Tư duy doanh nghiệp: Gốc rễ “vô hình” quyết định sự bền vững hữu hình (Bài 1)

Trong môi trường kinh doanh biến động chưa từng có, từ đại dịch, chuyển đổi số, đến làn sóng nhân sự thế hệ mới, tư duy không còn là khái niệm trừu tượng mà là năng lực sống còn. Ranh giới giữa thành công và sự sụp đổ đôi khi chỉ là một sự khác nhau trong cách nhìn, cách nghĩ và cách hành động. Tư duy đúng không còn là lợi thế, nó là điều kiện thiết yếu để DN tồn tại và phát triển.

Với chủ đề “Hệ tư duy cho doanh nghiệp thành công”, buổi Bàn tròn trực tuyến được tổ chức ngày 6/6/2025 là dịp để các chuyên gia và nhà thực hành đến từ nhiều lĩnh vực, từ huấn luyện nội bộ, phát triển tổ chức đến đào tạo đội ngũ kinh doanh, cùng đối thoại sâu về một yếu tố tưởng như vô hình nhưng lại có sức ảnh hưởng lớn, đó là tư duy.

Thông qua những góc nhìn đa chiều, nội dung trao đổi trong buổi bàn tròn giúp soi chiếu lại hệ tư duy vận hành trong từng con người và cấu trúc tổ chức để nhận diện niềm tin giới hạn, chuyển hóa từ bên trong, và thiết lập một hệ tư duy mới: thực chiến hơn, bền vững hơn và nhân văn hơn.

Cần thay đổi từ tư duy khan hiếm sang tư duy thịnh vượng

Nếu ví DN như một hệ thống sống thì tư duy chính là mạch máu nuôi dưỡng từng bộ phận vận hành. Các chuyên gia tại buổi tọa đàm không chỉ bàn về mindset dưới góc độ lý thuyết mà còn chia sẻ những tình huống thực tiễn, những ca coaching tại nhiều “điểm rơi” và mô hình đã giúp các DN chuyển mình từ trạng thái stress, trì trệ sang rõ ràng mục tiêu và mạnh mẽ hành động.

Từ vai trò của người chủ DN, người bán hàng tuyến đầu đến những người hoạch định chiến lược tổ chức, tư duy được định nghĩa là gốc rễ, là bộ lọc chi phối cách chúng ta nhìn nhận, ra quyết định và tạo kết quả. Theo đó, một DN có thể có chiến lược đúng, nguồn lực tốt, nhưng nếu hệ tư duy nền tảng không vững thì thành công cũng khó bền lâu. Tư duy sai có thể khiến người lãnh đạo tự nhốt mình trong mô thức cũ, khiến đội ngũ chỉ chạy theo doanh số mà quên mất sứ mệnh, khiến tổ chức vận hành trong xung đột thay vì hợp lực.

Với 26 năm làm báo kinh tế và 8 năm đào tạo DN, chuyên gia Nguyễn Xuân Hương - nhà huấn luyện NLP (viết tắt của Neuro-Linguistic Programming - lập trình ngôn ngữ tư duy) cho biết đã chứng kiến nhiều DN không thất bại vì thị trường mà vì... chính nhà lãnh đạo DN. “Thất bại bắt nguồn từ bên trong, từ tư duy ngắn hạn, từ sự mơ hồ trong mục tiêu, từ thói quen phản ứng thay vì chủ động,” ông chia sẻ.

Theo ông Xuân Hương, tư duy đúng trong DN không chỉ dừng ở mức tích cực. Điều quan trọng hơn là sự rõ ràng: rõ về đích đến, rõ về lộ trình, rõ về cam kết và cách đo lường hiệu quả. Đó là thứ tư duy cho phép một tổ chức điều chỉnh nhịp nhàng giữa lý trí và cảm xúc, giữa chiến lược và thực thi. Ông nhấn mạnh: “Tư duy lãnh đạo không nên đặt ở ngôn từ mà phải hiện diện trong hành vi. Khi người lãnh đạo hành động nhất quán với điều họ tin tưởng, đội ngũ sẽ cảm nhận được và hành động theo”.

Cùng nhận định trên, ông Trịnh Hoài Văn - chuyên gia đào tạo, phát triển cá nhân và nhân tài của tổ chức chia sẻ thêm: “Muốn thay đổi nhỏ thì thay đổi hành vi. Muốn thay đổi lớn, hãy thay đổi mô thức tư duy”. Theo ông Hoài Văn, nhiều DN chưa thật sự chú đầu tư đúng mức cho phần nền móng về tư duy vì tốn nhiều thời gian, chi phí và khó đo lường kết quả. Qua 30 năm làm việc tại các DN lớn, ông nhận thấy tư duy giúp tạo ra động lực mạnh mẽ, bền vững như “lửa than” thay vì “lửa rơm” và tạo lợi thế cạnh tranh khác biệt cho doanh nghiệp đó.

