Để doanh nghiệp “tròn vai” kiến tạo đổi mới sáng tạo

Nhà nước chuyển vai: từ “quản lý” sang “kiến tạo phát triển”

Quy định cần công bố rõ mục tiêu, phạm vi, tiêu chí đánh giá và cơ chế rút lui an toàn đối với mô hình thí điểm; cơ sở dữ liệu quản lý rủi ro phải minh bạch và kết nối. Thứ hai, bảo đảm đối xử bình đẳng về nguồn lực. Tiếp cận vốn, đất đai, hạ tầng số, dữ liệu và tài nguyên khoa học công nghệ (KHCN) dựa trên năng lực và cam kết đầu tư, tránh ưu ái hình thức hay quy mô sở hữu. Mọi tiêu chí đều phải đo lường được để giảm “chi phí giao dịch” cho doanh nghiệp. Thứ ba, lồng ghép mục tiêu đổi mới sáng tạo (ĐMST) trong các chương trình công. Mỗi dự án chính quyền số, đô thị thông minh, y tế - giáo dục số hay logistics thông minh đều có thể là bệ thử để doanh nghiệp hoàn thiện sản phẩm và đạt chuẩn thị trường.

Củng cố hệ sinh thái: công nhận chủ thể, ưu đãi đúng đích

TP.HCM cần cơ chế công nhận nhanh các chủ thể của hệ sinh thái bằng quy trình một cửa, thời hạn giải quyết rõ ràng, đi kèm gói ưu đãi có trọng lượng. Bao gồm hỗ trợ chi phí ươm tạo, thuê chuyên gia, sử dụng cơ sở kỹ thuật và không gian làm việc chung cho khởi nghiệp sáng tạo và doanh nghiệp ĐMST; ưu đãi đất đai, hạ tầng cho trung tâm ĐMST cấp thành phố; phát triển “khu đổi mới” với hạ tầng dữ liệu, điện toán và an ninh mạng dùng chung. Cùng với đó là cơ chế khấu trừ tăng cường chi phí R&D, thử nghiệm công nghệ, tài sản trí tuệ, tiêu chuẩn hóa sản phẩm; thủ tục thuế - phí cần rõ ràng, dễ dự đoán. Đồng thời, chuẩn hóa dịch vụ “bàn tay nối dài” như tư vấn sở hữu trí tuệ, thẩm định công nghệ, kiểm định chất lượng, chứng nhận an toàn thông tin - giúp rút ngắn con đường từ ý tưởng đến thương mại hóa.

Nhân lực số: điểm nghẽn cần lời giải ở tầm khu vực

TP.HCM cần định danh nhóm nhân lực số chất lượng cao và xây dựng gói thu hút - giữ chân có sức cạnh tranh trong khu vực. Tiêu chí gồm thu nhập cao so với bình quân, vị trí lãnh đạo hoặc kỹ sư chủ chốt tại doanh nghiệp công nghệ lớn, thành tích học thuật tại các đại học hàng đầu, và vai trò dẫn dắt các dự án AI, dữ liệu, điện toán quy mô lớn. Các ưu đãi cần cụ thể: thủ tục cư trú linh hoạt, hỗ trợ nhà ở, giảm thuế thu nhập cá nhân, trường quốc tế cho con em chuyên gia và cơ chế “một cửa” xử lý hồ sơ với SLA rõ ràng.

Cùng với đó, TP.HCM phải hình thành không gian làm việc đẳng cấp - phòng thí nghiệm mở, cụm AI - HPC, nền tảng dữ liệu chung, studio thiết kế - thử nghiệm sản phẩm. Một điểm then chốt là liên kết viện - trường - doanh nghiệp: đào tạo theo đặt hàng; cho phép nhà khoa học khu vực công tham gia điều hành doanh nghiệp để thương mại hóa nghiên cứu; đưa tiêu chí chuyển giao công nghệ, đào tạo lại nhân lực vào điều kiện ưu đãi cho doanh nghiệp lớn. Khi TP.HCM trở thành “điểm đến nghề nghiệp” hấp dẫn của chuyên gia toàn cầu, dòng chảy công nghệ và vốn sẽ tự nhiên đổ về Thành phố.

Doanh nghiệp lớn dẫn dắt, chuẩn mực quản trị AI bảo đảm trật tự thị trường

TP.HCM cần triển khai cơ chế đặt hàng công nghệ minh bạch cho các dự án hạ tầng số đô thị, dữ liệu mở, điện toán đám mây, nền tảng AI phục vụ dịch vụ công và các ngành mũi nhọn. Cạnh tranh phải dựa trên chất lượng, tiến độ, tỷ lệ nội địa hóa, nội dung chuyển giao và cam kết phát triển doanh nghiệp vệ tinh.

