Doanh nghiệp nào được hưởng lợi nếu Mỹ công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường ?

Vào ngày 8/5/2024, Bộ Thương mại Mỹ đã tổ chức phiên điều trần giữa đại diện Chính phủ Việt Nam với một số bên liên quan để xem xét hồ sơ công nhận quy chế kinh tế thị trường của Việt Nam. Hiện tại, Việt Nam nằm trong danh sách 12 quốc gia có quy chế kinh tế phi thị trường của Bộ Thương mại Mỹ và sẽ bị sử dụng giá từ nước thứ ba thay thế để tính toán giá sản xuất khi tính biên độ phá giá trong các vụ việc điều tra chống bán phá giá (AD) và chống trợ cấp (CVD) đối với hàng xuất khẩu của Việt Nam.

Theo kế hoạch, quyết định chính thức sẽ được Mỹ công bố vào ngày 26/7 và các ý kiến bình luận và phản biện lên Bộ Thương Mại Mỹ trước khi diễn ra phiên điều trần vẫn đang khá trung lập. Một số bên lên tiếng ủng hộ như Hiệp hội Thương mại Mỹ (AmCham), Hiệp hội Công nghiệp bán lẻ Mỹ (RILA), Hiệp hội Các nhà xuất nhập khẩu Mỹ (AAEI), Hiệp hội Nông nghiệp Mỹ (NASDA), Hiệp hội Dệt may và da giày Mỹ (AAFA). Tuy nhiên, vẫn có một số bên phản đối như Liên minh sản xuất Mỹ (AAM) hay Công đoàn Công nhân thép (USW). Vấn đề công nhận quy chế kinh tế thị trường cũng đối mặt với nhiều thách thức pháp lý tiềm ẩn ở Mỹ.

Lợi ích khi Việt Nam là nền kinh tế thị trường

Theo báo cáo mới đây của SSI Research, lợi ích lớn nhất khi được công nhận quy chế kinh tế thị trường là các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam có thể sử dụng giá sản xuất của chính doanh nghiệp đó trong trường hợp Mỹ tiến hành điều tra thuế chống bán phá, tạo ra lợi thế cạnh tranh bình đẳng giữa hàng hóa của Việt Nam đối với hàng hóa xuất khẩu của các quốc gia khác khi mức thuế phòng vệ thương mại phản ánh đúng thực tiễn sản xuất tại Việt Nam. Bên cạnh đó, hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam có thể được hưởng lợi về thuế nhập khẩu trong trường hợp Mỹ áp dụng quy chế ưu đãi thuế quan phổ cập (GSP) cho Việt Nam.

Phân tích cụ thể, PGS.TS. Nguyễn Thường Lạng, giảng viên cao cấp Viện Thương mại và Kinh tế quốc tế, Trường Đại học Kinh tế quốc dân cho rằng: "Việt Nam đang xuất khẩu rất nhiều các mặt hàng sang thị trường Hoa Kỳ như dệt may, da giày, nông lâm thủy sản, sắt thép,… Nếu không được công nhận là nền kinh tế thị trường, đồng nghĩa với việc bất kỳ mặt hàng xuất khẩu nào của Việt Nam mà có nguy cơ bán phá giá, Hoa Kỳ sẽ đưa vào danh sách bị rà soát và như vậy sẽ làm cho hàng hóa của Việt Nam bị chậm nhịp khi bán sang thị trường này. Trong thời gian bị rà soát, xem xét như vậy, các đối thủ cạnh tranh của Việt Nam sẽ nhanh chóng chớp lấy cơ hội, nhảy vào thị trường Hoa Kỳ.

PGS.TS cũng cho biết thêm, trong các vụ điều tra chống bán phá giá, hàng hóa từ các nền kinh tế phi thị trường phải chịu mức thuế suất cao hơn trong các cuộc điều tra chống bán phá giá. Hoa Kỳ sẽ sử dụng giá trị của một nước thứ ba được coi là có nền kinh tế thị trường để tính toán chi phí sản xuất của các doanh nghiệp tại Việt Nam thay vì sử dụng dữ liệu do các doanh nghiệp Việt Nam cung cấp khiến biên độ phá giá bị đẩy lên rất cao và không phản ánh thực trạng sản xuất của các doanh nghiệp Việt Nam.

