Các công ty Trung Quốc tăng cường “thu gom” đất trên khắp thế giới

Theo Nikkei, động cơ chiến lược của Trung Quốc không chỉ giới hạn ở các tuyên bố chủ quyền trên các vùng biển rộng lớn lân cận và xuất khẩu cơ sở hạ tầng mạnh mẽ thông qua “Sáng kiến Vành đai và Con đường” (BRI). Thêm vào đó, một chiến lược được thực thi ngầm cả thập kỷ qua là các công ty hay pháp nhân Trung Quốc cũng đã và đang ráo riết mua đất đai ở nước ngoài.

Các công ty Trung Quốc đang mua đất ở châu Á và châu Phi. Tổng diện tích đất được các công ty này mua hoặc thuê trong thập kỷ qua bằng tổng diện tích đất của Sri Lanka hoặc Lithuania và lớn hơn nhiều so với các đối tác của họ ở Hoa Kỳ và các nước lớn khác mua lại.

Ngày càng có nhiều lo ngại rằng các nước mới nổi và đang phát triển, với tư cách là nguồn cung cấp lương thực và tài nguyên thiên nhiên, sẽ rơi vào tầm ngắm của Trung Quốc, và các tác động về mặt an ninh cũng đáng lo ngại.

Nikkei cũng cảnh báo rằng Nhật Bản và các quốc gia lớn khác đừng coi nhẹ mà nên đặt xu hướng mua đất đai của Trung Quốc vào tầm ngắm.

Hideki Hirano, giáo sư tại Đại học Himeji, người nghiên cứu về việc mua lại đất của các nhà đầu tư nước ngoài, cho biết: “Các quy định cần được thắt chặt hơn nữa để ngăn chặn sự thu mua đất đai mất kiểm soát như hiện thời”.

Tổng diện tích đất đai DN Trung Quốc mua ở nước ngoài từ 2011-2020 đã vượt qua tất cả các nước đồng minh Âu - Mỹ (bao gồm Nhật), với phần đất rừng (màu xanh nhạt) nhiều hơn đất nông nghiệp (xanh đậm) và mỏ (màu đỏ)

Các doanh nghiệp (DN) Trung Quốc đang nhanh chóng mua đất ở nước ngoài để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng trong nước do sự phát triển kinh tế của Trung Quốc. Mua đất ở nước ngoài giúp các DN này tiếp cận ổn định với các nguồn tài nguyên thiên nhiên khi nguồn cung trên thế giới thắt chặt.

Theo Land Matrix, một tổ chức giám sát đất đai châu Âu, các công ty Trung Quốc đã giành được quyền kiểm soát 6,48 triệu ha đất dành cho nông nghiệp, lâm nghiệp và khai thác mỏ trên khắp thế giới từ năm 2011 đến năm 2020. Con số đó thấp hơn tổng cộng 1,56 triệu ha do các công ty Anh kiểm soát, 860.000 ha do các công ty Mỹ nắm giữ và 420.000 ha do Nhật Bản kiểm soát.

Mua đất từ Á sang Phi

Một ví dụ điển hình mà Nikkei đưa ra là chuối được trồng rộng rãi ở bang Kachin, miền bắc Myanmar. Những cây chuối cao khoảng 3m mọc dày và tỏa bóng sâu trong khu vực rừng trồng. Sự phát triển của các đồn điền bắt đầu tăng tốc vào khoảng năm 2015 và đã làm thay đổi mạnh mẽ cảnh quan.

Theo các cuộc điều tra của các tổ chức phi chính phủ và các tổ chức khác, các công ty Trung Quốc đang tham gia rất nhiều vào việc trồng chuối trong khu vực. Theo số liệu của Liên Hợp Quốc, xuất khẩu chuối từ Myanmar đã tăng gấp 250 lần, từ 1,5 triệu USD năm 2013 lên 370 triệu USD năm 2020. Hầu hết các sản phẩm được xuất sang Trung Quốc.

Người dân địa phương cho biết các đồn điền trồng chuối đã tiếp tục hoạt động ở Kachin kể từ sau cuộc đảo chính quân sự vào tháng 2/2021, bởi vì chúng là nguồn thu thuế quan trọng cho lực lượng vũ trang Myanmar.

Trung Quốc sở hữu nhiều đất nông nghiệp nhất ở Myanmar (tiếp theo là Nga, belarus, Campuchia, và Venezuela), nhiều đất lâm nghiệp nhất ở Congo (tiếp theo là Nga), và mỏ ở Peru (kế đến là Congo, Guinea)

Các DN Trung Quốc đang thay đổi cảnh quan của nhiều nơi bên ngoài lãnh thổ Myanmar, trong đó có Việt Nam.