Có ba tư duy then chốt mà ông Hoài Văn tâm đắc từ chương trình huấn luyện theo mô hình “7 Thói quen hiệu quả”, gồm: bắt đầu với đích đến rõ ràng, ưu tiên điều quan trọng, tư duy thịnh vượng.

Các nhà lãnh đạo thành công thường bắt đầu bằng việc xác định rõ tầm nhìn, mục đích và mục tiêu. Sự nhất quán ngay từ đầu giúp DN tập trung nguồn lực để triển khai chiến lược một cách hiệu quả và có định hướng. Tuy nhiên, trong quá trình hành động, cá nhân thường dễ bị cuốn vào những việc yêu thích hoặc khẩn cấp mà ít quan trọng. Tương tự, DN cũng dễ chạy theo các cơ hội ngắn hạn thay vì kiên trì với ngành nghề chuyên môn và năng lực cốt lõi. Việc phân biệt giữa điều quan trọng và điều hấp dẫn nhất thời là yếu tố then chốt để duy trì sự tập trung chiến lược. Bên cạnh đó, tư duy đóng vai trò nền tảng trong hợp tác. Một trong những rào cản lớn chính là tâm lý khan hiếm, nơi mỗi người cố bảo vệ phần riêng của mình. Ngược lại, khi tin rằng “có đủ cho tất cả”, các cá nhân và tổ chức sẽ dễ dàng hợp lực vì mục tiêu chung. Khi đó, giá trị tạo ra không chỉ là phép cộng đơn giản, mà có thể nhân lên gấp nhiều lần: 1 + 1 = 2, = 10, thậm chí = 100.

Chủ DN - trục xoay của hệ tư duy tổ chức

Với nhiều năm làm việc cùng các chủ DN vừa và nhỏ ở vai trò business coach, bà Ngô Xuân Vũ cho biết đã không ít lần chứng kiến những giai đoạn “đứt gãy” tư duy của nhà sáng lập dẫn đến sự khủng hoảng toàn diện trong tổ chức. Bà chia sẻ: “Tư duy của chủ DN sẽ quyết định DN đó đi về đâu. Tư duy đúng, mục tiêu đúng, chiến lược đúng và hành động đúng liên tục thì kết quả sẽ vượt mong đợi”.

Qua thực tế coaching, bà Xuân Vũ thường gặp những chủ DN có nền tảng học vấn và kinh nghiệm rất tốt (với 5, 10, 15, thậm chí 20 năm) lại lâm vào tình trạng rối loạn vì “biết quá nhiều, nghĩ quá nhiều mà không rõ cần làm gì trước, làm gì sau”. Có trường hợp, họ quyết định dừng hết mọi hoạt động để làm lại sứ mệnh, tầm nhìn, giá trị văn hóa... nhưng thiếu lộ trình cụ thể và không nhận được sự đồng thuận từ đội ngũ, dẫn đến tình trạng nhân sự cũ rời đi, tổ chức bị xáo trộn.

“Tình trạng phổ biến là DN rơi vào trạng thái stress toàn diện. Chủ DN mất phương hướng, nhân viên mất niềm tin, còn áp lực từ gia đình và xã hội khiến người lãnh đạo rơi vào vòng xoáy tự trách,” bà kể lại. Bài học lớn mà bà rút ra là: người chủ không thể đơn độc xoay chuyển tình hình nếu thiếu một quy trình khai vấn rõ ràng - nơi họ được ‘giải nén’ áp lực, nhìn lại mục tiêu và tái xác lập cách làm phù hợp. Lúc này, tư duy không chỉ là công cụ lãnh đạo, mà trở thành một “liệu pháp” giúp thay đổi từ gốc rễ.

Cùng quan điểm này, ông Nguyễn Xuân Hương khẳng định: “Thị trường luôn biến động, nhưng điều không đổi là cách ta thích ứng. Một người lãnh đạo có tư duy đúng sẽ không chỉ ứng phó, mà còn biến thay đổi thành cơ hội phát triển”. Theo ông, để DN vận hành hiệu quả, cần đồng bộ trên bảy lĩnh vực cốt lõi: bán hàng, marketing, chăm sóc khách hàng, nhân sự, tài chính - kế toán, vận hành, và quan trọng nhất là năng lực tầm nhìn của người lãnh đạo.

“Rất nhiều chủ DN sau khi khởi sự đã nhanh chóng cuốn vào việc mở rộng quan hệ, tìm kiếm khách hàng, mà quên mất yếu tố then chốt là mindset - tư duy của chính mình, đội ngũ quản lý và nhân viên”, ông nhìn nhận.