Đặc biệt, khi hàng hóa bị rơi vào diện nghi ngờ, phía Hoa Kỳ sẽ điều tra, việc này các doanh nghiệp của Việt Nam phải hợp tác, cung cấp thông tin và nhiều vấn đề khác nữa. Những việc này gây tốn kém về chi phí cả về tiền bạc, thời gian và cơ hội của các doanh nghiệp. Đặc biệt là liên quan đến danh tiếng và uy tín của hàng hóa, doanh nghiệp Việt Nam, dẫn đến suy giảm toàn chuỗi giá trị ngành hàng bị điều tra, dẫn đến tạo cơ hội cho đối thủ cạnh tranh và chúng ta sẽ bị mất đi quan hệ với các bạn hàng chiến lược. (Trả lời phỏng vấn Báo Công thương ngày 13/5)

Kỳ vọng

Hiện tại, Việt Nam đã được 72 quốc gia công nhận quy chế kinh tế thị trường trong đó có Canada, Úc, Nhật Bản, Hàn Quốc và Anh và quyết định chấp thuận từ Mỹ sẽ tạo tiền đề giúp Liên Minh Châu Âu (EU) công nhận Việt Nam. Thời điểm từ nay đến ngày 26/7 sẽ là giai đoạn rất quan trọng, đòi hỏi sự vận động mạnh mẽ và nỗ lực từ phía Chính phủ khi cần vượt qua các quy định pháp lý chặt chẽ từ Mỹ.

“

Nếu được nâng hạng lên thành nền kinh tế thị trường, các nhà xuất khẩu Việt Nam sẽ được hưởng lợi đầu tiên. Trong đó, các doanh nghiệp xuất khẩu tôm sẽ được hưởng lợi lớn.

Theo đại diện một quỹ đầu tư nước ngoài tại Việt Nam

Được biết, để trao quy chế “nền kinh tế thị trường”, Bộ Thương mại Mỹ cho biết, đất nước đó phải đáp ứng một số tiêu chí, bao gồm mức độ chuyển đổi tiền tệ, tiền lương là kết quả thương lượng tự do giữa người lao động và ban quản lý, và việc cho phép nhà đầu tư nước ngoài thành lập liên doanh hoặc thực hiện các khoản đầu tư khác. Ngoài ra, còn có tiêu chí về việc liệu Chính phủ có sở hữu hoặc kiểm soát phương tiện sản xuất, và Chính phủ có kiểm soát việc phân bổ nguồn lực, kiểm soát giá cả và các quyết định sản lượng hay không.

“

Việt Nam đã đáp ứng toàn bộ tiêu chí trên sau khi thực hiện các cải cách kinh tế. Đáng chú ý, sở hữu Nhà nước cũng thu hẹp đáng kể. Những nỗ lực tích cực của Việt Nam đang nhằm thúc đẩy môi trường kinh doanh thuận lợi và bình đẳng cho các nhà đầu tư quốc tế đã mang lại kết quả đáng kể.

James Borton-Nhà nghiên cứu cao cấp tại Viện Chính sách Đối ngoại Johns Hopkins/SAIS.

Tác động tiềm năng đối với các doanh nghiệp niêm yết và ngành liên quan

Việt Nam đã vươn lên trở thành quốc gia xuất khẩu có vị thế quan trọng trên thế giới, xuất khẩu chiếm 82% GDP năm 2023, cao hơn nhiều nước trong khu vực. Đồng thời, Mỹ đã trở thành một trong những đối tác thương mại quan trọng nhất của Việt Nam, đặc biệt đối với một số mặt hàng xuất khẩu chủ lực như điện thoại di động, máy tính và sản phẩm điện tử, may mặc, giày dép, thủy sản, gỗ & sản phẩm gỗ.

Trong năm 2023, Mỹ là thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam với kim ngạch xuất khẩu là 97 tỷ USD, đóng góp 27% vào tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Trong đó, xuất khẩu dệt may, giày dép, gỗ & sản phẩm gỗ và thủy sản sang Mỹ đóng góp lần lượt 43%, 35%, 54% và 17% vào tổng kim ngạch xuất khẩu của từng ngành trong năm 2023.

Về dài hạn, chuyên gia phân tích SSI Research cho rằng, lợi ích lớn nhất từ việc công nhận quy chế kinh tế thị trường là các doanh nghiệp sản xuất Việt Nam có thể sử dụng giá sản xuất của chính doanh nghiệp đó trong trường hợp Mỹ tiến hành điều tra thuế chống bán phá, từ đó có thể giảm rủi ro chịu thuế chống bán phá giá trong tương lai và giúp hàng hóa Việt Nam cạnh tranh bình đẳng hơn tại thị trường này.