Ở tỉnh Bình Phước, gần TP.HCM, sản xuất cao su thiên nhiên là một ngành công nghiệp quan trọng. Nhưng ngành công nghiệp đó hiện đang bị đe dọa do hoạt động của New Hope Liuhe, một công ty chăn nuôi hàng đầu Trung Quốc, đang nuôi một đàn lợn khổng lồ trên mảnh đất rộng 75 ha được phát triển vào năm 2019. New Hope cũng đã mở rộng ở miền Trung và miền Bắc bằng cách dùng việc phát triển các trang trại heo đã vận hành ở Bình Phước làm hình mẫu.

Cộng hòa Dân chủ Congo cũng là một minh họa: Phần lớn đất ở quốc gia Trung Phi là rừng. Trong bối cảnh giá gỗ tăng cao, một công ty Trung Quốc, Wan Peng, đã vận chuyển số lượng lớn gỗ từ nước này sang Trung Quốc. Theo Nikkei, Đại sứ quán Congo tại Tokyo từ chối bình luận về hợp đồng với công ty Trung Quốc.

Không bỏ qua mỏ - hạ tầng

Các công ty Trung Quốc cũng đang mua mỏ. China Minmetals đã đầu tư 280 triệu USD vào Tanzania, ở miền nam châu Phi, vào năm 2019 và Công ty khai thác kim loại màu Trung Quốc đã rót 730 triệu USD vào hoạt động khai thác ở Guinea vào năm 2020, theo Viện nghiên cứu chính sách công của Mỹ. Các khoản đầu tư được cho là nhằm đạt được quyền tiếp cận khoáng sản để sử dụng làm pin cho xe điện, và thêm những thứ khác.

Các quốc gia chấp nhận đầu tư của Trung Quốc chịu rủi ro tiềm tàng khi họ ngày càng phụ thuộc vào Trung Quốc. Các chuyên gia cho rằng Sáng kiến BRI của Bắc Kinh, một chương trình phát triển cơ sở hạ tầng đa quốc gia khổng lồ, là một kế hoạch bẫy nợ. Các quốc gia chủ nhà trở nên mắc nợ Trung Quốc trong nỗ lực thúc đẩy sự phát triển và sau đó không thể thoát khỏi sự kiểm soát của Trung Quốc.

Đầu tư ra nước ngoài của DN Trung Quốc tăng dần qua các năm, chỉ hơi sụt vào giai đoạn 2015-2017, và 2019

Vào tháng 5/2021, China Harbour Engineering (CHEC) đã giành được đơn đặt hàng xây dựng một tuyến đường cao tốc ở Colombo, thành phố lớn nhất của Sri Lanka. Công ty Trung Quốc sẽ tiếp tục sở hữu đường cao tốc sau khi hoàn thành, chỉ giao nó cho Sri Lanka kiểm soát sau khi thu phí 18 năm. Những lời chỉ trích cũng sôi sục về quá trình đấu thầu mờ ám cho dự án đường cao tốc ở Colombo.

Khi CHEC phát triển một cảng ở miền nam Sri Lanka, nước này không có khả năng trả các khoản vay cho Trung Quốc và đã bàn giao cảng cho CHEC theo hợp đồng thuê 99 năm - một ví dụ điển hình của bẫy nợ.

Các động thái của Trung Quốc nhằm tích trử thêm đất đai ở nước ngoài đang tạo ra các biện pháp đối phó trên khắp thế giới.

Vào tháng 6/2021, quốc hội Nhật Bản đã ban hành một luật mới nhằm thắt chặt các quy định về thu hồi và sử dụng đất ở những nơi được coi là quan trọng đối với an ninh quốc gia. Luật này nhằm vào Trung Quốc, được thiết kế để ngăn chặn các giao dịch đất đai đáng ngờ của các DN nước ngoài. Ví dụ, đã có trường hợp các công ty hay pháp nhân người nước ngoài sở hữu đất gần căn cứ của Lực lượng Phòng vệ Trên không Nhật Bản ở Chitose, Hokkaido.

Các loại đất khác như rừng sử dụng chung vẫn chưa thuộc phạm vi điều chỉnh của các quy định này. Các các công ty hay pháp nhân người nước ngoài đã mua 46 ha đất nông nghiệp và 7.560 ha đất rừng, theo Bộ Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Nhật Bản.

Ngoài ra, "có những trường hợp đất thuộc sở hữu danh nghĩa của công dân Nhật Bản, nhưng được hỗ trợ bởi các công ty hay pháp nhân Trung Quốc", một người có liên hệ với Cơ quan Tình báo An ninh Công cộng cho Nikkei biết.