Thành phố thông minh: Bắt đầu từ thể chế quản trị

Theo các chuyên gia, cách thức tiếp cận không đơn thuần từ công nghệ mà phải từ thể chế quản trị đô thị, hệ thống đó phải kiến tạo được hệ sinh thái mở và an toàn cho người dân và cộng đồng doanh nghiệp tham gia sáng tạo.

TS. Nguyễn Việt Hải - Phó Viện trưởng Viện Khoa học công nghệ VINASA cho rằng tiếp cận smartcity trước tiên phải từ quan điểm bền vững của cả hệ thống có nhiều bên tham gia tương tác vào quá trình này, gồm nhà quản lý, doanh nghiệp, công dân và nhiều thực thể đô thị khác. Tuy nhiên, tựu trung về mục tiêu cam kết cho smartcity là tạo ra hạ tầng thông minh hỗ trợ doanh nghiệp, người dân làm việc và sinh sống hiệu quả, an toàn hơn.

Mở nhưng phải an toàn

Theo TS. Hải, từ những năm 90 thế giới đã quan tâm làm sao các chính quyền có thể tích hợp dữ liệu trên nền tảng công nghệ để quản lý và chia sẻ cho mục tiêu phát triển mà vẫn đảm bảo an toàn. Về công nghệ, khi hệ thống tích hợp nhiều lĩnh vực với đặc tính số lượng dữ liệu khổng lồ được vận hành, xử lý, nếu phần mềm quản lý bất ổn sẽ ảnh hưởng đến toàn xã hội.

Hạ tầng smartcity được kết nối từ vô vàn thiết bị cảm biến và hầu hết các tấn công đều nhắm từ thiết bị IoT kết nối hệ thống. "Để thành phố thật sự thông minh phải bảo đảm triết lý vận hành ngay từ khi xây dựng, chú trọng đến bảo toàn hệ thống, tính riêng tư bảo mật của công dân".

TS. Hà Thúc Viên - Hiệu phó Đại học Việt Đức đặt vấn đề kiến trúc mở đó làm sao thu thập tối ưu dữ liệu, bảo mật được tính riêng tư mà vẫn khuyến khích đóng góp của bên thứ ba về thu thập dữ liệu. "Cần khung thể chế đầy đủ, các quy định và cấu trúc quản trị rõ ràng về cách thức sử dụng dữ liệu mở để bảo đảm tính an toàn và vận hành hiệu quả. Có đối sách về an toàn kỹ thuật và công nghệ để hạn chế rủi ro và tiêu cực vốn là mặt trái của công nghệ”.

Về thể chế, chính quyền cung cấp các dịch vụ công hiệu quả; định danh được các công dân và tổ chức doanh nghiệp; các thủ tục hành chính... hỗ trợ phát triển kinh tế bền vững, hài hòa giữa lợi ích công dân, doanh nghiệp với phát triển kinh tế môi trường. Khung quản trị đòi hỏi lãnh đạo cần có các mảng năng lực vận hành tốt smartcity, liên quan đến nhiều lĩnh vực như hạ tầng, giao thông, môi trường, y tế giáo dục... tạo ra các tiện ích và quy trình để các bên tham gia thuận lợi.

Theo ông Philip Hung Cao - kiến trúc sư giải pháp Palo Alto Network, các thiết bị xây dựng smartcity cung cấp dịch vụ tốt hơn nhưng cũng là "cơn ác mộng" nếu không có kế hoạch về an toàn mạng và dự phòng rủi ro. Phải tính toán tới cả những yếu tố thiên tai, các tần suất phá hoại ngày càng cao. Một khi kết nối rộng, có những yếu tố con người không can thiệp được mà cần cơ chế tự động phòng ngừa và quan trắc những hệ thống phá hoại, cơ chế yêu cầu sự hợp tác của mọi nhà cung ứng. "Chiến lược smartcity an toàn phải được thiết kế ngay từ đầu để giảm thiểu rủi ro, với khung quản lý rủi ro có sẵn, phân tích rộng trên cả hệ thống thường xuyên và cải thiện định kỳ”.

Nguồn lực cho sáng tạo

Theo TS.Hải, bức tranh chung về smartcity giữa các thành phố giống nhau nhưng mức độ trưởng thành và cách tiếp cận của từng thành phố khác nhau. Vì vậy cần mô hình tham chiếu, trên nền công nghệ kiến trúc đó phải giải quyết đồng thời cái chung và nét đặc thù của mỗi thành phố. Kiến trúc phải dựa trên nền dịch vụ bảo đảm là sân chơi cho tất cả các bên, đặc biệt là các công dân được khuyến khích tham gia làm giàu cho hệ sinh thái và cộng đồng doanh nghiệp nhỏ được khuyến khích tham gia kiến tạo.

Theo ông Philip Hung Cao, chỉ khi xem smartcity là nguồn lực về sáng tạo thì mới có cách tiếp cận tối ưu, nếu chỉ xét đơn thuần về công nghệ thì đó sẽ là rào cản lớn. Công nghệ bảo mật hay các hình thức tấn công thường được đề cập nhiều nhưng đó chỉ là phần nổi của vấn đề, sẽ còn nhiều thách thức trong tương lai. Câu hỏi là tại sao các tấn công vẫn rầm rộ diễn ra trong khi chúng ta nhiều năm bỏ nhiều tiền, công sức và tâm huyết để xây dựng hệ thống?

Theo ông Hung Cao, trước tiên các chương trình IT cho tổ chức và doanh nghiệp chưa thực sự rõ ràng, thường các chương trình quan trọng phải nhận được các cam kết xuyên suốt và dài hạn từ các cấp lãnh đạo nếu không sẽ gãy gánh giữa đường. Song song đó phải xác lập xây dựng kiến trúc an ninh thông tin bền vững ngay từ đầu, không đơn thuần về kỹ thuật hay mô hình mà cần một thiết kế khoa học có tính kế thừa dài hạn, linh hoạt để đón nhận các thay đổi trong tương lai. Trên kiến trúc đó vận hành hệ thống về phần mềm, quy trình và con người có liên quan giúp khai thác tối ưu dữ liệu, loại bỏ những yếu tố không cần thiết mà tập trung vào năng lực phòng vệ, giám sát, cập nhật và thay đổi.

Chia sẻ kinh nghiệm triển khai đề án, ông Nguyễn Việt Long, Giám đốc văn phòng Thành phố thông minh tỉnh Bình Dương cho biết: Lộ trình triển khai thường không cụ thể vì smartcity là mô hình mới tại Việt Nam. Cách thức tiếp cận là vừa học vừa làm và cải thiện với sự tương tác của "ba nhà”: nhà quản lý - doanh nghiệp - nhà đào tạo. "Tuy nhiên cách thức tiếp cận không phải đẩy mạnh công nghệ mà tạo ra và đưa công nghệ vào phục vụ lợi ích người dân, smartcity cần được hiểu là một hệ sinh thái sáng tạo, liên tục cải tiến và tối ưu hóa".