chúng tôi quyết định giảm lương nhưng mức lương đó vẫn đảm bảo duy trì được cuộc sống hằng ngày. Và nếu bất cứ nhân sự nào thật sự khó khăn có thể liên hệ với bộ phận nhân sự hoặc trưởng phòng ban để được hỗ trợ trực tiếp.

Lúc đó, tôi không biết được công ty sẽ phải đóng cửa bao nhiêu tháng, và liệu sau đó, khi hoạt động lại thì DN có còn tài chính để vận hành hay không. Lúc đó, Biti’s có 8.000 nhân sự với 8.000 gia đình cần chăm lo, thật sự là một áp lực rất khủng hoảng với tôi. Bốn tháng đó là thời gian mà tôi thấy mình và cộng sự đã nghĩ và làm rất nhiều thứ hay ho phục vụ cho cộng đồng. Đến bây giờ nghĩ lại, tôi vẫn cảm thấy rất ý nghĩa và hạnh phúc.

Mặc dù khó khăn như vậy, chúng tôi vẫn đảm bảo an sinh xã hội cho 8.000 gia đình và vẫn đóng góp được rất nhiều cho cộng đồng, từ tài trợ máy trợ thở, thiết bị y tế cho các bệnh viện đến tài trợ 53 ngàn suất ăn mỗi ngày cho những người yếu thế… Điều quan trọng hơn cả là tinh thần của 8.000 cán bộ công nhân viên thời điểm đó rất tốt bởi vì chúng tôi có sự thực tập kỹ năng hạnh phúc, có những nhân sự để đi lan tỏa giúp mọi người bình an hơn. Biết là đại dịch xảy ra như vậy nhưng tâm thế của chúng tôi là một tâm thế mở, đối diện và cùng nhau vượt qua đại dịch.

* Để hướng đến mục tiêu nuôi dưỡng, phát triển con người, bà có từng phải đánh đổi doanh thu, lợi nhuận của công ty?

- Ở Biti’s, chúng tôi sẽ không phát triển bằng mọi giá mà khi đưa ra quyết định gì tôi luôn cân nhắc xem quyết định này sẽ ảnh hưởng như thế nào đến nhân sự; đến kết quả hoạt động của công ty và thứ ba là môi trường. Nếu phát triển doanh thu lợi nhuận bằng mọi giá, con người sẽ phải trả giá cho việc tăng ca, mất sức lao động, cảm thấy căng thẳng…

Ở Biti’s, tôi luôn tìm cách cân bằng những yếu tố này, bởi tôi nghĩ, tiền cũng chỉ là một phương tiện để giúp cho con người sống hạnh phúc, có sức khỏe và có thể duy trì được cuộc sống ổn định của mình. Vậy làm sao cân bằng được những yếu tố này để đảm bảo cộng đồng vẫn phát triển bền vững, tăng trưởng, doanh thu lợi nhuận tốt và con người trong đó được tạo điều kiện học tập và làm việc trong môi trường hạnh phúc để có thể trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình.

* Với cá nhân bà thì sao? Thực hành kỹ năng hạnh phúc đem lại những thay đổi gì trong chính bản thân bà?

- Tôi thay đổi rất nhiều. Cách tôi lãnh đạo 7 năm trước khác rất nhiều so với hiện tại. Thứ nhất, việc rèn luyện sự tỉnh thức, sự chú tâm giúp tôi nhận thức được thực tế hiện tại của mình như thế nào. Thứ hai là cách đưa ra quyết định, vì các lãnh đạo thường có năng lực nên mọi người sẽ rất gấp gáp giải quyết vấn đề mà thật sự không lắng nghe toàn diện vấn đề đó. Thứ ba, nhân sinh quan của tôi thay đổi qua thời gian giúp tôi gắn kết với đồng đội nhiều hơn, yêu thương và thấu cảm mọi người nhiều hơn. Khi có quyết định lớn, tôi dành thời gian để hỏi những nhân sự liên quan và sau đó, dựa trên sự chia sẻ để đưa ra quyết định phù hợp hơn với thực tế.

