Cuộc đua logistics xanh: Cơ hội cuối cho doanh nghiệp Việt?

Yếu tố sống còn trong bối cảnh hội nhập

Ngành logistics hiện đóng góp khoảng 4 - 5% GDP cả nước và là một ngành có tiềm năng phát triển mạnh mẽ. Tuy nhiên, theo ông Trần Thanh Hải - Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), việc tham gia các hiệp định thương mại thế hệ mới như CPTPP, EVFTA, RCEP đòi hỏi doanh nghiệp (DN) không chỉ sản xuất xanh mà còn phải đảm bảo chuỗi logistics đạt tiêu chuẩn giảm phát thải carbon. Nếu không kịp thời chuyển đổi, DN Việt Nam có thể bị loại khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu.

Áp lực này không chỉ đến từ đối tác quốc tế mà còn từ người tiêu dùng. Theo báo cáo Gallup 2024 và NielsenIQ 2023, phần lớn người tiêu dùng toàn cầu, đặc biệt là thế hệ Gen Z và Millennials sẵn sàng trả thêm tiền hoặc thay đổi hành vi mua sắm để ủng hộ sản phẩm thân thiện với môi trường. Điều này không chỉ là thách thức mà còn là cơ hội để DN logistics dẫn đầu nếu biết đầu tư đúng hướng.

Ở nhiều quốc gia phát triển như Đức, Hà Lan, Singapore, các tập đoàn logistics đã ứng dụng thành công hệ thống phân tích dữ liệu để dự đoán nhu cầu, điều phối tuyến đường và giảm thiểu xe chạy rỗng. Điều này không chỉ giúp giảm phát thải CO₂ mà còn tiết kiệm hàng triệu USD mỗi năm cho DN. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi các mô hình này và điều chỉnh cho phù hợp với hạ tầng và thực tiễn trong nước.

Một yếu tố không thể thiếu trong tiến trình này là chuyển đổi số, yếu tố được xem là “bộ não xanh” của ngành logistics. DN cần tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), dữ liệu lớn (Big Data) để tối ưu hóa quy trình vận hành, từ đó giảm thiểu phát thải và tiết kiệm chi phí. Theo McKinsey, các công ty ứng dụng toàn diện ccông nghệ số có thể giảm tới 30% lượng khí thải CO₂ và tiết kiệm đến 20% chi phí vận chuyển mỗi năm.

Trong khi đó, theo thống kê của ngành logistics, 75% hàng hóa tại Việt Nam được vận chuyển bằng đường bộ - phương thức có lượng phát thải cao nhất do phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch. Chỉ 2% hàng hóa được vận chuyển qua đường sắt - phương tiện được đánh giá là tiết kiệm và thân thiện với môi trường nhất. Đây là một nghịch lý nếu đặt trong bối cảnh Việt Nam cam kết đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050. Việc chuyển sang các hình thức vận tải xanh như đường sắt, đường thủy nội địa và sử dụng các phương tiện năng lượng tái tạo như xe điện, tàu thủy LNG… đang trở thành yêu cầu bắt buộc.

Theo ông Đào Trọng Khoa - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ logistics Việt Nam (VLA), logistics hiện chiếm khoảng 7 - 8% tổng lượng phát thải CO₂ toàn cầu. Nếu không chuyển đổi xanh, DN Việt Nam sẽ mất lợi thế cạnh tranh và bị gạt khỏi chuỗi cung ứng.

Không chỉ là trách nhiệm

Xanh hóa không chỉ để tuân thủ, mà để định vị lại chiến lược tăng trưởng. Từ đây, cần một góc nhìn khác: DN không thể thể đơn độc mà chính sách, hạ tầng và nguồn lực phải đồng hành.

Ở tầm quốc gia, logistics xanh là một phần trong chiến lược phát triển kinh tế tuần hoàn, giúp Việt Nam tiến gần hơn với các tiêu chuẩn toàn cầu và nâng cao năng lực cạnh tranh. Theo World Bank, các quốc gia đầu tư vào logistics xanh có thể tăng trưởng xuất khẩu nhanh hơn 1,5 lần so với các nước duy trì mô hình truyền thống.

Tuy nhiên, chuyển đổi xanh là một hành trình dài và tốn kém. Quá trình chuyển đổi này đòi hỏi sự hỗ trợ chính sách từ Chính phủ. Các ưu đãi thuế, tín dụng xanh và đầu tư vào hạ tầng vận tải đa phương thức cần được thúc đẩy. Bên cạnh đó, cần phát triển các trung tâm logistics hiện đại, ứng dụng công nghệ thân thiện môi trường.

Cùng với chính sách, hợp tác quốc tế cũng là chìa khóa để tăng tốc. Việc liên kết với các tập đoàn logistics toàn cầu sẽ giúp DN Việt tiếp cận công nghệ mới, tiêu chuẩn tiên tiến và các cơ hội tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Đây cũng là cách để xây dựng thương hiệu quốc gia gắn với hình ảnh “xanh, sạch, bền vững”.

Cần nhấn mạnh rằng, Chính phủ không thể hành động một mình. Sự phối hợp liên ngành giữa Bộ Xây dựng, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng như chính quyền địa phương là rất cần thiết để tạo ra hệ sinh thái hỗ trợ logistics xanh. Chẳng hạn, quy hoạch trung tâm logistics nên đi kèm quy hoạch hạ tầng giao thông, bến bãi, các tuyến đường ưu tiên cho phương tiện sạch. Ngoài đầu tư vào công nghệ, DN cần đào tạo nguồn nhân lực chuyên sâu cho logistics xanh, từ kỹ sư vận hành đến nhân viên điều phối. Các trường đại học và viện nghiên cứu cần xây dựng chương trình giảng dạy kết hợp giữa công nghệ, môi trường và logistics, giúp sinh viên sẵn sàng tham gia vào thị trường lao động xanh ngay từ khi ra trường.

Trong tương lai gần, những DN biết đón đầu xu thế xanh sẽ không chỉ tồn tại mà còn vươn lên mạnh mẽ. Ngược lại, những đơn vị chần chừ sẽ sớm bị đào thải, không chỉ bởi thị trường mà cả từ chính người tiêu dùng.

Xanh hóa logistics không chỉ là yêu cầu kinh tế hay chính trị, mà là đạo đức kinh doanh trong một thế giới đang cạn dần tài nguyên và chịu áp lực khí hậu ngày càng lớn. Nhìn rộng hơn, đầu tư vào logistics xanh không chỉ giúp DN tối ưu chi phí hay tuân thủ luật chơi toàn cầu. Đó là lời khẳng định cho một tầm nhìn dài hạn, nơi hiệu quả và đạo đức song hành, nơi phát triển không đối lập với bảo vệ môi trường, nơi Việt Nam có thể trở thành hình mẫu trong khu vực nếu biết nắm bắt đúng thời điểm.