Đầu tư Mỹ - Trung cạnh tranh ngày càng mạnh mẽ ở Đông Nam Á

Vai trò chiến lược của khu vực như vùng đệm trong bối cảnh cạnh tranh Mỹ - Trung gia tăng, cũng giúp thu hút đầu tư từ khắp nơi, với số vốn nước ngoài kỷ lục là 222,5 tỷ USD vào năm 2022.

Bộ ngoại giao Hoa Kỳ trong 1 tuyên bố hồi tháng 9/2023 nêu rõ: “Việt Nam là điểm đến hứa hẹn trong đảm bảo chuỗi cung ứng chất bán dẫn một cách đa dạng và linh hoạt. Năng lực sản xuất của họ, cộng với đội ngũ lao động đông đảo có tay nghề cao là lợi thế không nhỏ. Ngoài ra, giá cả lao động hợp lý cũng là yếu tố cạnh tranh.”

Để đáp lại, các công ty Mỹ như Marvell Technology và Synopsys bày tỏ sự háo hức đầu tư vào Việt Nam. Amkor Technology đã khai trương một nhà máy bán dẫn ở tỉnh Bắc Ninh vào tháng 10/2023. Được xây dựng với chi phí 1,6 tỷ USD. Cơ sở này thiết kế để trở thành đơn vị sản xuất lớn nhất của Mỹ tại Việt Nam, tạo ra khoảng 10.000 việc làm.

Tháng 7/2023, Malaysia cho biết nhà sản xuất ô tô lớn của Trung Quốc là Geely Holding Group sẽ đầu tư 10 tỷ USD vào bang Perak. Công ty này cũng đang xem xét xây dựng một nhà máy xe điện ở Thái Lan.

Các công ty Mỹ và Trung Quốc cũng đang mua lại nhiều doanh nghiệp ở Đông Nam Á. Năm 2020, Kimberly-Clark, nhà sản xuất Kleenex và các sản phẩm chăm sóc cá nhân khác, đã công bố kế hoạch mua lại Softex Indonesia với giá 1,2 tỷ USD. Tập đoàn Alibaba của Trung Quốc đã đầu tư hàng tỷ USD vào Lazada - công ty thương mại điện tử lớn có trụ sở ở Singapore. Lazada và Shopee hiện là 2 trang thương mại điện tử lớn nhất ở Đông Nam Á.

Theo Liên Hợp Quốc, đầu tư trực tiếp nước ngoài vào 11 quốc gia Đông Nam Á đã tăng 40% từ 2017 đến 2022, giai đoạn căng thẳng thương mại Mỹ - Trung leo thang, vượt xa mức tăng đầu tư vào Trung Quốc, Mỹ Latinh hay Châu Phi.

Mỹ là nhà đầu tư hàng đầu vào Đông Nam Á, với số tiền 74,3 tỷ USD từ 2018 đến 2022. Tiếp theo là Trung Quốc với vốn đầu tư 68,5 tỷ USD trong cùng kỳ.

Các doanh nghiệp Mỹ chủ yếu đầu tư liên quan đến chất bán dẫn ở Singapore, Việt Nam và Malaysia, trong khi công ty Trung Quốc đầu tư vào dự án như xây dựng nhà máy xe điện ở Thái Lan, Malaysia và khai thác mỏ ở Indonesia.

Các công ty Mỹ đang thúc đẩy kết nối bạn bè và đồng minh, để dần thay thế vai trò của Trung Quốc trong chuỗi cung ứng. Trong khi đó, các công ty Trung Quốc muốn chuyển nhà máy sang nước thứ ba, để tạo điều kiện xuất khẩu đến Mỹ và châu Âu.

Nhiều công ty Mỹ coi Đông Nam Á là nơi lý tưởng để xây dựng lại chuỗi cung ứng, vì khu vực này gần Trung Quốc, có năng lực sản xuất lớn và tương đối ổn định về chính trị. ASEAN còn có thị trường nội địa rộng, với tổng dân số hơn 600 triệu người.

Ông Ikumo Isono, chuyên gia tại Viện nghiên cứu kinh tế ASEAN và Đông Á (Economic Research Institute for ASEAN and East Asia) nói: “Đông Nam Á đang được hưởng lợi từ sự tách rời giữa kinh tế Mỹ và Trung Quốc, bằng cách định vị mình là khu vực trung lập. Điều này rất quan trọng. Đông Nam Á có quan hệ chính trị tốt với cả 2 siêu cường. Ngoài ra còn có vị trí địa lý thuận lợi, sẵn nguồn nguyên liệu thô phong phú và sự kết nối mạnh mẽ với thế giới.”

Nhật Bản từ những năm 1970 là nhà đầu tư số 1 tại Đông Nam Á, nhưng các công ty Nhật ngày càng miễn cưỡng, khi khu vực ưu tiên lĩnh vực phía Nhật chưa sẵn sàng, ví dụ chất bán dẫn, chip, xe điện hay pin xe điện. Kết quả là từ 2018 đến 2022, ASEAN chỉ thu hút 43,5 tỷ USD đầu tư từ Nhật, thấp nhất trong 20 năm qua. Mặc dù có ngành công nghiệp bán dẫn hàng đầu thế giới, nhưng những năm qua các công ty Nhật lĩnh vực này rất hạn chế đầu tư ra nước ngoài. Ngược lại, họ đang ưu tiên trong nước. Chính phủ Nhật cũng muốn thu hút doanh nghiệp ngoại quốc. Chính sách trải thảm đỏ với tập đoàn TSMC của Đài Loan là ví dụ.

Trong cuộc khảo sát năm 2012 của Ngân hàng Hợp tác Quốc tế Nhật Bản (Japan Bank for International Cooperation), các nhà sản xuất Nhật coi Indonesia là điểm đến nước ngoài hứa hẹn thứ 3 trong ba năm tới, nhưng Indonesia đã tụt xuống vị trí thứ 6 trong cuộc khảo sát 2022. Thái Lan cũng tụt hạng tương tự.

Theo một số chuyên gia, trong khi Mỹ và Trung Quốc tăng cường đầu tư vào Đông Nam Á bằng chiến lược cạnh tranh cụ thể, thì các công ty Nhật Bản vẫn chưa có kế hoạch rõ ràng để lấy lại sức ảnh hưởng đang ngày càng sụt giảm.