Tranh cách ngôn Lương Văn Can: Tâm đạo công bình

Câu này là một phần cách ngôn số 138, trang 77-79, sách Kim cổ cách ngôn (1925) của Lương Văn Can, đã được TS.Lý Tùng Hiếu - người chú giải và giới thiệu, diễn đạt lại.

Nguyên văn của đoạn cách ngôn này: “Tất yếu bình tâm công đạo. Nhi lợi hữu tự nhiên giả. Thuận kỳ tự nhiên. Tắc vô vọng niệm nhi bất mạo hiểm”.

TS. Lý Tùng Hiếu chú giải và giới thiệu, diễn đạt lại cách ngôn này như sau: "Bình tâm công đạo” tức là có cái “tâm” công bằng, công chính, không thiên lệch, và cái “đạo” công bằng, không nghiêng về một bên, không tư túi. Trong kinh doanh, tất yếu phải có tâm đạo công bình, tức là phải kinh doanh sao cho công bằng, vừa thu lợi cho mình vừa làm lợi cho người, không thiên lệch. Cái gì có thể thu lợi một cách tự nhiên, thì mình cứ hành động theo lẽ tự nhiên, thí dụ đưa nguyên liệu hay hàng hoá từ nơi sản xuất đến nơi tiêu thụ, từ nơi thừa sang nơi thiếu. Như vậy, sẽ không phải nghĩ đến những thủ đoạn dối trá, lừa đảo, và cũng không đến nỗi phải mạo hiểm.

Ngược lại, những người kinh doanh quá tham lam sẽ phải trả giá đắt. Như cụ Lương Can viết trong cách ngôn số 138: “Đến như người chứa gạo mà mong giá gạo đắt, chứa vải mà mong giá vải cao, thì là cái tâm không bình. Hoặc như người mua thừa mà bán thiếu, làm của giả để đánh tráo với của thật, thì là cái đạo không công. Không bình không công, đều là bởi tại lòng tham nặng quá. Xét kỹ ra, giàu nghèo có số, vị tất đã được như ý ngay. Kia những người bụng dạ quá quắt, dẫu được lợi mà giàu, nhưng đạo trời cho phúc người lương thiện bắt vạ người quá quắt, chưa chắc đã được hưởng lợi. Đời có người buôn bán nên cửa nên nhà mà con cháu chẳng được hưởng phúc dày, là vì lẽ ấy”.

Thông tin về danh nhân Lương Văn Can:

Lương Văn Can, nguyên tên là Lương Ngọc Can, tự Ôn Như, biệt hiệu Sơn Lão, sinh năm 1854 mất năm 1927 tại thôn Hạ, xã Nhị Khê, huyện Thượng Phúc, phủ Thường Tín, tỉnh Hà Nội (nay là xã Nhị Khê, huyện Thường Tín, Hà Nội).

Vào buổi giao thời khi chuyển từ chế độ phong kiến sang chế độ thuộc địa bán phong kiến đầu thế kỷ XX, cùng với những chí sĩ cách mạng như Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Lương Văn Can đã dành trọn đời của mình cho phong trào Duy Tân với chủ trương khôi phục đất nước bằng con đường nâng cao dân trí, cải tổ xã hội về mọi mặt, trong đó có kinh tế, giáo dục và văn hóa, với các hoạt động thực tiễn như mở mang kinh doanh, mở trường dạy quốc ngữ, bỏ lối học khoa bảng từ chương, thêm khoa học và ngoại ngữ cũng như hướng đến nền chính trị dân chủ.

Cụ Lương Văn Can đã tham gia sáng lập Đông Kinh Nghĩa thục, tiên phong trong công cuộc chấn hưng thực nghiệp để cổ vũ giới công thương người Việt. Rồi cụ Can tự mình thể nghiệm tư tưởng ấy bằng việc tổ chức kinh doanh ngay trong cảnh bị lưu đày ở Nam Vang (Camphuchia).

Cụ đã làm nên một cuộc cách mạng văn hóa - tư tưởng lấy: Giáo dục là nền tảng và kinh doanh, thương mại là con đường đi đến tự cường của một quốc gia; với triết lý kinh doanh “bình tâm công đạo”. Cụ được tôn vinh là “Người thầy đầu tiên của giới doanh nhân Việt Nam”.

Ngoài dạy học và tham gia kinh doanh, cụ Lương Văn Can còn viết và biên soạn 19 quyển sách, trong đó nổi bật nhất là hai tác phẩm Kim cổ cách ngôn và Thương học phương châm đúc kết những chiêm nghiệm về đạo đức làm người, đạo đức kinh doanh và tri thức kinh doanh.

Đến nay, những triết lý và lời dạy của cụ về kinh doanh vẫn còn nguyên giá trị thực tiễn trong bối cảnh ngày càng hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới, việc xây dựng văn hóa kinh doanh đặc sắc của doanh nhân Việt Nam (những học trò của Lương Văn Can ngày nay) trên tinh thần của “đạo làm người” và “đạo làm giàu” theo tư tưởng của Lương Văn Can là hết sức có ý nghĩa.

Nhằm lan toả triết lý “đạo làm giàu” của Lương Văn Can, bên cạnh việc tổ chức Giải thưởng Tài năng Lương Văn Can, nhân kỷ niệm 170 năm (1854 - 2024) ngày sinh danh nhân Lương Văn Can, Tạp chí Doanh Nhân Sài Gòn phối hợp với Câu lạc bộ Nghệ nhân Thư pháp Việt thực hiện 12 bức thư pháp “cách ngôn” được trích trong sách Kim cổ cách ngôn và Thương học phương châm của cụ Can như là một lời tri ân và cùng với các doanh nhân (những học trò của cụ ngày nay) nhớ về lời dạy của cụ Lương Văn Can.