Khi văn hóa - lịch sử được “kể” bằng công nghệ

Trải nghiệm lịch sự qua AI và thực tế ảo

Khoảnh khắc lịch sử “xuyên không” này được trình chiếu tại dịp đại lễ kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công (19/8/1945 - 19/8/2025) và Quốc khánh 2/9, tại Trung tâm Phát thanh Quốc gia (58 Quán Sứ, Hà Nội), do Đài Tiếng nói Việt Nam (VOV) thực hiện với dự án mang tên “Trở về thời khắc thiêng liêng”.

Ứng dụng công nghệ VR kết hợp AI, dự án tái tạo sống động khung cảnh, gương mặt, giọng nói và không khí ngày 2/9/1945. Người tham gia với kính VR có thể di chuyển, quan sát toàn cảnh, lắng nghe tiếng hô vang “Xin thề!” của hàng chục vạn đồng bào. Không chỉ nhìn và nghe, họ còn được tương tác với không gian ảo, trò chuyện cùng biên tập viên ảo Holobox - một hình thức tiếp cận báo chí hiện đại, giàu cảm xúc.

Trải nghiệm ấy khiến nhiều người không khỏi xúc động. Nhà sáng tạo nội dung Hoàng Minh Hiếu chia sẻ: “Mọi thứ quá chân thật, đặc biệt là khoảnh khắc hình ảnh Bác Hồ bước lên bục đọc Tuyên ngôn Độc lập. Khi ấy, tôi thấy lòng mình trào dâng niềm tự hào, một cảm giác hào hùng khó tả. Từng thước phim trong không gian ảo cho tôi cảm giác như chính mình đang đứng giữa Quảng trường Ba Đình, sống lại không khí cách đây 80 năm”.

Nhà sáng tạo nội dung Nguyễn Thu Hằng cũng bày tỏ: “Giọng đọc của Bác tôi từng được nghe trong các thước phim tư liệu, nhưng ở đây, cảm giác lại khác hẳn, gần gũi và chân thật đến lạ thường. Những hoạt động như thế này cần được lan tỏa, bởi không chỉ giới trẻ khao khát trải nghiệm, mà ngay cả cha mẹ, ông bà chúng ta cũng muốn một lần được sống lại khoảnh khắc thiêng liêng của dân tộc.”

Quả thực, với những người chưa từng chứng kiến, đó là cơ hội “gặp” lịch sử bằng giác quan. Còn với thế hệ lớn tuổi, đó là cuộc hành hương tinh thần, gợi thức niềm tự hào dân tộc. Bà Xuân Mai, 65 tuổi (Hà Đông), chia sẻ: “Tôi không nghĩ công nghệ có thể đưa mình sống lại đúng khoảnh khắc ấy. Khi nghe đồng bào hô ‘Xin thề!’, tim tôi rung lên, mắt tôi rưng rưng. Đó là trải nghiệm nhớ cả đời.” Ông Văn Bền, 67 tuổi, cũng nghẹn ngào: “Tôi thấy mình như hòa vào dòng chảy lịch sử dân tộc, một cảm xúc khó quên.”

Theo ông Ngô Minh Hiển - Phó Tổng Giám đốc VOV, báo chí ngày nay không chỉ dừng ở phát thanh hay truyền hình mà cần tận dụng công nghệ để mở rộng khả năng tiếp cận công chúng, đặc biệt là giới trẻ. Dự án “Trở về thời khắc thiêng liêng” không chỉ là một sản phẩm báo chí công nghệ cao, mà còn là cách để khơi dậy lòng yêu nước, truyền lửa tinh thần dân tộc. Ông nhấn mạnh: “Mỗi trải nghiệm không chỉ để nhớ, mà còn để thôi thúc trách nhiệm của thế hệ hôm nay với đất nước.”

Tại Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam, triển lãm “Giữ trọn lời thề độc lập” kết hợp AR, AI và phục chế ảnh kỹ thuật số cũng tạo dấu ấn khi giúp khách tham quan “chạm” vào những thước phim ngày 2/9/1945. Đại tá Lê Vũ Huy - Giám đốc bảo tàng, khẳng định: “Công nghệ là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại… không chỉ trưng bày để ngắm, mà còn khơi dậy cảm xúc, truyền lửa.”

Có thể thấy, công nghệ VR và AR đang mở ra hướng đi mới để kể chuyện lịch sử. Không còn là những dòng chữ khô khan trong sách giáo khoa hay khung hình tĩnh trong bảo tàng, lịch sử nay được tái hiện bằng hình ảnh sống động, bằng âm thanh, cảm xúc và cả sự tương tác cá nhân. Khi công nghệ gắn liền với văn hóa - lịch sử, nó không chỉ làm giàu trải nghiệm cho công chúng, mà còn tiếp thêm sức sống cho ký ức dân tộc.

Cần thận trọng

Tuy nhiên, để công nghệ thật sự trở thành “chiếc cầu nối” bền vững giữa quá khứ và hiện tại, cần nhìn nhận một cách thận trọng. Theo chuyên gia truyền thông Nguyễn Minh Đức, ở góc độ đơn vị tổ chức, việc tái hiện lịch sử bằng VR, AR hay AI đòi hỏi sự nghiêm cẩn tuyệt đối với tư liệu gốc. Mỗi chi tiết từ âm thanh, hình ảnh, cho đến cách dựng bối cảnh… đều phải dựa trên căn cứ khoa học và sự kiểm chứng của giới sử học. Nếu quá chú trọng yếu tố thị giác mà lơi là tính xác thực, sản phẩm có thể biến thành một “vở diễn” giải trí, thay vì là một hành trình giáo dục lịch sử. Ông Đức cũng dẫn khuyến nghị từ Arts Management and Technology Lab (Mỹ): “Công nghệ không cần phải sáng tạo đến mức làm lu mờ nội dung, mà phải phục vụ công chúng, mang lại điều gì đó mới mẻ và tạo thêm giá trị cho trải nghiệm”. Bởi vậy, mục tiêu tối thượng phải là khơi gợi cảm xúc và ý thức lịch sử, chứ không chỉ tạo ra hiệu ứng thị giác.

Theo ông Đức, công chúng - những người trực tiếp thụ hưởng cũng cần bước vào trải nghiệm công nghệ với tâm thế đúng đắn. VR hay AR có thể làm cho lịch sử trở nên gần gũi hơn, nhưng không thể thay thế hoàn toàn việc đọc sách, nghiên cứu tài liệu hay lắng nghe những nhân chứng sống. Người xem cần hiểu rằng, công nghệ chỉ là phương tiện hỗ trợ để cảm nhận sâu hơn chứ không phải “phiên bản thay thế” lịch sử.

“Sự xúc động khi đeo kính VR chứng kiến Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập chỉ thực sự trọn vẹn khi gắn liền với ý thức tìm hiểu và trân trọng bối cảnh, giá trị của ngày 2/9/1945”, ông Đức nói.