“

Việt Nam đã chứng minh hiệu quả hoạt động của mình theo các tiêu chí trên tốt hoặc thường tốt hơn các quốc gia khác đã từng được cấp quy chế kinh tế thị trường. Việt Nam ít can thiệp vào các doanh nghiệp nhà nước hơn Ấn Độ, đồng thời cởi mở hơn với đầu tư nước ngoài so với Indonesia, Canada và Philippines. Việt Nam nên được nâng cấp lên nền kinh tế thị trường.
Đại diện cho Bộ Công Thương Việt Nam - Luật s

Luật sư Eric Emerson từ Công ty Luật Steptoe LLP có trụ sở tại Washington (Mỹ)

Đối với từng ngành cụ thể, SSI Research cũng đưa ra phân tích chi tiết các doanh nghiệp thuộc lĩnh vực nào sẽ hưởng lợi gồm:

Với Lốp xe: Việc công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường có thể không ảnh hưởng nhiều đến DRC vì lốp TBR của DRC hiện không chịu bất kỳ khoản thuế AD/CVD nào. Trong trường hợp có bất kỳ kiến nghị nào về hành vi chống bán phá giá trong tương lai, việc công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường có thể giúp DRC giảm bớt khả năng bị áp dụng AD/CVD vì DRC được phép sử dụng dữ liệu chi phí của chính mình thay vì sử dụng dữ liệu cơ cấu chi phí của DRC từ nước thứ ba.

Trong khi đó, lốp PCR của Việt Nam phải chịu 22,27% thuế AD và 6,46% thuế VCD. DRC đã tung ra thị trường lốp PCR vào Q2/2023, nhưng thị trường xuất khẩu chính là Brazil chứ không phải Mỹ. Nếu DRC giới thiệu lốp PCR vào thị trường Mỹ trong tương lai, việc công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường có thể giúp DRC tránh được thuế AD/CVD.

Dệt may: Các doanh nghiệp xuất khẩu dệt may (như TNG, MSH, TCM) không chịu thuế AD/CVD. Mặc dù sợi polyester phải chịu thuế 2,58%, tuy nhiên STK chỉ xuất khẩu 8% sang Mỹ (so với 70% doanh thu từ khách hàng trong nước). Vì vậy, việc công nhận sẽ có tác động nhỏ đến các doanh nghiệp dệt may trong nước.

Thép: Việc công nhận Việt Nam là nền kinh tế thị trường dự kiến sẽ không có tác động lớn đến các doanh nghiệp thép trong ngắn hạn vì Mỹ không áp thuế chống bán phá giá (AD) đối với các doanh nghiệp thép của Việt Nam vào thời điểm hiện tại.

Tuy nhiên, việc công nhận có thể giúp các doanh nghiệp xuất khẩu thép Việt Nam thuận lợi hơn trong việc né tránh việc áp thuế AD nếu có trong tương lai, vì các doanh nghiệp Việt Nam có thể sử dụng giá của chính doanh nghiệp trong trường hợp điều tra thuế AD, thay vì phải sử dụng giá tại các thị trường khác như Indonesia, để tham khảo. Mặt khác, việc nâng cấp sẽ không ảnh hưởng đến việc Mỹ áp thuế nhập khẩu 25% vào thời điểm hiện tại.

Thủy sản: Dựa trên POR 19, thuế AD đối với doanh nghiệp xuất khẩu cá tra VHC và ANV sẽ là 0 USD/kg, trong khi IDI sẽ là 0,18 USD/kg (giảm từ 2,39 USD/kg). Vì vậy, các doanh nghiệp cá tra sẽ không có ảnh hưởng đáng kể từ việc công nhận.

Tuy nhiên, Mỹ đang điều tra các doanh nghiệp xuất khẩu tôm về khả năng vi phạm chống trợ cấp, với kết quả cuối cùng sẽ có ngày 5/8/2024. Như vậy, việc công nhận có thể hỗ trợ các doanh nghiệp xuất khẩu tôm sử dụng giá của chính doanh nghiệp mình trong các vụ kiện. Lưu ý rằng giá tôm Việt Nam cao hơn so với các đối thủ cạnh tranh và mức thuế CVD sơ bộ thấp hơn đối thủ (Việt Nam bị áp mức 2,84% so với đối thủ 4,36%-7,55%).

Gỗ: Một số sản phẩm gỗ của Việt Nam như gỗ dán, tủ gỗ và bàn trang điểm bằng gỗ, nội thất phòng ngủ bằng gỗ, ghế khung gỗ hiện đang bị điều tra thuế chống bán phá giá và thuế tự vệ như các sản phẩm cùng loại của Trung Quốc (thuế chống bán phá giá của gỗ dán, tủ gỗ và bàn trang điểm bằng gỗ, ghế khung gỗ lần lượt là 183,36%; 4,37%-262,18%; 25%). PTB hiện đang xuất khẩu sản phẩm nội thất phòng ngủ bằng gỗ với doanh thu bình quân hàng năm đạt 80 tỷ đồng - 100 tỷ đồng/năm – đóng góp 1,78% vào tổng doanh thu của PTB.

Cuối cùng với mặt hàng đá: Bộ Thương mại Mỹ đã đưa ra cảnh báo sản phẩm đá thạch anh có nguy cơ bị điều tra, áp thuế chống bán phá giá. Hiện tại, mức thuế chống bán phá giá áp dụng cho sản phẩm Trung Quốc là từ 265,81% đến 336,69%