* Vậy theo bà, một nhà lãnh đạo trong DN hạnh phúc cần sở hữu những phẩm chất gì?

- Người lãnh đạo trong DN hạnh phúc trước hết phải làm gương, bởi khẩu hiệu hạnh phúc có thể treo khắp nơi nhưng nếu bản thân không hạnh phúc thì khó truyền cảm hứng cho người khác. Người lãnh đạo hạnh phúc không phải lúc nào cũng cần tươi cười, nhưng khi khó khăn phải biết chia sẻ với đồng đội, tôn trọng sự thật và tạo nguồn năng lượng tích cực giúp cộng đồng vượt qua khó khăn, gắn với các giá trị cốt lõi mà công ty theo đuổi như phụng sự, hạnh phúc, chính trực, đồng đội và cải tiến liên tục… Sự chính trực giữa lời nói và hành động của người lãnh đạo phải xuyên suốt, nói được thì phải làm được chứ không chỉ hứa suông.

Đồng thời, lãnh đạo cần tự nhận thức bản thân, phải hiểu điểm mạnh của mình ở đâu và đang có những tiêu cực gì, để không gieo những tiêu cực đó cho tập thể. Tôi từng chứng kiến rất nhiều lãnh đạo áp đặt từ trên xuống và đôi khi đem luôn cả tiêu cực cho đội ngũ, nó lan tỏa làm cho môi trường làm việc rất độc hại. Người lãnh đạo phải định hướng mục tiêu tổ chức rất rõ ràng, giúp đồng sự hiểu vai trò của mình và họ cần phát triển những kỹ năng nào để đóng góp vào mục tiêu chung. Cuối cùng, người lãnh đạo cũng phải học tập suốt đời với một tư duy mở, thích ứng thời cuộc.

* Sau 7 năm làm CEO Biti’s, bà có hoàn thành hết những mục tiêu mình đặt ra?

- Tôi là người kế nghiệp thế hệ thứ hai tại Biti’s. Thật ra, bài toán của người sáng lập - ba tôi khi bàn giao cho tôi không phải dễ nhưng cũng không quá khó. Thứ nhất là làm sao để luôn giữ uy tín của thương hiệu, của gia đình. Thứ hai là làm sao lo được cho cán bộ công nhân viên và thứ ba là không được làm cho công ty thua lỗ. Trong đó, chỉ có thời điểm dịch Covid-19 bùng phát thì công ty có lỗ, nhưng sau đó cũng hồi phục nhanh. Tôi thấy 3 nhiệm vụ đó đến thời điểm này tôi đều hoàn thành, công ty và đồng sự đang phát triển rất tốt.

* Kế thừa sự nghiệp to lớn từ gia đình, lại là thương hiệu có tên tuổi như Biti’s, bà có áp lực? Bà thừa hưởng điều gì từ ba của mình - người sáng lập thương hiệu?

- Tôi thừa hưởng rất nhiều từ ba ở ý chí và động lực, bởi vì thế hệ đi trước, ý chí và nghị lực rất mạnh mẽ, họ luôn cố gắng tìm mọi cách để có thể sinh tồn, gầy dựng sự nghiệp. Ý chí mạnh mẽ đó luôn là kim chỉ nam của tôi trong động lực đi làm mỗi ngày.

Ba mẹ tôi khi điều hành DN có tính kỷ luật rất cao và họ có đạo đức nghề nghiệp, đam mê nghề nghiệp và làm giàu chính đáng bằng chính bàn tay, khối óc của mình. Tôi thấy được nét đẹp trong sự nghiệp này, không chỉ đem lại công ăn việc làm cho rất nhiều người mà còn kinh doanh sản phẩm tử tế do người Việt làm nên, đáp ứng được nhu cầu của rất nhiều gia đình Việt.

Còn việc áp lực không thì thật sự chỉ có áp lực ở người kế nghiệp nếu mình cố gắng trở thành phiên bản của người sáng lập. Nhưng tôi luôn có cơ hội làm mới để thật sự kế nghiệp đúng như cái chất bản thân mình.

