Hợp tác năng lượng ASEAN: Động lực cho tăng trưởng xanh và an ninh khu vực

Với chủ đề “Thắp sáng ASEAN: Kết nối biên giới, xây dựng thịnh vượng”, các quốc gia thành viên thống nhất thông qua Kế hoạch Hành động ASEAN về Hợp tác Năng lượng (APAEC) giai đoạn 2026 - 2030, hướng tới hệ thống năng lượng bền vững, ít carbon và có khả năng chống chịu cao.

Theo nội dung Kế hoạch APAEC 2026 - 2030, ASEAN đề ra ba định hướng chiến lược: củng cố hợp tác khu vực, tăng cường an ninh và khả năng chống chịu năng lượng, đồng thời thúc đẩy phát triển hệ thống năng lượng sạch và bao trùm.

Đến năm 2030, khu vực hướng tới các mục tiêu cụ thể: năng lượng tái tạo chiếm ít nhất 30% tổng cung năng lượng sơ cấp, 45% trong tổng công suất điện lắp đặt, và giảm 40% cường độ năng lượng so với năm 2005. Đây được xem là bước tiến mạnh mẽ trong tiến trình chuyển dịch năng lượng, thể hiện quyết tâm của ASEAN trong việc thực hiện các cam kết phát thải ròng bằng “0” (Net Zero) và đóng góp tích cực vào nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu.

Các Bộ trưởng Năng lượng ASEAN nhất trí rằng chuyển dịch năng lượng xanh không chỉ là yêu cầu môi trường, mà còn là động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mới, giúp khu vực tận dụng nguồn năng lượng sạch, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Một nội dung trọng tâm được các Bộ trưởng thông qua là Bản ghi nhớ tăng cường hợp tác về Lưới điện ASEAN (ASEAN Power Grid - APG), cùng với Hiệp định an ninh dầu khí ASEAN (APSA). Hai văn kiện này tạo nền tảng thể chế quan trọng cho việc thúc đẩy thương mại điện xuyên biên giới và đa dạng hóa nguồn cung năng lượng trong khu vực.

Theo Kế hoạch Tổng thể AIMS III, đến năm 2025, ASEAN đã hoàn thành 9 trong 18 dự án liên kết điện khu vực, với tổng công suất 10,2 GW.

Dự án Lào - Thái Lan - Malaysia - Singapore Power Integration Project (LTMS-PIP) được coi là mô hình thành công tiêu biểu, khi nguồn điện từ Lào có thể truyền qua Thái Lan, bán cho Malaysia và cung cấp cho Singapore, thể hiện khả năng vận hành linh hoạt, kết nối đa phương của hệ thống điện ASEAN.

Trong giai đoạn mới, ASEAN đặt mục tiêu mở rộng mô hình này sang Tiểu vùng Đông ASEAN, thông qua sáng kiến Brunei - Indonesia - Malaysia - Philippines Power Integration Project (BIMP-PIP).

Dự án này được kỳ vọng sẽ tạo tiền đề cho “Lưới điện ASEAN 2045” - một mạng lưới kết nối đồng bộ về hạ tầng, chính sách và cơ chế giao dịch điện khu vực, góp phần hình thành thị trường điện ASEAN thống nhất và bền vững.

Song song với hợp tác nội khối, Hội nghị AMEM 43 cũng khẳng định vai trò then chốt của Trung tâm Năng lượng ASEAN (ACE) trong điều phối các sáng kiến và giám sát việc triển khai APAEC.

ACE tiếp tục là đầu mối hợp tác giữa ASEAN và các đối tác phát triển lớn như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Mỹ, IEA, IRENA, trong các lĩnh vực như hiệu quả năng lượng, năng lượng tái tạo, hydro xanh, than sạch và lưu trữ carbon (CCUS).

Tại Hội nghị AMEM+3 lần thứ 22, đại diện Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc đã khẳng định sẽ tăng cường hỗ trợ ASEAN thông qua chương trình chuyển giao công nghệ, nghiên cứu chung và đào tạo nguồn nhân lực cho quá trình chuyển dịch năng lượng. Các bên cũng chia sẻ kinh nghiệm phát triển điện hạt nhân an toàn, hydro và amoniac xanh, hướng tới nền kinh tế ít carbon.

Trong khi đó, Hội nghị Bộ trưởng Năng lượng Đông Á lần thứ 19 (EAS EMM) nhấn mạnh vai trò của khu vực Đông Á trong việc bảo đảm an ninh năng lượng và thúc đẩy tăng trưởng xanh. Các Bộ trưởng hoan nghênh việc ASEAN thông qua Kế hoạch APAEC mới, coi đây là khuôn khổ hành động khu vực quan trọng giúp hiện thực hóa quá trình khử carbon và chuyển đổi năng lượng công bằng.

Tại Đối thoại Năng lượng ASEAN - Mỹ lần thứ 4, hai bên thảo luận sâu về các giải pháp hợp tác nhằm củng cố an ninh năng lượng khu vực và phát triển hạ tầng năng lượng sạch.

Các chủ đề trọng tâm gồm lưới điện ASEAN (APG), lò phản ứng hạt nhân mô-đun nhỏ (SMR), công nghệ lưu trữ carbon (CCUS), nhiên liệu LNG và năng lượng tái tạo thế hệ mới. Mỹ tái khẳng định cam kết dài hạn hỗ trợ ASEAN trong việc xây dựng hệ thống năng lượng đáng tin cậy, hiện đại và bền vững, đồng thời thúc đẩy đầu tư của khu vực tư nhân vào các dự án năng lượng sạch tại Đông Nam Á.

Bên cạnh đó, hội nghị cũng nhấn mạnh sự hỗ trợ của ASEAN đối với Timor-Leste trong quá trình hoàn thiện khung pháp lý và kỹ thuật, chuẩn bị cho việc gia nhập các cơ chế hợp tác năng lượng khu vực, bảo đảm sự hội nhập đồng bộ và toàn diện.

Kết thúc hội nghị, các Bộ trưởng thống nhất rằng hợp tác năng lượng sẽ là trụ cột của tăng trưởng bền vững ASEAN trong thập kỷ tới. Để đạt mục tiêu 30% năng lượng tái tạo vào năm 2030, khu vực cần đẩy mạnh đầu tư vào hạ tầng xanh, thúc đẩy tài chính khí hậu, hài hòa chính sách năng lượng và mở rộng thương mại điện xuyên biên giới.

Bản Kế hoạch Hành động APAEC 2026 - 2030 không chỉ là một chiến lược phát triển năng lượng, mà còn là cam kết chính trị của toàn khối trong việc thúc đẩy tăng trưởng xanh, đảm bảo an ninh năng lượng, cân bằng lợi ích môi trường và phát triển kinh tế - xã hội.

Với sự phối hợp chặt chẽ giữa các quốc gia thành viên và đối tác quốc tế, ASEAN đang từng bước tiến tới mục tiêu xây dựng hệ sinh thái năng lượng xanh, kết nối và bền vững, qua đó củng cố vị thế của khu vực như một hình mẫu chuyển dịch năng lượng toàn cầu.