TP.HCM và khát vọng đô thị đổi mới sáng tạo toàn cầu: "Động lực hình thành năng lực đổi mới sáng tạo" (Bài 2)

Chia sẻ tại Hội nghị thượng đỉnh đổi mới sáng tạo 2025 do InnoLab Asia phối hợp cùng Sở Khoa học và Công nghệ và Tạp chí Doanh Nhân Sài Gòn tổ chức, bà Đỗ Thị Thu Hương - Giám đốc Quan hệ Chính phủ Intel Việt Nam, nhận định rằng sự phối hợp các bên phải hướng đến một mục tiêu cụ thể: Phát triển lực lượng lao động chất lượng cao cho các ngành công nghệ mũi nhọn, đặc biệt là bán dẫn và trí tuệ nhân tạo (AI) - hai lĩnh vực đang định hình tương lai nền kinh tế số, đặc biệt là với một siêu đô thị dẫn đầu về khoa học công nghệ như TP.HCM.

Bà Hương dẫn chứng, Intel hiện có hơn 9.000 nhân sự tại Việt Nam. Tập đoàn này không chỉ đào tạo cho riêng Intel, mà còn hình thành đội ngũ kỹ sư cho toàn ngành công nghệ cao của TP.HCM và cả nước. Không chỉ đầu tư sản xuất, Intel còn chủ động tham gia xây dựng năng lực cho hệ sinh thái. Doanh nghiệp này đã hợp tác với RMIT Việt Nam, Đại học Quốc gia TP.HCM và nhiều cơ sở đào tạo khác trong các chương trình capstone, dự án R&D chung, đồng thời tổ chức Hội nghị Nhà cung cấp Chiến lược Intel 2025 tại TP.HCM - nơi quy tụ 30 nhà cung cấp toàn cầu và 20 doanh nghiệp Việt tiềm năng. Mục tiêu của chuỗi hoạt động này là giúp doanh nghiệp nội địa đạt chuẩn quốc tế, từng bước tham gia vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nhìn từ kinh nghiệm quốc tế, ông Peter Mok – Giám đốc Trung tâm Đổi mới và Khởi nghiệp Thanh niên Qianhai (Thâm Quyến) gợi ý cách hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp để rút ngắn khoảng cách giữa nghiên cứu và thương mại hóa, các bên cần “phân tầng chức năng” rõ ràng: một nhóm đại học tập trung vào nghiên cứu cơ bản, nhóm khác đảm nhận chuyển giao công nghệ và phát triển sản phẩm trong 3-5 năm. Nhà nước chỉ nên đầu tư vào những dự án có sự tham gia của doanh nghiệp ngay từ đầu để bảo đảm đầu ra có thị trường.

Thực tế, hệ thống đại học trong nước đang có những bước chuyển mạnh mẽ để đáp ứng nhu cầu thực tế của nền kinh tế công nghệ cao. Theo ông Đỗ Tiến Thịnh – Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC), 20 trường đại học Việt Nam, trong đó có nhiều trường tại TP.HCM đã triển khai các chương trình đào tạo được thiết kế dựa trên nhu cầu nhân lực từ các tập đoàn lớn, đơn cử như ngành bán dẫn để phù hợp với yêu cầu của Intel, Nvidia, Samsung… Ông Thịnh nhấn mạnh: “Không nên dạy những gì trường đã có, mà phải dạy những gì thị trường cần”. Cùng định hướng này, Chính phủ đang đầu tư xây dựng 22 phòng thí nghiệm bán dẫn và công nghệ cao, mở cho cả khối đại học công lập và tư thục, nhằm phục vụ nghiên cứu, thử nghiệm và chuyển giao công nghệ. Các cơ chế ưu đãi thuế và Quỹ đào tạo nhân lực (Talent Fund) cũng được triển khai, khuyến khích hợp tác giữa cơ sở đào tạo và doanh nghiệp. Tại TP.HCM, kế hoạch phát triển phòng thí nghiệm dùng chung cấp quốc gia gắn với mở rộng Khu Công nghệ cao và công viên khoa học công nghệ, đồng thời kết nối viện nghiên cứu, doanh nghiệp khởi nghiệp và các chương trình hỗ trợ, tạo dòng chảy tri thức - nhân lực - công nghệ giữa các bên.

