Săn bạch tuộc ở Cần Giờ

Ở vùng biển Cần Giờ (TP.HCM) hiện có hàng trăm ngư dân sống bằng nghề săn bạch tuộc, sống rải rác trong những dòng sông như Đồng Tranh, Lòng Tàu, Dinh Bà..., hay thậm chí ở cả những con kênh, rạch. Trong chuyến đi này, chúng tôi đã cùng những ngư dân ấy len lỏi giữa những gốc bần, gốc đước chằng chịt của cánh rừng Sác ngập mặn huyền thoại để đi săn bạch tuộc, nếm trải vui buồn của cái nghề khá độc đáo nhưng cũng đầy cơ cực này.

>Câu biển: Càng đi càng ghiền

Đọc E-paper

Đặt bẫy dọc dòng sông

Có mặt ở chân cầu Dần Xây nằm trên đường Rừng Sác thuộc địa phận xã Long Hòa (huyện Cần Giờ) vào khoảng giữa trưa, chúng tôi thấy có mấy chiếc ghe máy nhỏ dài khoảng chục mét đang neo đậu gần dưới chân cầu.

Xuống ghe của gia đình anh Đào Văn Tới, 38 tuổi, người gốc vùng Chợ Gạo (Tiền Giang), hỏi chuyện bắt bạch tuộc, được biết, anh cùng vợ và đứa con trai lưu lạc lên vùng Cần Giờ này làm nghề săn bạch tuộc được gần chục năm rồi.

Anh cho biết, bạch tuộc là loài nhuyễn thể giống như mực nhưng thân hình tròn hơn, râu dài và có khả năng bám chắc hơn mực nhiều. Ở Cần Giờ, khắp nơi đều có bạch tuộc, nhưng chúng sống riêng lẻ chứ không theo bầy đàn, khiến cho việc đánh bắt không thuận lợi như đánh bắt những loài thủy sản khác.

Trò chuyện một lúc, anh Tới nổ máy chiếc ghe, men theo sông Đồng Tranh một đoạn chừng vài cây số trước khi rẽ vào con sông Mùng Năm, nơi đặt lờ săn bạch tuộc của gia đình anh. Nơi đây, ngoài những hàng đước, mắm mọc kín mặt đất bùn nhão thì chỉ có dòng nước lững lờ trôi.

Chỉ tay ra khúc bờ sông nhấp nhô những chiếc lờ, anh Tới bảo: "Bắt đầu từ đoạn cây mắm gãy ngọn kia cho tới sát chỗ mé nước chảy từ rừng xuống rạch dài khoảng hơn 400m, dọc theo hướng chảy của dòng sông, đều có đặt lờ hết".

Mỗi đoạn lờ được đan theo hình chữ nhật, có khung sắt bao quanh và lưới khâu túm hai đầu so le nhau. Khi thủy triều xuống, vợ chồng anh bắt đầu đi đặt lờ, dùng nan tre ghim xuống bùn nhão để giữ cố định.

Lúc triều lên, những chú bạch tuộc dưới lòng kênh, rạch sẽ men theo con nước, bò lên trên phía rừng, nơi có gốc mắm, gốc đước, trang hay bần để kiếm thức ăn, và rơi vào bẫy lờ. Do thủy triều ở vùng biển Cần Giờ là bán nhật triều nên mỗi ngày, con nước lên xuống hai lần và ngư dân cũng đi gỡ lờ hai lần.

Thành quả là những chú bạch tuộc tươi ngon

Công việc gỡ lờ rất đơn giản, chỉ cần chèo ghe men theo những dãy lờ đã đặt, thấy cái nào có bạch tuộc thì đưa lên. Tuy nhiên, khi thủy triều xuống vào ban đêm, ngư dân phải thức để canh con nước rồi soi đèn đi gỡ bạch tuộc.

Với diện tích hơn 37 ngàn hecta cùng những cánh rừng bán ngập mặn rộng mênh mông, hàng trăm kênh, rạch chằng chịt nên có thể nói Cần Giờ là vùng đất lý tưởng để loài bạch tuộc sinh sống, và bao năm qua, chúng là nguồn tài nguyên nuôi sống hàng trăm gia đình ngư dân nghèo trong vùng.

Tuy nhiên, vì địa hình quá rộng nên muốn săn bắt được chúng cũng rất vất vả và tốn nhiều công sức, phải những người lành nghề mới làm được. Thế nên, với non nửa cây số lờ đặt bẫy, một gia đình ngư dân chỉ có thể bắt được khoảng dăm chục con với tổng trọng lượng từ 2 - 3kg .

Theo tìm hiểu, giá bán bạch tuộc còn sống ngay tại ghe của ngư dân vào khoảng 180.000 - 200.000 đồng/kg. Hôm nào khan hàng, giá tăng tới 250.000 đồng/kg bạch tuộc loại 1. Tuy giá cao nhưng khách hàng vẫn chuộng vì chất lượng bạch tuộc ngư dân săn được bằng cách đặt lờ vẫn cao hơn so với đánh bắt bằng các phương tiện khác như vây, giã cào, lưới giùng...

