Hợp tác và công nghệ: Hai trụ cột giúp nâng cao minh bạch tài chính công

Trong bối cảnh dữ liệu tài chính công ngày càng khổng lồ và phức tạp, phương pháp kiểm toán truyền thống dần bộc lộ giới hạn. Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Bùi Quốc Dũng cho rằng, nghề kiểm toán vốn dựa vào bằng chứng và suy luận, song việc chọn mẫu đại diện để suy diễn kết quả tổng thể – cách làm phổ biến nhiều năm qua – đang dần trở nên lỗi thời.

Ông dẫn chứng, riêng Bảo hiểm Xã hội Việt Nam mỗi năm phát hành hơn 96 triệu thẻ bảo hiểm y tế và xử lý khoảng 200 triệu lượt khám chữa bệnh; còn Cục Thuế tiếp nhận gần 16 triệu hồ sơ, 150 triệu tờ khai điện tử từ hơn 950.000 doanh nghiệp. “Khối lượng dữ liệu khổng lồ, cập nhật theo thời gian thực này khiến phương pháp thủ công không còn phù hợp, khó đảm bảo tính toàn diện và độ tin cậy,” ông nói.

Theo ông Dũng, việc ứng dụng AI và phân tích dữ liệu lớn (Big Data) giúp kiểm toán viên có thể rà soát toàn bộ dữ liệu thay vì chỉ chọn mẫu. Công nghệ này cũng tăng tính khách quan, giảm sai lệch chủ quan và hỗ trợ đưa ra khuyến nghị chính sách có giá trị thực tiễn. Đặc biệt, AI còn có khả năng phát hiện sớm dấu hiệu rủi ro, sai phạm hoặc gian lận, giúp chuyển trọng tâm từ “kiểm tra sau” sang “giám sát trước”.

Hiện Kiểm toán Nhà nước đã xây dựng kho dữ liệu hơn 100 triệu bản ghi, kết nối và chia sẻ thông tin với Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước, Bảo hiểm Xã hội Việt Nam cùng sáu phần mềm ứng dụng AI phục vụ giám sát ngân sách, kiểm tra giao dịch tài chính, đánh giá chi tiêu công và đầu tư xanh. “AI không thay thế kiểm toán viên, mà giúp họ trở nên mạnh mẽ, chính xác và sâu sắc hơn,” ông Dũng khẳng định.

Từ góc độ doanh nghiệp, ông Ngô Hoàng Hà - Phó Tổng Giám đốc Công ty Chứng khoán Kỹ Thương (Techcom Securities), cho rằng AI đang trở thành năng lực cốt lõi của các tổ chức tài chính hiện đại.

“Tại Techcom Securities, chúng tôi ứng dụng AI trong nhiều khâu – từ quản lý danh mục đầu tư, đo lường rủi ro đến phân tích hành vi khách hàng”. ông Hà chia sẻ “Nhờ đó, hệ thống vận hành hiệu quả hơn, giảm sai sót thủ công và giúp đội ngũ phân tích ra quyết định nhanh, chính xác hơn”.

Công ty cũng yêu cầu toàn bộ nhân viên, không chỉ bộ phận công nghệ, đều tham gia khóa học cơ bản về AI để hiểu rõ bản chất và ứng dụng thực tế.

“Điều quan trọng nhất là dữ liệu. Nếu dữ liệu không sạch, AI sẽ phản ánh sai thực tế”, ông nhấn mạnh “Chúng tôi đã xây dựng hệ thống dữ liệu chuẩn hóa, đảm bảo tính toàn vẹn và khả năng truy xuất. Khi đó, AI trở thành công cụ giám sát hiệu quả, giúp quản lý rủi ro tốt hơn”.

Năm 2025 đánh dấu giai đoạn hợp tác sâu rộng giữa Kiểm toán Nhà nước và Hiệp hội Kế toán Công chứng Anh quốc (ACCA) trong đào tạo, nghiên cứu và chia sẻ kinh nghiệm quốc tế. Mục tiêu là hội nhập chuẩn mực kiểm toán công toàn cầu, thúc đẩy chuyển đổi số và quản trị minh bạch trong lĩnh vực tài chính công.

