Xuất bản sách điện tử: Có đi thì sẽ thành công

Tiềm năng nhưng còn khó khăn
Vào năm 2012, tâm trạng hoài niệm về in ấn xen lẫn với sự chấp nhận miễn cưỡng về nhu cầu áp dụng chiến lược kỹ thuật số tràn ngập một hội nghị chuyên đề về sách điện tử được tổ chức tại Mexico City.Tuy vậy, nếu năm 2013 doanh số ebook chỉ chiếm 12% toàn ngành sách thì đến cuối năm 2018 đã đạt 25% theo báo cáo của Nền tảng xuất bản điện tử Waka.Trong đó, Mỹ đứng đầu với hơn 20% doanh thu sách đến từ ebook mỗi năm. Theo Công ty phân phối Ebook Bookwire (Đức), Tây Ban Nha và Mỹ Latin đang dẫn đầu tăng trưởng doanh số ebook trên toàn thế giới năm 2018, với mức tăng 65% so với 2017. Ở Anh có 80% trẻ em đọc ebook so với 60% trẻ em đọc sách in. Mỗi năm trên thế giới có hàng triệu ebook cho mỗi thể loại được bán ra. Ngoại trừ những cuốn sách bán chạy nhất, ebook đang được ra mắt đồng thời trong tất cả các mô hình kinh doanh của ngành xuất bản thế giới. Sự phổ biến các bộ truyền phát và các nền tảng khác, cùng với sự thâm nhập Internet ngày càng tăng, có nghĩa là độc giả hiện có nhiều lựa chọn hơn, trong khi các nhà xuất bản đang trở nên cởi mở hơn với định dạng kỹ thuật số như ebook.
Ebook chính thức phát triển tại Việt Nam từ năm 2012, thông qua pháp luật về xuất bản sách điện tử đã được quy định trong Luật Xuất bản sửa đổi. Khởi đầu là những đầu sách xuất bản được khai thác bản điện tử sau bản sách giấy.Với các ưu điểm như chi phí mua sách thấp, dễ trao đổi mua bán, tiện lợi cho người đọc... ebook từng được hy vọng là một hướng đi phù hợp cho thị trường sách Việt Nam. Tuy nhiên, thị trường ebook chính thức ở Việt Nam chỉ có vài cái tên như Ybook, Alezza, Greelane Kim Đồng, sachweb và một số công ty như Nhã Nam có xuất bản ebook đồng thời với sách in. Việc xuất bản ebook trong những năm qua gặp nhiều khó khăn khi lượng độc giả thấp, phải đối phó với việc vi phạm bản quyền, ăn cắp nội dung... và cạnh tranh khốc liệt với ebook tự xuất bản trên mạng (không phải trả phí bản quyền, không phải chịu sự kiểm soát về nội dung). Theo báo cáo năm 2018, tình hình sản xuất kinh doanh ebook có mức tăng cao hơn so với năm 2017 với tổng doanh thu đạt 2506,39 tỷ đồng, lợi nhuận sau thuế đạt khoảng 212,34 tỷ đồng (tăng 11,5% so với năm 2017).Trong năm 2018,Cục Xuất bản - In và Phát hành (Bộ Thông tin - Truyền thông) đã xác nhận đăng ký xuất bản 61.752 xuất bản phẩm, trong đó có 213 tên xuất bản phẩm điện tử. Con số này cho thấy, việc xuất bản ebook có bản quyền vẫn chiếm số lượng rất ít, và chắc chắn doanh thu cũng rất thấp.

Tự xuất bản - con đường rộng mở
Trên thế giới, sát cánh cùng với các nhà xuất bản trong việc mở rộng thị trường ebook còn có các cá nhân tham gia vào xu hướng tự xuất bản. Theo khảo sát của Written Word Media, 72% số tác giả thu nhập cao (trên 100.000 USD/năm) trên thế giới chọn hình thức tự xuất bản và 28% kết hợp cả tự xuất bản lẫn xuất bản truyền thống. Tự xuất bản sẽ mang lại thu nhập tốt hơn nhờ tỷ lệ tiền bản quyền được hưởng lớn hơn. Tiêu biểu như Mark Daon, một nhà văn Anh đã tự xuất bản 7 cuốn trong các bộ tiểu thuyết phiêu lưu hình sự trên Amazon, bán được trên 300 ngàn bản/cuốn và kiếm được hàng triệu USD mỗi năm.
Từ lâu, ở Việt Nam đã có những ứng dụng đọc xuất bản phẩm điện tử như Waka, sachweb... nhưng chủ yếu cập nhật ebook từ sách giấy, thay vì hỗ trợ nền tảng để các tác giả trực tiếp đăng tải bản thảo. Mới đây, Công ty sách Sống (Alpha Books) ra mắt nền tảng iPub nhằm hỗ trợ, kết nối xuất bản điện tử (trên ứng dụng web, Android, iOS). Nếu xuất bản theo hình thức truyền thống, khi tác giả gửi bản thảo, cần 30 ngày để chờ nhà xuất bản thẩm định; rồichờ ít nhất 60 ngày để biên tập, in ấn, xin giấy phép xuất bản, phát hành... Chính thủ tục và thời gian kéo dài trong quy trình xuất bản đã làm lãng phí nhiều đầu sách, khi chỉ 20% bản thảo gửi đến được ra mắt độc giả - theo đại diện Công ty sách Sống; trong khi các cây viết trẻ xuất hiện ngày càng nhiều cùng sự phát triển nhanh của công nghệ, Internet, mạng xã hội. Với nền tảng iPub, tác giả chỉ cần khoảng 72 giờ để được xuất bản tác phẩm tới công chúng. Nếu tự tin tác phẩm hay, tác giả có thể tự bỏ chi phí để in, hoặc kêu gọi cộng đồng góp vốn (crowd funding). Nền tảng này còn cung cấp cả dịch vụ biên tập và tác giả có thể tùy chọn tự thiết kế, cũng như hỗ trợ marketing, PR, phân phối sách đến tay độc giả.
Nhìn chung, nhu cầu đọc sách in của độc giả ở Việt Nam vẫn còn rất lớn và ebook chưa thực sự phát triển. Bởi vậy, dù hồ hởi với việc tự xuất bản ebook nhưng nói như nhà thơ Nguyễn Phong Việt thì với mỗi ấn bản điện tử, tác giả phải bỏ ra chi phí không ít, trong khi lợi nhuận thu về không chắc chắn. Song, xuất bản điện tử vẫn là hướng đi tất yếu khi công nghệ di động phát triển mạnh.