Khơi thông dòng chảy cho kinh tế tư nhân

Sức sống mạnh mẽ nhưng nội lực mong manh

Hiện, khu vực kinh tế tư nhân đóng góp tới hơn 67% GDP và tạo việc làm cho hơn 82% lực lượng lao động xã hội, cho thấy vai trò rất lớn của khối doanh nghiệp tư nhân. Tuy nhiên, thống kê năm 2024 cho thấy, Việt Nam có 21.600 doanh nghiệp (DN) giải thể, hơn 76.200 DN tạm ngừng hoạt động, trong khi số thành lập mới đạt hơn 100.000 DN. Nhìn qua, đây là dấu hiệu tích cực vì số lượng thành lập mới vẫn cao, nhưng nếu so sánh kỹ sẽ thấy bức tranh đáng lo.

Nguyên nhân nằm ở việc đa phần DN Việt Nam thuộc nhóm siêu nhỏ và nhỏ. Đây là lực lượng đông đảo nhất, nhưng cũng dễ tổn thương nhất. Chia sẻ tại Hội thảo “Thể chế kiến tạo - Khơi thông dòng chảy phát triển” do Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam phối hợp cùng Trường Đại học Luật TP.HCM và Hội Doanh nghiệp xanh TP.HCM tổ chức ngày 25/8, ThS. LS. Trần Đình Chiến (AVB Lawyers) nhấn mạnh: “Đa phần DN siêu nhỏ và nhỏ, vốn chiếm số lượng áp đảo vẫn yếu kém về năng lực quản trị, thiếu sức chống chịu trước rủi ro pháp lý và khủng hoảng kinh tế. Đây là điểm yếu chí tử khiến nhiều DN chỉ tồn tại được vài năm rồi rời bỏ thị trường”.

Bên cạnh hạn chế nội tại, khu vực tư nhân còn đối diện thách thức hội nhập quốc tế. Những chuẩn mực ESG (môi trường - xã hội - quản trị) đã trở thành điều kiện tiên quyết để tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu. Tuy nhiên, không ít DN Việt vẫn coi ESG là “gánh nặng” hơn là cơ hội, khiến DN dễ bị loại khỏi sân chơi toàn cầu.

Đặc biệt, trong lĩnh vực phát triển bền vững, nhiều DN muốn đi theo hướng xanh nhưng chính sách chưa đủ mạnh để hỗ trợ. Bà Lưu Thị Thanh Mẫu - Phó chủ tịch Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam, Phó chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp xanh TP.HCM chỉ r: “DN Việt đang nỗ lực chuyển mình theo hướng tuần hoàn, xanh và bền vững để đáp ứng cam kết quốc tế. Nhưng chi phí đầu tư ban đầu cao, cộng với rào cản pháp lý chưa đồng bộ, khiến nhiều DN còn chần chừ”.

Điểm nghẽn pháp lý

Nếu như hạn chế nội lực là điểm yếu bên trong thì rào cản pháp lý là “sợi dây trói” từ bên ngoài. Hiện nay, Việt Nam có tới 274 luật và bộ luật liên quan đến kinh tế nhưng chồng chéo, mâu thuẫn và thiếu nhất quán. Không ít trường hợp, cùng một vấn đề nhưng có nhiều văn bản điều chỉnh khác nhau, dẫn đến mỗi cơ quan có một cách hiểu, mỗi cán bộ có một cách xử lý, khiến DN lúng túng và rơi vào rủi ro bất khả kháng.

Trong lĩnh vực thuế, các quy định thay đổi liên tục, hiệu lực thi hành nhiều khi gấp gáp, trong khi văn bản hướng dẫn lại chậm ban hành. TS. Nguyễn Thị Thương (Đại học Luật TP.HCM) phân tích: “Quy định thay đổi quá nhanh, hiệu lực thi hành gấp gáp khiến DN không kịp chuẩn bị. Nhiều văn bản thiếu hướng dẫn cụ thể, tạo khoảng trống pháp lý, làm gia tăng rủi ro và chi phí tuân thủ”. Với môi trường kinh doanh cần sự ổn định, những thay đổi dồn dập này chẳng khác nào “cơn bão” khiến DN khó trụ vững.

Không chỉ vướng ở thuế, cơ chế giải quyết tranh chấp hiện nay cũng là “điểm nghẽn” nghiêm trọng. Một vụ kiện trung bình kéo dài tới 400 ngày, chi phí tố tụng chiếm gần 30% giá trị tranh chấp. Với chi phí và thời gian quá lớn, nhiều DN buộc phải chấp nhận giải pháp thương lượng bất lợi. Đáng nói hơn, Việt Nam chưa áp dụng nguyên tắc “loser pays” (bên thua kiện phải chịu toàn bộ chi phí), khiến bên yếu thế thường chọn cách im lặng thay vì theo đuổi công lý.