* Năm 2021, bà đạt giải thưởng Doanh nhân xuất sắc châu Á. Giải thưởng này cũng khẳng định bước chuyển hóa mạnh mẽ trong văn hóa DN của Biti’s, thưa bà?

- Tôi thấy rất tự hào về giải thưởng này vì đó là một sự ghi nhận của việc Biti’s đã vượt qua thời điểm khó khăn nhất trong 40 năm vận hành. Sự ghi nhận đó không chỉ đến từ Việt Nam mà cả cộng đồng quốc tế, đó là thành quả giúp tôi cảm thấy hướng đi của mình là đúng và được sự ghi nhận.

* Trong DN gia đình như Biti’s, liệu có sự khác biệt giữa hai thế hệ hay không và bà phải giải quyết những khác biệt đó như thế nào?

- Khác biệt thế hệ thì luôn có vì tôi sinh ra trong thời bình còn ba mẹ sinh ra trong thời chiến tranh, rất khó khăn. Thật sự, tôi thấu hiểu việc khó khăn và phải nỗ lực hết sức mình của ba mẹ. Nhưng ở thời điểm trước khi thực hành kỹ năng hạnh phúc, tôi luôn thấy những điều ba mẹ làm không phù hợp và mình luôn ở trong tâm thế than phiền, chống đối. Tuy nhiên, sau thời gian thực tập kỹ năng, rèn luyện nhiều hơn sự trắc ẩn và thật sự đặt mình trong vị trí của ba mẹ lúc đó, với những khó khăn như vậy, chưa chắc tôi làm tốt được như thế. Thứ hai là mình lắng nghe sâu hơn và hiểu được nỗi đau của ba mẹ, từ đó, điều chỉnh bản thân để chia sẻ, hỗ trợ cho nhau tốt hơn. Khi rèn được kỹ năng lắng nghe, quan sát nhiều hơn, chịu hiểu hơn cho ba mẹ thì cách tôi trình bày vấn đề cũng có sự chuyển hóa rất lớn và sự khác biệt thế hệ không còn nhiều nữa, bởi vì việc giao tiếp của mình dựa trên tình thương chứ không phải sự phản kháng.

* Bà đang ấp ủ xây dựng một “cộng đồng doanh nghiệp hạnh phúc” tại Việt Nam?

- Tôi nghĩ cộng đồng DN nghiệp hạnh phúc là một ý tưởng rất hay vì chúng ta có những DN cùng nhau thực hành kỹ năng hạnh phúc tạo sự chuyển hóa cho tổ chức của mình cũng như giúp cho người Việt nâng niu và phát huy giá trị hạnh phúc đó.

Với những gì Biti’s đã thực nghiệm, tôi rất mong muốn có thể chia sẻ và lan tỏa cho nhiều DN hơn. Hy vọng là có nhiều người đồng hành với tôi để giúp môi trường làm việc ngày càng hạnh phúc và hiệu quả hơn. Khi đó, tôi tin là cộng đồng DN Việt sẽ phát triển một cách thịnh vượng và bền vững.

* Sau hơn 10 năm thực hành kỹ năng hạnh phúc và sống gần gũi thiên nhiên, bà có thông điệp gì muốn gửi gắm đến những lãnh đạo trẻ của các DN hiện nay?

- Tôi muốn nói với các bạn, sự đầu tư lớn nhất là đầu tư cho chính bản thân mình. Bởi vì mình có hạnh phúc, đủ đầy thì mới có thể đem lại hạnh phúc cho người khác được. Điều đó xứng đáng để mỗi người dành cho mình một khoảng không gian, một quỹ thời gian, hay thậm chí một khoảng lặng trong tâm trí, để tìm câu trả lời: Hạnh phúc của mình là gì? và làm thế nào rèn luyện để có sự hạnh phúc đủ đầy đó, làm sao có thể trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình.

* Cảm ơn bà về buổi trò chuyện thú vị và cảm xúc!