Bà Ayla Majid - Chủ tịch ACCA Toàn cầu, cho biết ACCA đã đưa AI trở thành trọng tâm trong chương trình đào tạo và cấp chứng chỉ nghề nghiệp mới, công bố vào tháng 6/2025. “Chúng tôi đang hợp tác với các đối tác trên toàn cầu, trong đó có Kiểm toán Nhà nước Việt Nam, nhằm chia sẻ kinh nghiệm, hỗ trợ chuyển đổi số và thúc đẩy phát triển kiểm toán công bền vững”, bà nói.

Phó Tổng Kiểm toán Nhà nước Bùi Quốc Dũng nhấn mạnh, sức mạnh của ngành kiểm toán không đến từ từng quốc gia riêng lẻ, mà từ sự kết nối về dữ liệu, tri thức và chuẩn mực quốc tế. “Nhiều cơ quan kiểm toán tối cao (SAI) trên thế giới đã chuyển từ hậu kiểm sang giám sát chủ động và dự báo rủi ro. Việt Nam cũng đang từng bước hòa nhập vào xu thế đó”, ông cho biết.

Theo các chuyên gia, triển khai AI trong kiểm toán không chỉ là câu chuyện kỹ thuật mà còn là vấn đề quản trị, đạo đức và trách nhiệm giải trình. Mô hình hợp tác công - tư, như giữa Kiểm toán Nhà nước và ACCA, được xem là chìa khóa để nâng cao năng lực kiểm toán các dự án đầu tư công lớn, đồng thời tối ưu nguồn lực và đảm bảo tính minh bạch trong chi tiêu công.

Theo ông Hoàng Văn Lương, Vụ trưởng Vụ Tổng hợp, Kiểm toán Nhà nước, chuyển đổi số chỉ thành công khi có nguồn nhân lực đủ năng lực và tri thức công nghệ. “Chúng ta không thể đi một mình. Sự đồng hành của khu vực tư nhân và các tổ chức quốc tế trong đào tạo, chia sẻ kinh nghiệm và chuyển giao công nghệ là yếu tố sống còn”, ông nhấn mạnh.

Chủ tịch ACCA Toàn cầu Ayla Majid cho rằng, dù công nghệ phát triển mạnh, vai trò con người vẫn là trung tâm trong ngành kiểm toán. “AI không thay thế kiểm toán viên, mà giúp họ đảm nhận những vai trò chiến lược và tạo giá trị cao hơn”, bà khẳng định.

Theo khảo sát toàn cầu của ACCA, 85% chuyên gia tài chính tin rằng AI sẽ thay đổi vai trò của họ, nhưng chỉ 1/3 trong số đó được đào tạo bài bản. “Khoảng cách này cho thấy cần đầu tư mạnh hơn cho năng lực con người, song hành cùng đầu tư công nghệ,” bà Majid nhấn mạnh. “AI sẽ không thay thế kiểm toán viên, nhưng sẽ định hình lại cách họ cung cấp dịch vụ đảm bảo”.

Phó Tổng Giám đốc Techcom Securities Ngô Hoàng Hà cũng đồng tình: “AI chỉ thực sự hiệu quả khi người sử dụng hiểu rõ mục tiêu và giới hạn của nó. Mọi quyết định tài chính cuối cùng vẫn phải dựa trên trí tuệ, kinh nghiệm và đạo đức nghề nghiệp của con người”.

Sự kết hợp giữa công nghệ hiện đại, hợp tác công - tư - quốc tế và phát triển nhân lực chất lượng cao đang tạo nền tảng cho một mô hình kiểm toán công minh bạch, hiệu quả và chủ động. Trí tuệ nhân tạo, nếu được triển khai đúng hướng, sẽ không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn lực mà còn củng cố niềm tin công chúng vào hệ thống tài chính công, một yếu tố cốt lõi cho phát triển kinh tế bền vững.