Trung Quốc +1 khó đảo ngược

Đối với những doanh nghiệp (DN) sản xuất phải cân nhắc địa điểm để xây dựng nhà máy giữa thương chiến, câu hỏi dấy lên trong thời gian gần đây là mức thuế được Mỹ áp lên Trung Quốc và nơi đó có thể chênh lệch tới mức nào? Đầu tháng 8, sắc thuế mới được Tổng thống Mỹ công bố tiếp tục làm đảo lộn tình hình.

Bất chấp những lời lẽ gay gắt của ông Trump, Trung Quốc dường như đang có một thỏa thuận tốt hơn trước, ít nhất là so với các quốc gia khác, khi khoảng cách giữa mức thuế áp cho nước này và phần còn lại của thế giới đã được thu hẹp. Hơn nữa, ông Trump cũng nhấn mạnh sẽ siết chặt việc kiểm soát hàng trung chuyển - điều chắc chắn sẽ hạn chế khả năng né thuế của các DN.

Trước tình huống này, nhiều ý kiến cho rằng Mỹ đã giáng một đòn mạnh vào Trung Quốc +1 - một chiến lược mà trong đó DN xây dựng các trung tâm sản xuất bên ngoài Trung Quốc, nhất là ở Ấn Độ và Đông Nam Á. Thông qua việc tạo ra mức chênh lệch đáng kể về thuế giữa Trung Quốc và các nền kinh tế láng giềng, cuộc chiến thương mại của ông Trump vào năm 2018 đã thúc đẩy xu hướng này. Theo đó, từ ngành đóng giày ở Việt Nam đến lắp ráp ô tô ở Thái Lan, đầu tư nước ngoài đã đổ vào các lựa chọn thay thế cho Trung Quốc.

Hiện, khi khoảng cách thuế giữa Trung Quốc và phần còn lại của thế giới đang thu hẹp, xu hướng này liệu có đảo ngược?

Câu trả lời nhiều khả năng là “Không” và thay vào đó sẽ tiếp tục tồn tại, nhưng dưới một hình thức khác. Lý do vì Trung Quốc +1 không chỉ là chiến lược để né thuế, mà còn là một cách để tránh chi phí lao động tăng cao ở Trung Quốc, các rủi ro địa chính trị và những biện pháp kiểm soát xuất khẩu từ Mỹ.

Theo Tập đoàn dịch vụ tài chính Macquarie, chiến lược này hiện vẫn chưa có dấu hiệu giảm nhiệt và các nền kinh tế thuộc ASEAN đang có vị thế trở thành những đối tượng hưởng lợi lớn nhất từ việc di dời dây chuyền sản xuất khỏi Trung Quốc. “Đầu tư trực tiếp nước ngoài trên GDP ở 6 nước ASEAN giai đoạn 2021-2024 đạt trung bình 7,0% GDP, và chúng tôi kỳ vọng sẽ có thêm đà tăng trong trung hạn lên 7,5%”, báo cáo của Macquarie cho biết.

Không tính Singapore, dòng vốn vào thị trường mới nổi ASEAN trong cùng thời kỳ là 3,7% GDP, gấp khoảng 2 lần so với mức trung bình của các thị trường mới nổi toàn cầu. Bên cạnh đó, một khảo sát người tiêu dùng mới đây tại Trung Quốc của Macquarie cũng cho thấy “các DN sản xuất Trung Quốc đang tiếp tục di dời sang các thị trường ASEAN”.

Theo phân tích của Macquarie, lợi thế chi phí lao động trung bình ở ASEAN cao hơn 20% so với Trung Quốc, sau khi điều chỉnh về năng suất và chênh lệch tỷ giá hối đoái. “Việc di dời năng lực sản xuất và đầu tư được ưa chuộng hơn nhiều so với bán phá giá hàng hóa,” các nhà phân tích nhận xét, đồng thời bổ sung rằng các nền kinh tế ASEAN cần “cẩn thận cân bằng quan hệ đối tác thương mại với Trung Quốc” với việc loại bỏ thuế và rào cản phi thương mại với Mỹ.