Nhưng nỗi lo lớn nhất của doanh nhân nằm ở tình trạng hình sự hóa quan hệ kinh tế. Quy định tại Điều 175 Bộ luật Hình sự về tội “lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản” đang khiến không ít tranh chấp thuần túy mang tính chất dân sự, thương mại có nguy cơ bị xử lý hình sự. LS. Trần Đình Chiến cảnh báo: “Điều 175 đặt doanh nhân vào nguy cơ bị xử lý hình sự ngay cả trong tranh chấp thuần túy kinh tế, thương mại. Đây là nỗi lo thường trực của doanh nhân, làm suy giảm tinh thần khởi nghiệp và niềm tin vào môi trường pháp lý”.

Sự chồng chéo của luật, chi phí tố tụng cao và nguy cơ hình sự hóa đã tạo thành ba “nút thắt cổ chai” lớn nhất, kìm hãm sự phát triển của DN tư nhân. Và nếu những điểm nghẽn này không được tháo gỡ, khát vọng biến kinh tế tư nhân thành động lực chủ lực sẽ khó thành hiện thực.

Biến pháp luật thành lợi thế cạnh tranh quốc gia

Để khơi thông dòng chảy phát triển, các chuyên gia đều thống nhất rằng cải cách thể chế là chìa khóa. Trước hết, thủ tục tố tụng cần được tinh giản, minh bạch và nhanh gọn. Cơ chế giải quyết tranh chấp rút gọn phải được mở rộng, giúp DN tiết kiệm chi phí và thời gian. Đồng thời, Việt Nam cần thí điểm nguyên tắc “loser pays” để bảo đảm công bằng, khuyến khích DN theo đuổi công lý đến cùng, thay vì chấp nhận thỏa hiệp bất lợi.

Ở góc độ chính sách thuế, TS. Nguyễn Thị Thương nhấn mạnh: “Thuế không chỉ là nghĩa vụ ngân sách mà phải trở thành công cụ khuyến khích sản xuất, kinh doanh. Chính sách thuế cần minh bạch, đơn giản và ổn định để giảm gánh nặng chi phí tuân thủ, tạo động lực tái đầu tư”. Đây là tinh thần cải cách để thuế trở thành động lực, chứ không phải gánh nặng.

Phát triển xanh cũng cần được đặt trong chiến lược cải cách pháp luật. Bà Lưu Thị Thanh Mẫu kiến nghị: “Nhà nước cần có lộ trình bắt buộc công trình xanh ở một số phân khúc, đi kèm với ưu đãi thuế và tín dụng xanh, đồng thời đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Đây sẽ là chìa khóa để DN Việt không bị bỏ lại trong cuộc đua toàn cầu”. Nếu chính sách pháp luật đồng hành, DN sẽ mạnh dạn đầu tư dài hạn thay vì chỉ loay hoay ở ngắn hạn.

Bên cạnh Nhà nước, các hiệp hội DN cũng cần phát huy vai trò hỗ trợ hội viên. Việc thành lập ban pháp lý chuyên trách, phát hành bản tin pháp luật định kỳ, xây dựng cơ sở dữ liệu chung và tổ chức đào tạo sẽ giúp hội viên chủ động phòng ngừa rủi ro. Cộng đồng DN cũng cần thay đổi tư duy: coi tuân thủ pháp luật là một chiến lược phát triển dài hạn, là “lá chắn” bảo vệ thương hiệu và nâng cao uy tín trong môi trường quốc tế.

Như LS. Trần Đình Chiến khẳng định: “Pháp luật phải trở thành bệ đỡ, là lợi thế cạnh tranh quốc gia. Chỉ khi doanh nhân được bảo vệ, khởi nghiệp và sáng tạo mới thực sự bùng nổ”.

Kinh tế tư nhân Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để bứt phá, nhưng nếu rào cản pháp lý không được tháo gỡ, cơ hội sẽ bị bỏ lỡ. Cải cách thể chế không chỉ là yêu cầu, mà là mệnh lệnh phát triển. Khi pháp luật trở thành nền tảng kiến tạo, là bệ đỡ thay vì rào cản, khu vực tư nhân mới có thể phát huy hết tiềm năng, trở thành động lực chủ lực của nền kinh tế, đưa Việt Nam tiến nhanh và bền vững trên con đường hội nhập.