Cơ hội cho báo chí sáng tạo, bứt phá

Theo khảo sát của Cục Báo chí với 158 cơ quan báo chí in và điện tử được công bố tại Diễn đàn Kinh tế Báo chí năm 2023 vừa qua, trong hai năm đại dịch Covid-19, doanh thu của những đơn vị này đều giảm sút. Trong đó, doanh thu khối báo trong năm 2021 giảm 30,6% so với năm 2020 (năm 2020 là 2.855 tỷ đồng, năm 2021 là 1.952 tỷ đồng). Doanh thu khối tạp chí từ 307 tỷ đồng năm 2019 giảm còn 259 tỷ đồng trong năm 2020 và năm 2021 tiếp tục giảm mạnh, chỉ còn 170 tỷ đồng. Doanh thu của các đài phát thanh, truyền hình năm 2021 giảm 10% so với năm 2020.

Trong những năm qua, một số báo, tạp chí cũng đã biến mất trên thị trường, như Thế Giới Vi Tính, Làm bạn với máy tính, E-Chip, E-Chip Mobile, The Saigon Times Daily... Trên thế giới, nhiều báo in cũng đã ngưng phát hành, chuyển sang xuất bản trực tuyến, như Newsweek, The Independent, The New York Times...

Quảng cáo trước đây là nguồn thu chính của các cơ quan báo chí, nhưng số liệu được công bố tại Diễn đàn Kinh tế Báo chí năm 2023 vừa qua cho thấy, doanh thu từ quảng cáo luôn chiếm trên 60%, thậm chí với một số cơ quan báo chí là 90%, nhưng giờ đây nguồn thu này sụt giảm nghiêm trọng, đặc biệt là báo in.

Viện Nghiên cứu Báo chí (thuộc Reuters) đã đưa ra dự báo về một số xu hướng báo chí, truyền thông và công nghệ trong năm 2023 rằng, nhiều tờ báo sẽ ngừng sản xuất bản in hằng ngày do chi phí in tăng và mạng lưới phân phối yếu. 

Có thể thấy, trong bối cảnh công nghệ phát triển mạnh mẽ như hiện nay, báo in sẽ không còn cơ hội để trở lại "thời hoàng kim" như trước đây và tương lai sẽ còn nhiều tờ báo in tiếp tục biến mất, thay vào đó là báo điện tử. 

Thống kê đến tháng 7/2022, khi dịch Covid-19 bị đẩy lui, lượng truy cập vào các báo điện tử Việt Nam đã tăng so với tháng trước. Chẳng hạn, Báo Lao Động tăng 16,23%, Thanh Niên tăng 11,2%, VietNamNet tăng 5,81%, VnExpress tăng 3,22%, Dân Trí tăng 2,34%, Tuổi Trẻ tăng 1,97%,Tạp chí Tri Thức tăng 0,53%. 

Kỳ vọng vào báo chí điện tử, song nguồn thu từ báo chí điện tử dù tăng nhưng vẫn cần nhiều thời gian. Tại Việt Nam, hiện có 5 cơ quan báo chí điện tử triển khai thu phí, đó là VietnamPlus, VietNamNet, Ngày Nay, Tuổi Trẻ, Người Lao Động.

Dù chưa có thống kê cụ thể, nhưng qua tìm hiểu sơ bộ từ một số lãnh đạo cơ quan báo chí, cho đến nay nguồn thu phí đối với bạn đọc còn khá khiêm tốn. Một số báo chuẩn bị thu phí nhưng vẫn đắn đo về thời điểm và cách thức triển khai. Bởi nếu là thu phí với những nội dung không có gì đặc sắc, bạn đọc sẽ không bao giờ bỏ tiền để mua một thứ có thể tìm kiếm miễn phí ở rất nhiều kênh thông tin khác.

Chỉ có sự sáng tạo trong việc sản xuất nội dung và cách thức ứng dụng công nghệ phù hợp để phục vụ độc giả, khán thính giả nhanh chóng, hài lòng thì cơ quan báo chí mới tồn tại bền vững.  

Báo cáo của Viện Nghiên cứu Báo chí dự báo sự bùng nổ tính sáng tạo trong cách kể chuyện bằng video ngắn trên các mạng xã hội dành cho giới trẻ. Trong năm 2023, nhiều tòa soạn có thể sử dụng kỹ thuật này trong khi video có xu hướng dài hơn để tìm kiếm doanh thu.

Trong sách Hơn cả tin tức, Beyond News đã chỉ ra tương lai của báo chí chính là báo chí diễn giải. Diễn giải tin tức một cách thông minh, chính xác, sâu sắc sẽ giúp cho báo chí vượt qua được thách thức hiện hữu. Những chuyện truyền cảm hứng, chân thực vẫn sẽ là nội dung cốt lõi để giữ được độc giả.

Sức ép cạnh tranh thông tin từ mạng xã hội tạo ra thách thức, nhưng cũng là cơ hội cho những người làm báo Việt Nam. Chính vào lúc này, các cơ quan báo chí chính thống phải có trách nhiệm lan tỏa những điều tốt đẹp, thông qua việc phản ánh hiện thực cuộc sống trên các nền tảng số phù hợp. Tùy theo tôn chỉ, mục đích của mỗi tờ báo, các cơ quan báo chí chính thống phải nhìn lại mình để thay đổi cả về cách thức sản xuất nội dung và phương thức kinh doanh cho phù hợp với thời cuộc. 

Sáng tạo là bắt buộc đối với mọi cơ quan báo chí để tồn tại, nhưng mục tiêu cao nhất của báo chí cách mạng vẫn là phụng sự Tổ quốc, phục vụ cho sự phát triển của quốc gia. Các cơ quan báo chí chính thống phải bắt nhịp với sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ và vận dụng phù hợp với mô hình của mỗi tòa soạn để sáng tạo nội dung hay và hấp dẫn.