Bấp bênh theo từng con triều

Nghề săn bạch tuộc vất vả nhưng cũng không mang lại cuộc sống ổn định cho ngư dân. Chúng tôi thấy rõ điều này khi cùng rong ruổi với ông Tám đờn ca, một người đã gần như suốt đời gắn bó với khu rừng Sác này, trên chiếc ghe dài chừng hai chục mét là phương tiện săn bạch tuộc của ông.

Ông Tám kể, ông sinh ra và lớn lên ở vùng Lý Nhơn này nên thuộc từng dòng kênh, con rạch, từng gốc trang, gốc bần ở vùng rừng ngập mặn này. Trước kia, nơi đây ngập mênh mông nên có rất nhiều tôm, cá, cua, ghẹ, rạm, ốc...

Chỉ cần loanh quanh một buổi thả lưới, thả câu kiểu gì cũng đầy khoang. Thế nhưng, cách đây chừng chục năm, khi những người dân di cư ở thành phố, bên Nhà Bè, Nhơn Trạch sang, đào ao nuôi tôm, khoanh vùng các kênh, rạch làm biến đổi dòng chảy, hướng nước, hướng triều khiến cho vùng rừng ngập mặn nơi này bị biến đổi rất nhiều, nguồn lợi tự nhiên cũng dần cạn kiệt mà hầu như không cách gì khắc phục được.

Anh Tới giong ghe đi kiểm tra bẫy

Con tôm, con cá theo nhau đi về phía biển hết. Bí đường, ông phải làm nghề săn bạch tuộc dù biết vô cùng bấp bênh, lại chỉ có thể mưu sinh trong nửa năm mùa khô. Khi mùa mưa tới, bạch tuộc sẽ theo nhau về phía vịnh Gành Rái hết, không còn con nào mà săn.

Theo tìm hiểu của chúng tôi, do xuất thân là loài thủy sản nước mặn nên bạch tuộc chỉ thường men theo kênh ngược vào rừng ở các đoạn nước có độ phèn mặn cao. Khi mùa mưa tới (khoảng đầu tháng 8), nước từ phía thượng nguồn sông Sài Gòn, Đồng Nai, Vàm Cỏ... sẽ đổ về vùng bán đảo Cần Giờ khiến độ mặn của nước giảm đi mau chóng, bạch tuộc không thể sống được.

Từ lúc ấy cho tới hết mùa mưa, khoảng gần Tết Nguyên Đán thì hầu hết ngư dân săn bạch tuộc phải vật vã mưu sinh bằng công việc bắt cua, ốc, sá sùng, ong mật trong rừng để đợi các con triều nước mặn từ biển tràn vào.

Hướng mắt về phía con sông Đồng Dinh mênh mang nước chảy, ông Tám chậm rãi nói: "Với người săn bạch tuộc, cái quan trọng nhất là những con triều. Giữa hai lần con triều lên và xuống, ngư dân bắt buộc phải gỡ lờ và đặt lại, nếu không, bạch tuộc ngửi thấy "mùi" sẽ kéo nhau đi nơi khác ngay.

Hơn nữa, cũng không nên đặt lờ ở những khúc sông cố định mà phải thường xuyên thay đổi địa điểm ở những cánh rừng có nhiều lá mục, cây non hay trái bần chín rụng xuống, vì đó là nơi bạch tuộc sẽ tìm đến kiếm ăn.

Tuy nhiên, tất cả đều phụ thuộc vào ông Trời, vì nhiều khi con nước triều mới xuống mà mưa cũng xuống theo thì nước bị rửa mặn, bạch tuộc sẽ không vào nên chỉ còn biết thu lờ đi nơi khác, đợi con triều sau mà thôi.

Như mấy bữa nay, rải rác đã có những cơn mưa đầu mùa khiến cho sản lượng bạch tuộc thu được cũng giảm đi rõ rệt nên tôi định cùng vợ vào rừng bắt ba khía chứ cứ trông chờ vào bạch tuộc có khi chết đói cũng nên".

Suốt một ngày lội bùn, ngâm mình dưới nước cùng những ngư dân săn bạch tuộc chúng tôi mới cảm nhận hết sự vất vả của họ. Bên cạnh ánh mắt vui mừng của ngư dân khi cầm trên tay những con bạch tuộc trơn nhẫy, cuồn cuộn chiếc vòi dài lê thê là không ít tiếng thở dài khi có những con triều, lội dọc bờ sông cả non cây số mà chẳng nhìn thấy một con bạch tuộc nào. Ở đó, giữa bốn bề chỉ là những cánh rừng ngập mặn...