Đẩy nhanh đầu tư công - Quyết tâm chính trị và giải pháp thực thi: Chậm giải ngân và nhiều hệ lụy (Bài 3)

Giải ngân chậm để lại những hệ lụy gì?

Trước hết, nó khiến nền kinh tế thiếu đi “đầu kéo tổng cầu”. Vốn đầu tư công lẽ ra phải dẫn dắt và kích hoạt các nguồn vốn khác, nay chậm giải ngân khiến dòng chảy của nền kinh tế khựng lại, trong đó có cả vốn tư nhân. Doanh nghiệp mất kỳ vọng, niềm tin vào triển vọng đầu tư lung lay, dẫn đến sự co cụm trong sản xuất kinh doanh

Khi hạ tầng chậm tiến độ, hàng loạt dự án bị đình trệ, kéo theo chuỗi ngành liên quan suy giảm mạnh. Thực tế năm vừa qua là minh chứng rõ ràng: kế hoạch hạ tầng đình trệ khiến cả bất động sản lẫn xây dựng, vật liệu xây dựng cùng đi xuống.

Chậm trễ giải ngân còn tác động tiêu cực đến hoạt động xuất khẩu. Các dự án giao thông trọng điểm như vành đai, cao tốc, logistic, hạ tầng đô thị khi chưa hoàn thành sẽ kéo dài thời gian vận chuyển, tăng chi phí logistics, làm giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp xuất khẩu. Khi chưa có tín hiệu rõ ràng từ hạ tầng, khu vực tư nhân càng dè dặt, không dám mạnh tay đầu tư.

Ngành logistics và dịch vụ đô thị vốn đã chịu nhiều áp lực, nay càng thêm khó khăn. Các nút thắt về cảng, đường, kho bãi chưa được giải quyết triệt để khiến năng lực thông quan hạn chế, chi phí logistics đội lên cao. Trong khi đó, các lĩnh vực dịch vụ như bán lẻ, F&B, giáo dục, y tế cũng bị tác động dây chuyền. Trường học, bệnh viện, công viên, bến bãi, sân bay, cảng biển… chậm đưa vào sử dụng đồng nghĩa với việc khu vực dịch vụ khó bứt phá, doanh nghiệp khó khai thác tiềm năng thị trường.

Ngay cả lĩnh vực chuyển đổi số - vốn được kỳ vọng trở thành động lực mới cũng chịu hệ lụy. Nhiều dự án chuyển đổi số gắn với đầu tư công, đặc biệt trong y tế, giáo dục, chính quyền số, đang bị trì hoãn vì chậm phê duyệt. Điều này không chỉ kìm hãm các doanh nghiệp công nghệ, mà còn cản trở cả tiến trình số hóa của thành phố.

Nhưng tác động lớn nhất chính là sự suy giảm niềm tin. Giải ngân đầu tư công chậm trễ làm niềm tin của doanh nghiệp với chính quyền thành phố suy giảm nghiêm trọng - niềm tin vào sự lãnh đạo, vào bộ máy và vào thể chế. Hiện nay, niềm tin ấy đang bị thử thách.

Để khơi thông niềm tin

Trước hết là cơ chế điều chuyển vốn linh hoạt: Dự án nào chậm thì phải lập tức điều vốn sang dự án đã sẵn sàng, có mặt bằng và nhà thầu. Mô hình này không xa lạ, Trung Quốc đã áp dụng từ lâu, một số địa phương trong nước cũng thí điểm, nhưng ở phía Nam - đặc biệt là TP.HCM gần như chưa thực hiện.

Giải pháp tiếp theo là cơ chế giá và hợp đồng linh hoạt. Việc cho phép điều chỉnh theo chỉ số giá xây dựng, hay thanh toán theo mốc hoàn thành hạng mục, sẽ giúp doanh nghiệp có dòng tiền xoay vòng, tránh đứt gãy tài chính trong quá trình triển khai dự án.

Một đề xuất quan trọng khác là Thành phố cần thành lập tổ công tác đặc biệt cấp thành phố, với thẩm quyền đủ mạnh để tháo gỡ trực tiếp những điểm nghẽn. Kinh nghiệm cho thấy, khi có cơ chế “đặc nhiệm” như vậy, nhiều vướng mắc sẽ được giải quyết nhanh hơn rất nhiều so với cách làm hành chính thông thường.

Bên cạnh đó, cần khơi thông dòng vốn tư nhân đi song hành cùng vốn công, thông qua mô hình PPP. Không nhất thiết tập trung vào các dự án PPP quy mô quá lớn, mà có thể chia nhỏ hạng mục trong từng dự án hạ tầng: bãi đỗ xe ngầm, logistics, bến bãi, xử lý nước, rác thải, trạm thu phí phụ trợ… Sự tham gia của tư nhân trong các hạng mục này không chỉ giảm gánh nặng cho ngân sách, mà còn rút ngắn tiến độ, nâng cao hiệu quả.

Song song đó là cải cách thể chế, cả ngắn hạn lẫn dài hạn. Trong ngắn hạn, cần áp KPI rõ ràng cho cán bộ phụ trách giải ngân, đi kèm chế tài đủ mạnh. Đồng Nai đã từng áp dụng biện pháp mạnh: lãnh đạo cấp nào không đạt KPI thì cách chức ngay. TP.HCM, vẫn còn né tránh. Nếu không có kỷ luật nghiêm minh, khó có thể tạo đột phá. Cùng với đó, cũng cần có chính sách thưởng xứng đáng cho cán bộ dám nghĩ, dám làm, vượt tiến độ.

Một nút thắt lớn khác là giải phóng mặt bằng. Rõ nhất là dự án Trung tâm Triển lãm Quốc gia tại Đông Anh (Hà Nội), nhờ Chính phủ giao ngay quỹ đất sạch cho nhà thầu, tiến độ rút xuống còn 10 tháng thay vì hai năm. TP.HCM hoàn toàn có thể áp dụng cách làm này, chuẩn hóa cơ chế giải phóng mặt bằng và tái định cư, để rút ngắn thời gian, nâng cao chất lượng dự án.

(*) Chủ tịch Hiệp hội Xây dựng và Vật liệu xây dựng TP.HCM, Chủ tịch Hội Doanh nghiệp Xanh TP.HCM