Ông Xuân Hương nhấn mạnh ba yếu tố cốt lõi mà người khởi nghiệp cần làm rõ ngay từ đầu: thứ nhất, tầm nhìn tương lai cụ thể và truyền cảm hứng; thứ hai, lợi nhuận gắn với cơ chế thu nhập công bằng, bền vững cho người lao động; và thứ ba, quy trình vận hành rõ ràng, minh bạch và có khả năng mở rộng. “Khi tư duy của người lãnh đạo mạch lạc, các hệ thống khác mới có cơ hội phát triển. Ngược lại, nếu người dẫn đầu rối loạn, rất khó kỳ vọng vào sự đồng lòng trong tổ chức”, ông nhận định.

Tư duy phụng sự - vốn quý dài hạn trong kinh doanh

Ở góc độ chuyên gia đào tạo đội ngũ bán lẻ và phát triển kinh doanh, ông Võ Tiến Đạt chia sẻ quan điểm: Tư duy bán hàng không bắt đầu bằng tuyệt chiêu, mà bắt đầu bằng “cái tâm”. Theo ông Đạt, trong môi trường kinh doanh hiện nay, rất nhiều chủ DN và quản lý bán hàng vẫn quá chú trọng vào kỹ thuật chốt sale nhanh, những thủ thuật “vượt rào” cảm xúc của khách hàng mà quên đi điều quan trọng nhất: khách hàng là con người - không phải chỉ là người mua. “Chúng ta có thể dạy chiêu trò, nhưng nếu không dạy được tư duy đúng thì đội ngũ sẽ dễ rơi vào bán hàng bất chấp”, ông nhìn nhận.

Để thay đổi điều đó, ông Đạt lựa chọn phương pháp “mưa dầm thấm lâu” - một lộ trình đào tạo không chỉ dừng lại ở lớp học mà kéo dài qua quá trình kèm cặp tại cửa hàng. Sau lớp đào tạo chính thức, ông và đội ngũ đào tạo đến tận nơi, quan sát, huấn luyện cá nhân, thậm chí đứng bán để làm mẫu cho nhân viên thị phạm. “Chúng tôi không nói lý thuyết suông. Khi nhân viên thấy người huấn luyện cũng bán hàng như họ, với thái độ phục vụ tận tâm từng hành động nhỏ, họ bắt đầu thay đổi cách nghĩ”, ông chia sẻ.

Tư duy phụng sự theo ông Đạt không phải điều to tát, mà nằm ở từng cử chỉ, cách lắng nghe khách hàng, cách cảm nhận nỗi đau hoặc nhu cầu chưa được nói ra. Tư duy ấy dù thay đổi chậm nhưng khi đã ăn sâu sẽ giúp xây dựng đội ngũ bán hàng không chỉ có doanh số mà còn có chiều sâu nhân bản.

Các chuyên gia tại buổi Bàn tròn cùng thống nhất rằng: tư duy DN không thể là một khóa học, một buổi truyền cảm hứng hay một khẩu hiệu treo tường. Thay vào đó, nó là một nét văn hóa và văn hóa thì phải được sống, được luyện tập, được củng cố mỗi ngày. Tư duy đúng không xoá đi thử thách nhưng giúp DN đối mặt với thử thách một cách tỉnh táo. Tư duy đúng cũng không đảm bảo DN không thất bại, nhưng biến thất bại trở thành bài học. Và trên hết, tư duy đúng lan tỏa tinh thần hành động, giúp mỗi người trong tổ chức cảm thấy mình có giá trị trong bức tranh chung.

Trong một thế giới thay đổi quá nhanh như hiện nay, tư duy là thứ cần được cập nhật thậm chí còn sớm hơn cả chiến lược. Như ông Trịnh Hoài Văn chia sẻ, tư duy phát triển không chỉ giúp từng nhân viên tốt hơn mà còn là chất keo định hình bản sắc tổ chức, tạo nên văn hóa DN khác biệt và lành mạnh. Với ông Nguyễn Xuân Hương, sự đồng bộ trong hệ tư duy là điều kiện tiên quyết để DN không chỉ lớn mạnh mà còn bền vững.

Ông Võ Tiến Đạt nhấn mạnh một góc nhìn rất thực tế: hãy bắt đầu từ tuyến đầu - những người bán hàng - bằng một tư duy phụng sự. Khi xem khách hàng là người thân chứ không phải mục tiêu lợi nhuận, đội ngũ sẽ hành xử khác, và kết quả cũng sẽ khác. Còn theo bà Ngô Xuân Vũ, nếu DN muốn có kết quả mới thì người chủ phải dám thay đổi cách tư duy cũ của chính mình. Bởi sau cùng, chiến lược có thể thuê tư vấn, công cụ có thể mua, nhưng tư duy, đặc biệt là tư duy đúng phải được rèn luyện từ bên trong. Tư duy đúng không chỉ dẫn lối cho hành động đúng, mà còn gieo mầm cho một tương lai xứng đáng hơn cho cả con người và DN.

