Bảo vệ người kinh doanh nhỏ lẻ trên nền tảng thương mại điện tử

Trước thực trạng này, Bộ Công Thương đang lấy ý kiến góp ý cho Dự thảo Đề nghị xây dựng Luật Thương mại điện tử. Dựa trên phản ánh từ cộng đồng doanh nghiệp, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) nhấn mạnh sự cần thiết của các chính sách bảo vệ người kinh doanh nhỏ lẻ trên nền tảng TMĐT.

Khác với mô hình kinh doanh truyền thống, TMĐT tạo ra môi trường phức tạp với sự tương tác giữa nhiều bên: người bán, sàn TMĐT, người tiêu dùng, đơn vị vận chuyển, nhà cung cấp dịch vụ thanh toán… Hiện nay, pháp luật TMĐT chủ yếu tập trung bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, trong khi quyền và lợi ích của người bán - đặc biệt là các cá nhân, hộ kinh doanh nhỏ, vẫn chưa được quan tâm đúng mức.

Sự phát triển mạnh mẽ của TMĐT trong thời gian qua đã khiến các sàn giao dịch trực tuyến trở thành kênh bán hàng quan trọng. Thống kê cho thấy, 61% người dùng internet ưa chuộng mua sắm trên sàn TMĐT, và đến năm 2024, có tới 650.000 gian hàng trực tuyến phát sinh đơn hàng trên các nền tảng này. Tổng doanh số của 5 sàn TMĐT phổ biến nhất năm 2024 đạt 318.900 tỷ đồng.

Tuy nhiên, sự phụ thuộc ngày càng lớn vào các nền tảng khiến người bán gặp nhiều rủi ro. Khi thị trường bị chi phối bởi một số ít sàn TMĐT lớn, các cá nhân kinh doanh nhỏ thường ở thế yếu, gặp khó khăn trong việc chuyển đổi kênh bán hàng. Họ dễ bị áp đặt các chính sách bất lợi như thay đổi điều khoản đột ngột, bị hạn chế tiếp cận dữ liệu kinh doanh, hoặc thậm chí bị đình chỉ tài khoản mà không có lý do rõ ràng.

Một nghiên cứu của Ủy ban châu Âu cho thấy, 46% doanh nghiệp trên thị trường EU từng gặp vấn đề trong quan hệ với các nền tảng trực tuyến, trong đó 21% gặp vấn đề này thường xuyên. Đặc biệt, những doanh nghiệp phụ thuộc nhiều vào nền tảng (hơn 50% doanh thu đến từ TMĐT) có tỷ lệ gặp vấn đề cao hơn đáng kể (75%) và thường xuyên hơn (33%). Thiệt hại kinh tế ước tính từ 2 đến 19,5 tỷ Euro mỗi năm.

Hiện nay, Luật Cạnh tranh 2020 đã tạo hành lang pháp lý để xử lý các hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh hoặc lạm dụng vị trí thống lĩnh thị trường. Tuy nhiên, nhiều hành vi bất lợi đối với người bán nhỏ lẻ vẫn có thể xảy ra mà không cần đến các yếu tố này. Đây chính là “khoảng hở” giữa quy định pháp luật và thực tiễn hoạt động TMĐT.

Trước đây, khi thị trường còn trong giai đoạn phát triển, các sàn TMĐT thường đưa ra nhiều chính sách hỗ trợ người bán để mở rộng thị phần. Tuy nhiên, khi thị trường đã định hình, cần có cơ chế cân bằng lợi ích giữa các bên nhằm đảm bảo tính cạnh tranh lành mạnh và giúp doanh nghiệp nhỏ tiếp tục tham gia, phát triển bền vững trong nền kinh tế số.

Để giải quyết vấn đề này, VCCI đề xuất cơ quan soạn thảo luật cần bổ sung chính sách bảo vệ quyền lợi người bán trên nền tảng TMĐT. Thay vì áp dụng các quy định mang tính hành chính, chính sách nên tập trung vào việc tăng cường tính minh bạch trong hoạt động của sàn TMĐT, giúp người bán hiểu rõ hơn về các điều khoản và quy tắc kinh doanh trên nền tảng.

Ngoài ra, bảo đảm quyền tiếp cận dữ liệu kinh doanh, giúp người bán có thể theo dõi, phân tích hiệu quả hoạt động để tối ưu hóa chiến lược kinh doanh. Hơn nữa, tạo điều kiện cho người bán có quyền thương lượng công bằng, tránh tình trạng bị áp đặt điều khoản bất lợi từ các nền tảng.

Cuối cùng, cần giảm bớt thủ tục hành chính cho các sàn TMĐT nhỏ, đồng thời xóa bỏ quy định yêu cầu thông báo với các website TMĐT bán hàng.

Những chính sách này không chỉ giúp bảo vệ người bán mà còn tạo động lực thúc đẩy hệ sinh thái TMĐT phát triển bền vững, đảm bảo lợi ích hài hòa giữa các bên. Khi đó, thị trường TMĐT không chỉ tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ mà còn trở thành môi trường công bằng, nơi mọi doanh nghiệp, dù lớn hay nhỏ, đều có cơ hội phát triển.