Phát triển đô thị bền vững: Chỉ khả thi khi đáp ứng được nhu cầu an cư lạc nghiệp

Tôi thường gặp những nhà lãnh đạo các tỉnh - thành, họ đều chung một quan tâm với câu hỏi gần như giống nhau: Anh có hình mẫu đô thị nào tốt nhất có thể áp dụng cho phát triển đô thị của chúng tôi không?

Thường thì tôi trả lời như thế này: Mỗi con người, đều có bản sắc riêng, có giá trị tiềm ẩn mà “người tri kỷ” phải biết khám phá và giúp nâng tầm giá trị đó. Tương tự, mỗi đô thị đều có nhu cầu riêng, có điều kiện tự nhiên, con người, văn hóa… với các giá trị đặc thù mà kiến trúc sư cần phải giúp cho những nhà quản lý, lãnh đạo biết cách khai phá và nâng tầm. Do đó, không có mô hình đô thị kiểu mẫu nào có thể áp dụng chung cho tất cả các đô thị, cũng giống như không có liều thuốc nào có thể trị được bá bệnh. Muốn đô thị phát triển bền vững, thì phải dành thời gian nghiên cứu sâu về nhiều mặt như kinh tế, xã hội, văn hóa, lịch sử, hiện trạng kiến trúc cảnh quan… trước khi đưa ra giải pháp có thể đáp ứng nhu cầu của người dân trong các đô thị đó, từ già đến trẻ, từ giàu đến nghèo, từ người nước ngoài đến người trong nước, từ người dân nội thành đến nhập cư, làm sao để ai cũng có thể chọn được một không gian an cư lạc nghiệp phù hợp với điều kiện và mong muốn của bản thân.

Như vậy, mẫu số chung cơ bản cho phát triển đô thị là dù sống ở đâu thì cư dân ở đó phải có công ăn việc làm, có những tiện ích phù hợp cho cha mẹ, vợ chồng, con cái và đặc biệt là cho bản thân được hưởng thụ, nhưng lại không đi ngược lại với lợi ích của cộng đồng.

Tôi có cơ hội cùng với TS. Quỳnh Trân cố vấn cho tỉnh Bình Dương nghiên cứu bản sắc đô thị Bình Dương, trong đó bao gồm việc nghiên cứu tại sao nhiều khu dân cư trung tâm rất hiện đại, đường sá rộng rãi trong Thành phố mới Bình Dương lại không có người ở. Chúng tôi nhận ra rằng, chiến lược phát triển của Bình Dương, có những điểm làm đúng và có những điểm làm sai. Những điểm làm đúng là công nghiệp Bình Dương phát triển rất nhanh theo mô hình khu liên hợp công nghiệp - dịch vụ - đô thị, thu hút được vài triệu dân nhập cư, thu hút được nguồn vốn đầu tư rất lớn từ trong nước và nước ngoài. Nhưng sai ở chỗ, khi phát triển đô thị thì những nhà đầu tư cho đến lãnh đạo đều quá nôn nóng, quá hăng hái với một hình ảnh Bình Dương tiến nhanh đến đô thị hiện đại trong thế kỷ XXI, nên quên rằng, xây dựng nhà ở phải từ nhu cầu thực tế.

Bình Dương đã tập trung xây lên những khu nhà ở cao cấp cạnh khu trung tâm với giá trị rất cao. Ban đầu, những khu nhà cao cấp này bán rất chạy vì đáp ứng cho người mua là những nhà đầu tư ở TP.HCM, Hà Nội và các nơi khác với kỳ vọng để cho thuê, để chờ giá lên rồi bán. Trong khi đó, nhà ở cho số đông người lao động nhập cư rất thiếu thốn nhưng lại không được đáp ứng đủ, vì nhu cầu ở của họ phải phù hợp với mức lương thấp.

Kết quả là việc làm tuy dồi dào tại các khu công nghiệp nhưng mức lương không đủ cao để trang trải chi phí sinh sống tại Thành phố mới. Nhà đầu tư mua lại không có nhu cầu ở, cũng không cho thuê được, đành “khóa cửa chờ thời”. Mà khu nhà không có người ở thì nhà đầu tư cũng không dám đầu tư xây dựng trường học, bệnh viện, các mô hình kinh doanh và cơ sở hạ tầng khác. Những chuyên gia nước ngoài họ cũng không chọn ở Bình Dương mà chọn ở TP.HCM. Cuối cùng, khu đô thị hiện đại dần trở thành “đô thị ma”!

Tương tự, ngay tại TP.HCM và Hà Nội cũng hình thành những “khu đô thị ma” như Bình Dương, mà lý do chính là do nhà đầu tư chỉ tập trung vào việc phát triển đô thị theo “tư duy mét vuông” chứ không đáp ứng được nhu cầu an cư lạc nghiệp phù hợp với thực tế của người dân địa phương.

Hiện nay, nhiều tỉnh - thành phát triển đô thị đa trung tâm theo xu hướng bền vững nhưng thực tế vẫn mang tính khẩu hiệu, chưa thực hiện đúng tiêu chí. Nguyên tắc của một đô thị hiện đại là cư dân cần được tạo điều kiện thuận lợi cho việc sinh hoạt và làm việc ở các khu vực lân cận. Vì thế, các đô thị vệ tinh (đa trung tâm) phải phát triển tốt hạ tầng kỹ thuật, giao thông kết nối đi đôi với phát triển các tiện ích hạ tầng xã hội. Cư dân cần được tạo điều kiện để đi bộ hoặc dùng giao thông công cộng đến nơi làm việc, con em họ có thể đi bộ đến trường, bệnh nhân có thể đi đến bệnh viện trong vòng 5 - 10 phút. Bệnh viện xây vùng ven vẫn không thiếu chuyên gia, khi bác sĩ buổi sáng khám bệnh ở bệnh viện trong nội thành, buổi chiều đi xe buýt công cộng ra khám bệnh ở bệnh viện vùng ven rồi về nhà gần đó. Như vậy, sẽ không có chuyện ở nhà quận 9, quận 7 nhưng hằng ngày phải vào trung tâm thành phố làm việc để rồi “chịu trận” vì kẹt xe, ô nhiễm. Hay việc con em ở xa, không có trường học phải vào học ở trường trung tâm, kéo theo cha mẹ mỗi sáng phải dậy rất sớm, chở con đến trường rồi chạy ngược lại đến chỗ làm, rồi ngược lại. Điều đó tiêu tốn rất nhiều thời gian, công sức, chi phí của người dân và thiệt hại lớn cho xã hội.

Như vậy, cốt lõi của việc hình thành một đô thị bền vững chính là phải tạo được nơi an cư thì người dân mới yên tâm lạc nghiệp.

Đang có một số xu hướng tưởng là đúng nhưng lại sai, như việc kêu gọi di dời hết các bệnh viện, trường đại học ra khỏi trung tâm, trong khi đáng ra là phải mở rộng mạng lưới bệnh viện và trường học theo hướng xây dựng chi nhánh đa trung tâm. Bởi, nếu trường học, bệnh viện ra ngoài trung tâm hết, thì người dân nội thành sẽ không còn chỗ để chữa bệnh và trẻ em không còn chỗ để đi học.