Lãnh đạo có cải thiện được trí tuệ cảm xúc không?

Khoa học hiện đại đã chứng minh và khẳng định: trí tuệ cảm xúc có một phần là do di truyền. Các cuộc nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý và phát triển con người cho thấy, quá trình bồi đắp và rèn luyện cũng đóng vai trò quan trọng không kém. Vậy, EQ có bao nhiêu phần trăm do bẩm sinh và bao nhiêu phần trăm do trải nghiệm sống? Đó là câu hỏi chưa có câu trả lời dứt khoát. Tuy nhiên, có một điều chắc chắn: con người hoàn toàn có thể rèn luyện để nâng cao trí tuệ cảm xúc.

Điều đáng buồn là từ trước đến nay, có rất nhiều chương trình huấn luyện các kỹ năng lãnh đạo - kể cả trí tuệ cảm xúc đã tập trung sai vào phần não bộ cần phát triển, khiến doanh nghiệp lãng phí thời gian và tiền bạc.

Mối liên quan trực tiếp giữa EQ và não bộ

Trí tuệ cảm xúc chủ yếu được hình thành nhờ các chất dẫn truyền thần kinh trong hệ thống não rìa (limbic system) - vùng não chi phối cảm giác, xung động và thúc đẩy. Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng, hệ thống này hoạt động hiệu quả nhất khi được tiếp cận thông qua sự thúc đẩy, thực hành mở rộng và nhận phản hồi liên tục.

Ngược lại, vùng vỏ não (neocortex) là nơi xử lý các khả năng phân tích và kỹ thuật. Đó là phần não giúp ta có thể nhờ việc đọc một cuốn sách hướng dẫn mà hiểu ra cách dùng một chiếc máy vi tính hoặc biết cách thực hiện một cuộc gọi điện bán hàng chứ không phải là nơi nuôi dưỡng khả năng thấu cảm, lắng nghe hay kiểm soát cảm xúc. Vấn đề nằm ở chỗ: hầu hết các chương trình huấn luyện giúp nâng cao EQ hiện nay lại tập trung vào vùng não này.

Do đó, để nâng cao EQ, các tổ chức cần thay đổi cách tiếp cận: thiết kế chương trình có khả năng tác động vào hệ thống não rìa. Điều đó có nghĩa là giúp người học phá bỏ những thói quen cư xử cũ kỹ và hình thành thói quen mới qua thực hành, phản hồi. Cách thức huấn luyện này không chỉ đòi hỏi nhiều thời gian, công sức hơn mà còn phải có một phương pháp hướng đến từng cá nhân.

Bí quyết cải thiện năng lực EQ trong thực tế

Thử hình dung một nữ quản lý bị các đồng nghiệp xem là thiếu thấu cảm. Cô không thực sự lắng nghe, thường hay ngắt lời người khác và không mấy tập trung vào những gì người khác đang nói. Điều đó ảnh hưởng đến uy tín cũng như hiệu quả làm việc. Để khắc phục, cô cần phải có được động lực để thay đổi. Tiếp đó, cô phải thực hành và tập nhận phản hồi từ những người khác trong công ty. Cô có thể nhờ đồng nghiệp hoặc người hướng dẫn (coaching) phản hồi mỗi khi thiếu tập trung trong việc lắng nghe người khác. Cô cũng cần nhìn lại thái độ cư xử ấy của mình cũng như quan sát những nhà lãnh đạo giàu EQ, học hỏi cách họ lắng nghe và kết nối. Những điều này không thể diễn ra trong một ngày, nhưng nếu kiên trì và nỗ lực thực hành, cô có thể dần hình thành những phản xạ cảm xúc mới.

Tôi có một người khách hàng làm quản lý. Anh đã tìm đủ mọi cách để cải thiện khả năng thấu cảm, đặc biệt là khả năng “đọc” thái độ phản ứng của những người khác và hiểu ra những gì họ đang suy nghĩ. Trước đó, những cấp dưới của anh luôn tìm cách lảng tránh, không dám nói những cảm nghĩ thật của họ về anh. Điều này khiến anh buồn khổ nhưng không biết bắt đầu từ đâu.

Tôi khuyến khích anh áp dụng các biện pháp giúp cải thiện khả năng thấu cảm qua việc thực hành và nhận phản hồi từ những người khác. Trước tiên, anh cần thực hiện một “chuyến đi ngược vào bên trong” và anh đã chọn đi du lịch đến một quốc gia nơi anh không nói được ngôn ngữ địa phương, buộc phải giao tiếp bằng cảm xúc, ánh mắt và thái độ. Chính trải nghiệm đó giúp anh nhận ra các phản ứng của mình trước những người xa lạ, cũng như khả năng cởi mở của mình trước những người khác biệt với anh.

Khi trở về, anh trở nên khiêm nhường hơn và chủ động đề nghị tôi lưu ý theo dõi để nhận xét xem cách anh cư xử với mọi người trong công ty có khác trước hay không. Anh có ý thức tận dụng các cuộc giao tiếp công việc, coi đó như cơ hội để thực hành việc “lắng nghe” những ý tưởng khác biệt với mình. Đồng thời, anh ghi hình các cuộc họp, đề nghị đồng nghiệp phản hồi về khả năng nhận biết và nắm bắt tâm tư cảm nghĩ của những người khác. Cuối cùng, sau vài tháng, EQ của nhà quản lý này cũng được nâng cao hơn trước. Sự cải thiện ấy không chỉ thể hiện ở phong cách quản lý, mà cả hiệu quả công việc.

Quan trọng là nhiệt tâm

Một điều phải nhấn mạnh rằng, việc xây dựng EQ không thể - và sẽ không trở thành hiện thực nếu như không có đủ lòng chân thành khát khao, cũng như không bỏ ra công sức để liên tục thực hành. EQ không đến từ những buổi hội thảo ngắn hạn hay các khóa học truyền cảm hứng tức thời. Bạn không thể đọc một cuốn cẩm nang chỉ dẫn rồi trở thành người thấu cảm hơn. EQ đòi hỏi sự kiên trì, khiêm nhường và cam kết thực hành không ngừng nghỉ.

Triết gia Ralph Waldo Emerson từng viết: “Không có điều gì vĩ đại con người từng đạt đến được mà không có nhiệt tâm”. Nếu mục tiêu của bạn là trở thành một nhà lãnh đạo đích thực, thì câu danh ngôn này có thể đóng vai trò như chiếc cột chỉ đường trong quá trình bạn nỗ lực để phát triển và có được EQ ở mức độ cao.

(*) Chuyên gia Trí tuệ lãnh đạo