Thuế xuất nhập khẩu: Chìa khóa kiểm soát chi phí và nâng cao lợi thế cạnh tranh

Việc hiểu rõ và vận dụng đúng chính sách thuế không chỉ giúp kiểm soát chi phí mà còn nâng cao khả năng cạnh tranh, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng.

Hệ thống thuế xuất nhập khẩu tại Việt Nam vừa là biện pháp quản lý Nhà nước, vừa là một yếu tố chiến lược ảnh hưởng sâu sắc đến hoạt động của doanh nghiệp. Bên cạnh chức năng điều tiết thương mại và tạo nguồn thu ngân sách, thuế còn chi phối đến toàn bộ chuỗi cung ứng, từ kế hoạch nhập khẩu nguyên vật liệu đến định giá sản phẩm xuất khẩu.

Do vậy, việc nắm vững quy định pháp luật, theo dõi sát sao các thay đổi chính sách và tận dụng hợp lý các ưu đãi thuế quan là yêu cầu bắt buộc đối với các doanh nghiệp có hoạt động ngoại thương.

Theo Sổ tay thuế Việt Nam 2024 do PwC công bố, thuế xuất nhập khẩu bao gồm nhiều loại: thuế nhập khẩu, thuế xuất khẩu và các loại thuế liên quan khác như thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế bảo vệ môi trường hay thuế chống bán phá giá.

Trong đó, thuế nhập khẩu là phổ biến nhất, áp dụng cho hàng hóa đưa vào Việt Nam với thuế suất tùy theo biểu thuế ưu đãi, thông thường hoặc cam kết trong các hiệp định thương mại tự do.

Một số hàng hóa đặc thù, như máy móc thiết bị, nguyên liệu chưa sản xuất được trong nước phục vụ sản xuất xuất khẩu hoặc dự án đầu tư có thể được miễn thuế nếu đáp ứng đủ điều kiện pháp lý. Trong khi đó, thuế xuất khẩu chỉ áp dụng đối với nhóm hàng tài nguyên khoáng sản, với mức thuế suất từ 0% - 40%, tính trên cơ sở giá FOB - giá tại cảng xuất.

Cơ quan hải quan có thể sử dụng các phương pháp thay thế để xác định trị giá tính thuế nếu giá giao dịch không rõ ràng hoặc không đủ cơ sở pháp lý.

Một trong những khâu quan trọng và phức tạp nhất trong hệ thống thuế xuất nhập khẩu là định giá hải quan. Đây là căn cứ xác định trị giá tính thuế cho hàng nhập khẩu, thường ưu tiên sử dụng giá giao dịch thực tế. Trong trường hợp doanh nghiệp không cung cấp đủ chứng từ hợp lệ hoặc có nghi vấn về tính trung thực của giá khai báo, cơ quan hải quan sẽ áp dụng các phương pháp định giá thay thế.

Việc sai sót trong khai báo trị giá, mô tả hàng hóa hoặc mã số HS có thể dẫn đến chậm thông quan, bị truy thu thuế, thậm chí bị xử phạt. Do đó, doanh nghiệp cần xây dựng quy trình kiểm soát nội bộ chặt chẽ, đảm bảo hồ sơ kê khai chính xác và sẵn sàng cho việc kiểm tra sau thông quan.

Bên cạnh các khoản thuế chính, doanh nghiệp nhập khẩu còn có thể phải đối mặt với những khoản thuế bổ sung như thuế tiêu thụ đặc biệt (đối với hàng xa xỉ), thuế bảo vệ môi trường (đối với xăng dầu, than, túi nilon...), thuế chống bán phá giá, thuế chống trợ cấp và thuế tự vệ đối với các mặt hàng nhập khẩu ảnh hưởng đến sản xuất trong nước.

Đây là các yếu tố tiềm ẩn rủi ro chi phí lớn nếu không được dự trù và đánh giá đúng từ đầu. Việc chủ động cập nhật các chính sách phòng vệ thương mại và đánh giá tác động của từng loại thuế đến cơ cấu giá thành sản phẩm sẽ giúp doanh nghiệp xây dựng kế hoạch nhập khẩu và định giá sản phẩm phù hợp.

Thực tế, nhiều doanh nghiệp gặp khó khăn trong quá trình thông quan do thiếu sót hồ sơ, khai sai mã số HS hoặc không kịp cập nhật các thay đổi về định giá hải quan. Các lỗi phổ biến như khai không đúng trị giá giao dịch, kê khai thiếu chứng từ, hoặc sử dụng sai biểu thuế rất dễ dẫn đến việc bị kiểm tra kéo dài, phát sinh tranh chấp, thậm chí bị phạt vi phạm hành chính.

Với các doanh nghiệp sản xuất có hoạt động xuất khẩu như dệt may, điện tử, thực phẩm chế biến càng cần chú trọng xây dựng bộ phận chuyên trách về hải quan và thuế để theo dõi, kiểm tra tính chính xác của các lô hàng trước khi nhập khẩu hoặc xuất khẩu.

Trong bối cảnh số hóa ngày càng lan rộng, việc ứng dụng các nền tảng quản lý thuế và hải quan điện tử là một xu hướng tất yếu. Hệ thống ERP tích hợp, phần mềm quản lý chứng từ và truy xuất dữ liệu không chỉ giúp doanh nghiệp tiết kiệm thời gian, chi phí mà còn hạn chế đáng kể các sai sót trong khai báo.

Một số doanh nghiệp đã thành công trong việc rút ngắn thời gian thông quan nhờ sử dụng phần mềm tự động đối chiếu mã số HS, cảnh báo sai lệch trị giá giao dịch và hỗ trợ chuẩn hóa hồ sơ trước khi nộp cho cơ quan chức năng.

Trong môi trường kinh doanh toàn cầu đầy biến động, việc quản trị tốt thuế xuất nhập khẩu chính là một lợi thế cạnh tranh. Doanh nghiệp không chỉ cần hiểu luật, mà còn phải biết cách vận dụng linh hoạt các quy định, kết hợp giữa công nghệ, tư vấn chuyên môn và sự chủ động nội tại để giảm thiểu rủi ro.

Việc đầu tư bài bản vào hệ thống quản trị thuế, đào tạo nhân sự chuyên trách và hợp tác chặt chẽ với các chuyên gia là bước đi thiết thực để đảm bảo tuân thủ pháp luật và tối ưu hóa hiệu quả kinh doanh.