Nền kinh tế nào hưởng lợi sắc thuế mới?

Trong bối cảnh hiện tại, một nền kinh tế có thể hưởng lợi là Malaysia, khi mức thuế thực tế áp cho nước này tăng từ dưới 1% năm ngoái lên (tương đối) khiêm tốn là 12%. Kết quả, chênh lệch thuế thực tế giữa Trung Quốc và Malaysia đã tăng từ 10 lên 30 điểm phần trăm, trong khi đó, các nền kinh tế như Campuchia và Indonesia đã thu hẹp khoảng cách.

Mặt khác, nước nào sẽ dễ bị ảnh hưởng nhất bởi lệnh siết chặt kiểm soát hàng trung chuyển? Hiện, Mỹ chưa nêu rõ việc này sẽ có ý nghĩa ra sao trên thực tế, nhưng hàng hóa sản xuất ở Trung Quốc rồi được vận chuyển qua các nước thứ ba để vào Mỹ dường như đang nằm trong tầm ngắm của ông Trump. Nếu dựa trên dữ liệu hải quan của Mỹ và Trung Quốc để xem xét các sản phẩm có sự gia tăng đồng thời về lượng hàng nhập khẩu từ Trung Quốc và xuất sang Mỹ, thì hầu hết trường hợp chuyển hướng xảy ra ở Ấn Độ, Thái Lan và Việt Nam. Hiện, Campuchia, Indonesia và (một lần nữa) Malaysia có nhiều khả năng tránh được trừng phạt của Mỹ nhất.

Trong trường hợp bị siết chặt kiểm soát, các nước sẽ tìm cách xuất khẩu sang các thị trường lớn khác ngoài Mỹ. Campuchia và Việt Nam - mỗi nước xuất khẩu 1/3 sang Mỹ, có thể gặp khó khăn. Ấn Độ, Indonesia và Malaysia ít phụ thuộc vào Mỹ hơn, khi chỉ thu hút chưa đến 1/5 lượng xuất khẩu của họ. Khoảng 40% doanh số của Indonesia đã đến Úc, Trung Quốc, châu Âu, Nhật Bản và chỉ 10% đến Mỹ. Để chuẩn bị cho những gì có thể xảy ra, người nuôi tôm Indonesia, với thị trường chính là Mỹ, gần đây đã tăng cường các nỗ lực tiếp thị tại Trung Quốc.

Xét trên cả ba tiêu chí, Malaysia có vị thế tốt nhất nếu các sắc thuế được giữ nguyên. Malaysia có mức chênh lệch thuế thuận lợi, hạn chế trung chuyển và ít phụ thuộc vào nhu cầu của Mỹ. Một số quốc gia ngoài châu Á dường như cũng đang ở vị thế thuận lợi. Hungary - nền kinh tế cho đến nay vẫn giữ vai trò cửa ngõ của Trung Quốc vào châu Âu, đang chịu mức thuế thực tế của Mỹ thấp hơn 30 điểm phần trăm so với Trung Quốc.

Tuy nhiên, sự căng thẳng vẫn tồn tại. Nếu khoảng cách thuế giữa Malaysia với Trung Quốc và nguy cơ bị siết chặt vận chuyển hàng thấp hơn khiến nhiều DN chuyển sang Malaysia để bán hàng sang Mỹ, thì sự phụ thuộc của Malaysia vào Mỹ sẽ tăng lên, khiến nước này dễ bị tổn thương hơn. Thực tế, chuyện tương tự đã từng xảy ra vào năm 2024: Malaysia xuất khẩu 13% hàng sang Mỹ, tăng từ 9% trước cuộc thương chiến đầu tiên của ông Trump. Kết quả, cựu Tổng thống Joe Biden đã nhắm vào ngành công nghiệp tấm pin mặt trời của nước này vì đã tạo điều kiện cho Trung Quốc trốn thuế. Do đó, trong chiến lược Trung Quốc +1 mới, ngay cả những người hưởng lợi cũng khó có thể cảm thấy an toàn tuyệt đối.