Đồng bằng sông Cửu Long đặt mục tiêu kiểm soát mặn trên 1,35 triệu ha vào năm 2030

Phạm vi quy hoạch bao gồm toàn bộ địa giới hành chính các tỉnh, thành thuộc vùng Đồng bằng sông Cửu Long, gồm Cần Thơ, Vĩnh Long, Cà Mau, An Giang, Đồng Tháp và một phần Tây Ninh, với tổng diện tích khoảng 4 triệu ha (không bao gồm các đảo).

Quy hoạch thủy lợi lưu vực sông Cửu Long hướng đến mục tiêu chủ động điều tiết, phân bổ nguồn nước, đáp ứng nhu cầu cấp - tiêu - thoát nước phục vụ sản xuất nông nghiệp, sinh hoạt và các ngành kinh tế, đồng thời thích ứng linh hoạt với tác động của biến đổi khí hậu và tình hình phát triển thượng nguồn.

Mục tiêu tổng quát là nâng cao năng lực phòng chống thiên tai, ứng phó hạn hán - xâm nhập mặn, đảm bảo an ninh nguồn nước, an ninh lương thực và quốc phòng - an ninh, hướng tới phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Đến năm 2030, quy hoạch đặt ra nhiều chỉ tiêu cụ thể: bảo đảm nguồn nước sinh hoạt cho 17 - 18 triệu người, cung cấp nước cho các khu công nghiệp, khu công nghệ cao, khu chế xuất từ hệ thống thủy lợi; chủ động cấp nước sinh hoạt nông thôn và sản xuất nông nghiệp ngay cả trong điều kiện hạn, mặn khốc liệt như giai đoạn 2015 - 2016. Đồng thời, phấn đấu giải quyết dứt điểm tình trạng thiếu nước sinh hoạt tại các vùng chịu ảnh hưởng nặng nề.

Hệ thống thủy lợi sẽ được nâng cấp và hoàn thiện nhằm phục vụ tưới, tiêu, điều tiết mặn - ngọt cho 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp, gắn với tăng trưởng xanh và nông nghiệp bền vững. Quy hoạch cũng hướng tới mở rộng diện tích tiêu thoát nước bằng động lực, đảm bảo phục vụ dân sinh và sản xuất nông nghiệp với tần suất 5 - 10%.

Một trong những mục tiêu nổi bật của quy hoạch là chủ động kiểm soát mặn trên 1,35 triệu ha đất nông nghiệp, với mức khống chế 1 - 4g/l tùy khu vực. Việc kiểm soát mặn hiệu quả không chỉ giúp ổn định sản xuất lúa và cây ăn trái, mà còn tạo điều kiện phát triển mô hình nông nghiệp thông minh - thích ứng khí hậu, đảm bảo sinh kế cho hàng triệu nông dân vùng châu thổ.

Song song đó, quy hoạch đặt mục tiêu chống ngập tần suất 1% cho các đô thị lớn như Cần Thơ, Cà Mau, Vĩnh Long, An Giang và Đồng Tháp; dành 7 - 10% diện tích đất làm không gian chứa nước kết hợp cảnh quan sinh thái, góp phần giảm áp lực ngập úng và cải thiện môi trường sống đô thị.

Phân vùng quy hoạch theo đặc trưng sinh thái

Theo định hướng, quy hoạch chia lưu vực sông Cửu Long thành ba vùng sinh thái chính - ngọt, ngọt - lợ và mặn với giải pháp thủy lợi và mô hình sản xuất phù hợp từng vùng.

Vùng sinh thái ngọt, diện tích khoảng 1,9 triệu ha, bao gồm hệ thống thủy lợi Đồng Tháp Mười, Tứ Giác Long Xuyên, Bắc - Nam Vàm Nao, Tây sông Hậu, Bắc Vĩnh An và U Minh Hạ. Khu vực này được ưu tiên phát triển cây ăn trái, lúa, rau màu và thủy sản nước ngọt, gắn với phát triển du lịch sinh thái và kinh tế nông nghiệp công nghệ cao.

Vùng sinh thái ngọt - lợ, khoảng 1,35 triệu ha, gồm các hệ thống Nhật Tảo - Tân Trụ, Gò Công, Bắc - Nam Bến Tre, Nam Măng Thít, Long Phú - Tiếp Nhật, U Minh Thượng và một phần Tứ Giác Long Xuyên. Hệ thống thủy lợi tại đây được thiết kế linh hoạt, phục vụ các mô hình tôm - lúa, cây ăn trái, lúa chất lượng cao, thích ứng biến đổi nguồn nước theo mùa.

Vùng sinh thái mặn, diện tích khoảng 0,75 triệu ha, tập trung ở khu vực ven biển. Quy hoạch định hướng phát triển hệ thống thủy lợi phục vụ nuôi trồng thủy sản thâm canh, quảng canh cải tiến, kết hợp mô hình tôm - rừng và phát triển kinh tế biển bền vững.

Để thực hiện mục tiêu kiểm soát mặn và chủ động nguồn nước, quy hoạch xác định các điểm khống chế xâm nhập mặn trên những dòng sông chính gồm Vàm Cỏ Tây, Tiền, Hàm Luông, Cổ Chiên, Hậu và Cái Lớn với hai ngưỡng mặn: 1g/l cho sinh hoạt, cây ăn trái và 4g/l cho sản xuất lúa.

Về giải pháp công trình, vùng sinh thái ngọt sẽ tập trung kiểm soát lũ tràn biên giới, tăng khả năng tiêu thoát lũ nội đồng và cấp nước từ sông chính đến vùng xa. Các hệ thống cống, kênh rạch sẽ được mở rộng, nạo vét, giúp tưới, tiêu và điều tiết nước linh hoạt.

Đối với vùng ngọt - lợ, sẽ hoàn thiện hệ thống thủy lợi khép kín nhằm kiểm soát mặn - ngọt linh hoạt, phục vụ nông nghiệp và dân sinh. Trong khi đó, vùng mặn tập trung vào điều tiết triều, tăng khả năng trữ nước, cải thiện cân bằng mặn - ngọt và nghiên cứu giải pháp cấp nước mặn từ biển trong trường hợp cần thiết.

Bên cạnh đó, quy hoạch nhấn mạnh việc đầu tư củng cố đê biển, kè chắn sóng, gây bồi - tạo bãi và trồng rừng ngập mặn, vừa bảo vệ bờ biển, vừa tăng khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu và nước biển dâng.

Tới năm 2050, mục tiêu của quy hoạch là chủ động hoàn toàn nguồn nước phục vụ sản xuất và dân sinh, giảm thiểu thiệt hại do hạn hán, xâm nhập mặn, và đầu tư đồng bộ hệ thống thủy lợi khép kín.

Hướng đi này không chỉ đảm bảo an ninh nguồn nước quốc gia, mà còn tạo tiền đề để Đồng bằng sông Cửu Long trở thành vùng phát triển nông nghiệp xanh, kinh tế sinh thái và đô thị thông minh, thích ứng bền vững với biến đổi khí hậu, đúng như tinh thần “thuận thiên” mà Chính phủ đã đề ra.