Chia sẻ bên lề với Doanh Nhân Sài Gòn, ông Từ Diệp Công Thành - Giám đốc Trung tâm Sở hữu trí tuệ, Đại học Quốc gia TP.HCM cho biết các trường tại TP.HCM không chỉ mở rộng các chương trình về bán dẫn, AI, dữ liệu lớn, các trường còn triển khai dự án nghiên cứu ứng dụng gắn với doanh nghiệp, tạo điều kiện thực hành cho sinh viên tại các phòng thí nghiệm dùng chung. Đồng thời, các trường đặc biệt chú trọng bảo vệ sở hữu trí tuệ: mọi sản phẩm nghiên cứu được hướng dẫn đăng ký bằng sáng chế, bản quyền và tuân thủ chuẩn dữ liệu quốc tế. Điều này vừa bảo vệ quyền lợi của sinh viên, giảng viên và nhà trường, vừa tạo niềm tin cho doanh nghiệp và nhà đầu tư, giúp sáng kiến nhanh chóng chuyển từ phòng thí nghiệm ra thị trường một cách bền vững. Khi đại học chủ động tham gia, họ không chỉ cung cấp nhân lực chất lượng cao mà còn trở thành trung tâm kết nối tri thức và thị trường, góp phần thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của TP.HCM.

Vai trò của nhà đầu tư cũng không thể tách rời trong bức tranh tổng thể. Theo ông Đỗ Tiến Thịnh, Việt Nam vừa ban hành Nghị định 246, cho phép thành lập 35 quỹ đầu tư mạo hiểm nhà nước, lần đầu tiên có khung pháp lý để ngân sách công đầu tư vào startup. Bên cạnh đó, NIC khuyến khích các tập đoàn lớn như Viettel, FPT, CMC và doanh nghiệp nhà nước thành lập các quỹ đầu tư mạo hiểm doanh nghiệp (corporate venture fund) nhằm tài trợ và đồng hành cùng các dự án khởi nghiệp.

Ông Peter Mok cũng nhấn mạnh rằng vốn đầu tư không thể chỉ đến từ khu vực công; chính phủ cần dẫn dắt, tạo khung, nhưng thị trường và khu vực tư nhân phải đóng vai trò chính. Mô hình hợp tác PPP+I (Public - Private - Partnership + Investor) đang được áp dụng tại Hồng Kông - nơi chính quyền đóng vai trò nhà đầu tư khởi xướng, nhưng để khu vực tư nhân điều hành quỹ và chịu trách nhiệm hiệu quả đầu tư được ông Mok xem là gợi ý tốt cho TP.HCM. Chính quyền của TP.HCM hoàn toàn có thể tham gia như nhà đầu tư giới hạn (LP), khởi xướng và tạo khung, nhưng quyền điều hành quỹ giao cho đơn vị tư nhân để bảo đảm hiệu quả. Nhưng cần chú trọng đến vấn đề “niềm tin” trong hệ sinh thái - bảo vệ sở hữu trí tuệ, minh bạch chính sách và quản trị dữ liệu theo chuẩn quốc tế, bởi đó là điều kiện tiên quyết để startup hợp tác với các tập đoàn toàn cầu và quỹ đầu tư quốc tế.

Ngoài ra, ông Đỗ Tiến Thịnh còn nhấn mạnh việc mở rộng hợp tác quốc tế với các nhà đầu tư nhưng cần có chọn lọc, theo hướng “mỗi lĩnh vực, một đối tác chiến lược”: Mỹ, Nhật Bản, Đài Loan trong bán dẫn; Qatar và Nhật Bản trong năng lượng hydro; Australia và Singapore trong AI và quỹ đầu tư mạo hiểm. TP.HCM hoàn toàn có thể tiên phong mô hình này, chọn đối tác phù hợp với lợi thế địa phương, từ đó hình thành chuỗi liên minh 4 nhà mang tính vùng - giữa Nhà nước, viện trường, doanh nghiệp và nhà đầu tư quốc tế.

“

Nhà đầu tư ở đây không chỉ là khu vực tư nhân, mà cả khu vực công cũng cần nhập cuộc chủ động hơn. Doanh nghiệp nhà nước và cơ quan hành chính công nên dành một phần ngân sách hằng năm, khoảng 3%, cho việc mua sắm công nghệ, giải pháp đổi mới từ startup trong nước.

Ông Hàng Nhật Quang - Phó Chủ tịch Câu lạc bộ các nhà kinh tế, Giảng viên Trường Đại học Văn Lang

Đọc tiếp Bài 3: Ươm tạo doanh nghiệp công nghệ đầu đàn