Song song đó, thị trường AI cần có khung quản trị dựa trên rủi ro. Các hệ thống AI rủi ro cao (tài chính, y tế, giáo dục, giao thông, tư pháp) phải có quản trị vòng đời: đánh giá rủi ro, bảo đảm chất lượng dữ liệu, giám sát của con người, minh bạch mục đích và gắn nhãn khi người dùng tương tác với AI. Trách nhiệm giải trình cần rõ ràng cho nhà phát triển, nhà cung cấp và đơn vị triển khai; kèm cơ chế bồi thường, chuẩn báo cáo và khắc phục sự cố. Ngoài ra, cần khuyến khích chia sẻ tài nguyên AI, hình thành cổng dữ liệu - mô hình - công cụ dùng chung cho cộng đồng.

Hạ tầng số và “policy lab” - làm chính sách như làm sản phẩm

TP.HCM có thể vận hành cơ chế “policy lab” với ba hợp phần: Một là, đo tác động theo thời gian thực - mọi chương trình hỗ trợ ĐMST cần gắn KPI đầu vào - đầu ra rõ ràng như số sáng chế, sản phẩm thương mại, doanh thu công nghệ, việc làm chất lượng cao, vốn tư nhân huy động, mức độ mở dữ liệu, thời gian xử lý thủ tục. Hai là, xây dựng bản đồ đổi mới của Thành phố, theo dõi mật độ startup, quỹ đầu tư, trung tâm ĐMST, các ngành công nghệ trụ cột và hiển thị tương tác giữa các chủ thể, điểm nghẽn hành chính để xử lý kịp thời. Ba là, thiết lập cơ chế phản hồi - điều chỉnh nhanh: ưu đãi nào không kéo được vốn xã hội hóa thì thay đổi; thủ tục nào gây chậm trễ thì số hóa, rút gọn, công bố SLA và chế tài thực thi.

Lộ trình 12 - 36 tháng: Từ nền tảng đến điểm bùng phát

Trong 12 tháng đầu, TP.HCM cần ban hành khung sandbox cấp thành phố ở các lĩnh vực ưu tiên; công nhận nhanh các chủ thể hệ sinh thái bằng quy trình một cửa; khai trương “Trung tâm tài nguyên AI - dữ liệu” dùng chung; phát động chương trình thu hút nhân lực số với gói ưu đãi cư trú, thuế, nhà ở, thủ tục. Trong 24 - 36 tháng tiếp theo, hình thành ít nhất ba cụm ĐMST theo ngành (fintech, chăm sóc sức khỏe số, công nghệ đô thị), mỗi cụm có một doanh nghiệp dẫn dắt; vận hành cơ chế đặt hàng minh bạch cho các dự án hạ tầng số trọng điểm, gắn ràng buộc chuyển giao công nghệ và phát triển doanh nghiệp địa phương; thành lập “Policy Lab TP.HCM” công bố báo cáo mở hàng quý; phát triển thị trường dịch vụ đổi mới để nâng đỡ chuỗi startup và tạo nền tảng cho giai đoạn bứt phá.

Cam kết song phương: chính quyền kiến tạo - doanh nghiệp dấn thân

Để nhận “vốn tin” từ xã hội, doanh nghiệp cần bày tỏ cam kết rõ ràng: đầu tư dài hạn cho R&D và tài sản trí tuệ; tuân thủ khung quản trị AI - dữ liệu; dẫn dắt chuỗi giá trị, hỗ trợ doanh nghiệp nhỏ và vừa chuẩn hóa - thử nghiệm - tiếp cận thị trường; đồng kiến tạo chính sách bằng phản hồi trung thực, chia sẻ dữ liệu đã ẩn danh phục vụ hoạch định dựa trên bằng chứng.

Về phía chính quyền, điều cần hơn cả là kiên định vai trò kiến tạo: phát huy quyền lập quy địa phương để rút ngắn thời gian từ ý tưởng đến cấp phép; tập trung nguồn lực cho hạ tầng số nền tảng (định danh, thanh toán số, dữ liệu mở, năng lực điện toán và an ninh mạng); mở khóa mua sắm công nghệ theo tiêu chí “chức năng - hiệu quả”; tăng cường liên kết vùng và quốc tế để đón dòng vốn mạo hiểm, phòng thí nghiệm và trung tâm R&D đặt trụ sở tại TP.HCM.

(*) Viện trưởng Viện phát triển Kinh tế số Việt Nam

(**) Quyền Giám đốc Trung tâm khởi nghiệp sáng tạo TP.HCM (SIHUB), Sở Khoa học Công nghệ TP.HCM