Người nhận giải tạo nên giá trị của giải thưởng

Chỉ một Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh chưa làm hết được vai trò "canh tân văn hóa Việt Nam" như mong muốn của những nhà văn hóa sáng lập ra Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh.

Đọc E-paper

Ngày 24/3, Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh lần thứ 7 - năm 2014 được tổ chức tại TP.HCM, trao cho những tên tuổi đã cống hiến rất nhiều cho văn hóa Việt như ông Thomas J. Vallely với những đóng góp cho nền giáo dục đại học; vợ chồng nhạc sĩ Lư Nhất Vũ - nhà thơ Lê Giang với những đóng góp xuất sắc trong việc sưu tầm, nghiên cứu và truyền bá văn hóa dân gian Nam bộ; PGS. Ngô Đức Thọ với hành trình nghiên cứu, dịch thuật và truyền bá văn hóa Hán Nôm trong nhiều năm qua, được trao giải Dịch thuật lần này; và giải Nghiên cứu được trao cho nhà nghiên cứu sử học Tạ Chí Đại Trường, với ghi nhận những đóng góp độc đáo và mới mẻ của ông trong nghiên cứu sử học.

Cách đây vài năm, khi Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh lần đầu ra mắt và trao giải cho các nhân vật trong nhiều lĩnh vực khoa học và văn hóa, bà Nguyễn Thị Bình, nguyên Phó chủ tịch nước, Chủ tịch Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh, đã phát biểu: "Người nhận giải làm vinh dự cho giải thưởng".

Nhiều nhà nghiên cứu khoa học tự nhiên, xã hội đã nhận giải với thái độ trân trọng và tự hào, như nhà toán học Hoàng Tụy, nhà triết học Bùi Văn Nam Sơn, nhà dân tộc học người Pháp Georges Condominas, Bí thư Thành ủy Hội An Nguyễn Sự...

Năm nay, nguyên Thủ tướng Chính phủ Phan Văn Khải gửi đến một bức thư chúc mừng cá nhân ông Thomas J. Vallely và bày tỏ: "Ông rất xứng đáng với giải thưởng văn hóa có uy tín trong xã hội, đặc biệt là trong giới trí thức Việt".

Mới qua 7 năm, một chặng đường chưa dài lắm nhưng Giải thưởng đã đủ uy tín thu phục lòng người, vượt biên giới, nhận được sự trân trọng của nhiều nhà văn hóa, nghiên cứu quốc tế, người Việt trong và ngoài nước.

Tuy nhiên, chỉ một Giải thưởng Văn hóa Phan Châu Trinh chưa làm hết được vai trò "canh tân văn hóa Việt Nam" như mong muốn của những nhà văn hóa sáng lập ra Quỹ Văn hóa Phan Châu Trinh. Bởi thực tế, các công trình nghiên cứu đồ sộ và kinh điển khó lan rộng ra đại chúng đang thiếu hụt nền tảng bởi những khiếm khuyết của nền giáo dục.

Mỗi năm cả nước có hàng trăm giải thưởng từ cấp nhà nước, từ các hội văn học - nghệ thuật từ trung ương đến địa phương; hàng trăm tác phẩm văn học - nghệ thuật đã được vinh danh trong các cuộc bình chọn, lễ trao thưởng long trọng.

Còn các tác phẩm đoạt giải đó có thật sự đóng góp cho nền tảng, sự phát triển văn học nghệ thuật không, có làm phong phú đời sống tinh thần xã hội Việt Nam không thì xã hội đã có câu trả lời bằng thái độ thờ ơ, lạnh nhạt với những giá trị của giải thưởng khi nó được phổ biến rộng rãi.

Chưa thấy xuất hiện những giải thưởng uy tín dành cho những trào lưu sáng tạo mới, tạo ra những dòng sáng tác mới để đưa tác phẩm tới gần công chúng hơn. Giải thưởng Âm nhạc Cống hiến là một giải thưởng âm nhạc có giá trị do Báo Thể thao và Văn hóa tổ chức nhiều năm nay.

Giải thưởng này đề cao tinh thần tiên phong kiếm tìm cái mới, dám tạo ra sự đột phá để cổ vũ cho những sáng tạo, tìm tòi như trường hợp phát hiện Lê Cát Trọng Lý, Tùng Dương, Mỹ Tâm và mạnh dạn trao giải khi sự cống hiến của họ còn "non xanh".

Các giải thưởng thường niên của Giải thưởng Âm nhạc Cống hiến chưa đủ sức dẫn dắt dư luận, thị hiếu, chưa ảnh hưởng đến quan điểm của các nhà phê bình lý luận. Chưa có ca sĩ, nhạc sĩ nào đi ra từ Giải thưởng Âm nhạc Cống hiến đủ sức tạo nên một trào lưu âm nhạc mới, đáp ứng khao khát vượt qua sự sính nhạc ngoại trong giới trẻ.

Đó là nỗi buồn về các giải thưởng văn học - nghệ thuật vẫn được trao hằng năm! Nó cũng là nỗi lo văn học - nghệ thuật Việt Nam đang trải qua một giai đoạn nhiều thử thách, chưa tìm được con đường phát triển mới.