Phòng vệ thương mại - “Tấm khiên” giúp kinh tế tư nhân phát triển bền vững

Tại Diễn đàn Phòng vệ thương mại 2025 với chủ đề “Chủ động phòng vệ - Tăng tốc hội nhập - Thúc đẩy kinh tế tư nhân trong chuỗi cung ứng toàn cầu” diễn ra sáng 25/9, Cục Phòng vệ Thương mại (Bộ Công Thương) thông tin rằng giai đoạn 2009 - 2017 chỉ có 32 DN tham gia PVTM. Từ năm 2017 đến nay, con số này tăng lên 82 DN, với doanh thu khoảng 595 nghìn tỷ đồng, trải rộng ở nhiều lĩnh vực gồm nông - lâm - thủy sản (37%), công nghiệp (43%) và dịch vụ (8%). Đây là bước tiến vượt bậc, cho thấy tư nhân đã chủ động coi PVTM là công cụ chiến lược.

Ngành thép là minh chứng rõ nét. Tại Mỹ, thép cán nguội và thép tôn mạ Việt Nam từng bị áp thuế chống bán phá giá và chống trợ cấp ở mức hàng trăm phần trăm. Trong nước, PVTM giúp ngăn thép giá rẻ tràn vào, bảo vệ hàng chục nghìn việc làm. Ngành đường mía cũng có bước chuyển quan trọng sau khi áp dụng biện pháp chống bán phá giá với đường nhập khẩu từ Thái Lan năm 2021, khi sản lượng tiêu thụ nội địa tăng gần 40% so với giai đoạn trước.

Đặc biệt, năm 2024, vụ điều tra trợ cấp xuyên quốc gia đối với pin năng lượng mặt trời cho thấy khu vực tư nhân trong lĩnh vực công nghệ cao cũng đã bước vào “sân chơi” này, mở rộng phạm vi từ ngành truyền thống sang công nghiệp mới nổi.

Tham gia PVTM buộc DN thay đổi cách vận hành. DN phải xây dựng quản trị minh bạch, chuẩn hóa dữ liệu, đầu tư pháp lý và tăng cường liên kết thông qua hiệp hội ngành hàng. Đây là nền tảng để hình thành “văn hóa PVTM” trong cộng đồng DN. Và sự gia tăng mạnh mẽ số lượng DN tham gia PVTM thể hiện sự trưởng thành của khu vực tư nhân, coi PVTM là “tấm khiên” cần thiết để bảo vệ thị phần và khẳng định vị thế trên cả thị trường trong nước lẫn quốc tế.

Ông Nguyễn Hữu Trường Hưng - Trưởng phòng Phòng Điều tra thiệt hại và Tự vệ, Cục Phòng vệ Thương mại cho biết, PVTM đã mang lại những tác động rõ rệt.

PVTM giúp bảo vệ sản xuất nội địa, hạn chế hàng nhập khẩu giá rẻ, qua đó duy trì việc làm và thu nhập cho người lao động. Công cụ này cũng khuyến khích DN đầu tư công nghệ, nâng cao năng suất và khả năng cạnh tranh. Đồng thời, PVTM thúc đẩy liên kết ngành, hình thành hiệp hội và liên minh đủ mạnh để chia sẻ chi phí và dẫn dắt ngành hàng.

Tuy vậy, PVTM ở Việt Nam vẫn đối mặt nhiều hạn chế. Nhiều DN nhỏ và vừa chưa hiểu rõ cơ chế và lợi ích, trong khi tham gia đòi hỏi hồ sơ, dữ liệu và chi phí lớn. Sự phối hợp giữa DN và cơ quan quản lý chưa đồng bộ; có trường hợp phát hiện dấu hiệu nhập khẩu bất thường nhưng báo cáo chậm, khiến xử lý bị động.

Khung pháp lý cũng còn khoảng trống, như việc gia hạn biện pháp tự vệ tạm thời hoặc cơ chế “biện pháp khác” trong Luật Quản lý ngoại thương 2017 chưa rõ ràng. Bên cạnh đó, áp dụng PVTM có thể làm tăng chi phí nhập khẩu, ảnh hưởng giá thành sản phẩm, gây áp lực lên người tiêu dùng và doanh nghiệp phụ thuộc nguyên liệu.

Ông Nguyễn Hữu Trường Hưng nhấn mạnh, PVTM là công cụ hợp pháp giúp DN Việt Nam tự tin hội nhập và nâng cao sức cạnh tranh. Vậy nên, DN cần chủ động chuẩn bị dữ liệu, minh bạch sổ sách, sẵn sàng cung cấp chứng cứ khi tham gia vụ việc. Đồng thời, tăng cường liên kết ngành và vai trò hiệp hội để tạo tiếng nói tập thể đủ mạnh.

“Chúng tôi luôn đồng hành với DN, nhưng điều quan trọng là DN phải dám lên tiếng khi phát hiện hàng nhập khẩu có dấu hiệu cạnh tranh không lành mạnh. Sự phối hợp kịp thời sẽ rút ngắn quá trình điều tra và nâng cao khả năng thành công”, ông Hưng nói.

Trong bối cảnh thương mại toàn cầu phức tạp, ông Hưng lưu ý việc ứng dụng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn để giám sát nhập khẩu, phát hiện sớm hành vi bán phá giá.

Ông khẳng định: “Nếu coi PVTM là lá chắn, thì sự chủ động của DN là bàn tay cầm chắc chiếc khiên ấy. Chỉ khi DN tư nhân đủ mạnh mẽ, chúng ta mới biến hội nhập thành cơ hội, thay vì rủi ro”.

Các chuyên gia khẳng định, nếu khai thác đúng cách, PVTM sẽ trở thành “tấm khiên” vững chắc, giúp khu vực kinh tế tư nhân phát triển bền vững, đóng góp ngày càng lớn cho tăng trưởng quốc gia và khẳng định vị thế Việt Nam trên bản đồ kinh tế toàn cầu.