Nhiều người nghĩ mindset (hệ tư duy) là “trò tạo động lực vớ vẩn”, xong rồi mọi thứ vẫn như cũ. Anh chị nghĩ sao?

Ông Đạt: Tôi không đồng ý với việc xem các hoạt động liên quan đến mindset là trò tạo động lực vớ vẩn, điều quan trọng là hình thức tổ chức các hoạt động đó.

Ông Văn: Mindset là tập hợp của niềm tin, quan điểm và thái độ của con người. Khi xây dựng được nền tảng vững chắc và rõ ràng về tư duy thì sẽ tạo ra sự chuyển hóa mạnh mẽ và không còn là “trò tạo động lực vớ vẩn”.

Ông Hương: Mindset là cách định hình lại nhân sinh quan, thế giới quan, rất thiết thực vì giúp ta ứng dụng vào cuộc sống để đạt điều mình mong muốn.

Bà Vũ: Mindset quan trọng vì tư duy dẫn đến hành động, từ đó tạo ra kết quả.

Có kiến thức, kỹ năng, thái độ tích cực là đủ, không cần quan tâm đến mindset. Cách nghĩ này có đúng?

Ông Đạt: Chưa đúng. Tư duy là gốc rễ, thái độ chỉ là phần thể hiện ra bên ngoài.

Ông Văn: Thái độ là một nhân tố liên hệ trực tiếp với tư duy của mỗi người.

Ông Hương: Mindset đúng mới tạo ra kiến thức, kỹ năng và thái độ đúng.

Tư duy có vẻ… trừu tượng quá, vậy học - dạy và thực hành ra sao?

Ông Văn: Tư duy ví như hệ điều hành của cỗ máy siêu cấp con người; nó dẫn dắt hành vi và thái độ.

Ông Hương: Tư duy không trừu tượng nếu nhìn nó như một cuộc hội thoại hỏi - đáp bên trong mỗi người.

Bà Vũ: Có nhiều phương pháp giúp làm rõ và nhận diện tư duy, biến phức tạp thành đơn giản.

“Mindset có đo lường được không, vì tôi chỉ tin vào những gì có thể thấy, sờ, ngửi”. Anh chị nghĩ sao về câu nói này?

Ông Văn: Hiện nay có một số phương pháp và công cụ “siêu âm tâm trí” để “đo” một cách cụ thể và hiệu quả (đã được áp dụng trong quản trị DN hay cá nhân).

Ông Hương: Hoàn toàn có thể đo được mindset, ví dụ theo thang điểm định lượng.

Bà Vũ: Có thể nhìn vào thái độ, hành động và kết quả để đánh giá.

Ông Đạt: Kết hợp giữa công cụ và quan sát hành vi, kết quả để đánh giá.

Có thể “chẻ đầu” người ra để huấn luyện mindset không?

Ông Văn: Kiến thức thì học, kỹ năng thì rèn, tư duy thì cần được nuôi dưỡng.

Ông Hương: Không cần “chẻ đầu”, nhưng có thể dùng công cụ như NLP để hiểu rõ mindset.

Bà Vũ: Coaching 1-1 là cách “chẻ đầu” rất hiệu quả.

Ông Đạt: Mưa dầm thấm lâu, cần thời gian để thay đổi từ gốc rễ mindset cũ.

Trong môi trường “sếp nói lính nghe”, mindset có cần thiết không?

Ông Văn: Phong cách lãnh đạo này không còn hiệu quả nữa trong bối cảnh tỉ lệ lực lượng lao động trẻ thuộc Gen Z cao.

Ông Hương: Cần “cài lại” mindset của sếp bằng cách hỏi “Sếp có hài lòng với kết quả hiện tại không?”

Bà Vũ: Muốn kết quả mới thì phải thay đổi cách tư duy cũ.

Ông Đạt: Câu hỏi đặt ra là “Sếp có muốn bớt bận, bớt khổ và tận hưởng cuộc sống hơn không?”

Vào một tổ chức, làm sao biết họ có mindset thành công?

Ông Hương: Nhìn vào kết quả tổng thể mọi người có hạnh phúc không?

Bà Vũ: Trao đổi trực tiếp, lắng nghe ngôn từ và thái độ.

Ông Đạt: Quan sát từ lễ tân chào đón khách và các điểm chạm khác trong hành trình trải nghiệm khách hàng.

Ông Văn: Hãy nhìn vào thái độ của số đông nhân viên, vào khảo sát mức độ gắn kết định kỳ của công ty.