TP.HCM phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao: Kinh nghiệm các nước và bài học tham chiếu cho TP.HCM (Bài 2)

Tại tọa đàm, các diễn giả nhiều lần nhắc đến từ khóa “trung tâm nhân lực” - nơi không chỉ có nhiều người giỏi mà còn đưa nhân lực chất lượng cao trở thành lợi thế cạnh tranh, là tài sản chiến lược của Thành phố.

Singapore vốn được xem một trung tâm tài chính, logistics, giáo dục, y tế, công nghệ của khu vực. Lý do là Chính phủ Đảo quốc này xem nhân lực là tài nguyên chiến lược và xây dựng cả một hệ thống chính sách để thu hút và sử dụng nguồn nhân lực.

Theo đó, Singapore không chỉ hút người giỏi về khu vực tư mà còn xây được một bộ máy công vụ với tiêu chuẩn rất cao. Nhà nước Singapore trả lương công chức cấp cao theo mặt bằng thị trường tư nhân, gắn lương với hiệu quả công việc, sử dụng hệ thống đánh giá đa chiều, đồng thời xây dựng hình ảnh công chức như một nghề nghiệp danh giá và đầy cạnh tranh. Nói cách khác, họ biến bộ máy công thành nơi mà người giỏi muốn vào, đua được với các tập đoàn trong việc giữ chân nhân tài.

Từ kinh nghiệm của Singapore, GS. Trần Ngọc Anh cho rằng, Thành phố cũng phải có những con người đủ năng lực, đủ động lực và có không gian để được làm và chủ động “thiết kế” bộ máy công vụ theo cách Singapore đã làm, thay vì chấp nhận mãi tình trạng lương thấp, đánh giá bình quân, tư duy sợ sai.

Hàn Quốc cũng là một ví dụ điển hình khác về việc sử dụng nhân lực như động cơ tăng trưởng. Tại Seoul, mối quan hệ giữa đại học và doanh nghiệp không chỉ dừng ở mức cộng tác lẻ tẻ. Các trường đại học hàng đầu vừa là nơi đào tạo kỹ sư, nhà nghiên cứu, vừa là đối tác R&D chiến lược của các tập đoàn. Nhà nước Hàn Quốc, trong nhiều giai đoạn, đóng vai trò “người điều phối”, sử dụng các chương trình tài trợ nghiên cứu, ưu đãi thuế, chính sách mua sắm công để khuyến khích dòng chảy tri thức từ giảng đường vào nhà máy.

Tại TP.HCM, diễn giả cũng cho biết, một số trường đại học đã bắt đầu khảo sát sâu về nhu cầu nhân lực của doanh nghiệp trong khu vực, nhận diện xu hướng chuyển dịch sang kinh tế số và kinh tế xanh. Một số hiệp hội ngành nghề, như Hiệp hội xây dựng - vật liệu, công nghiệp hỗ trợ đã chủ động mời lãnh đạo các trường, khoa tham gia hoạt động hội, đồng tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo, cập nhật công nghệ. Tuy vậy, việc liên kết “ba nhà” vẫn mang tính tự phát, chưa hình thành cơ chế vận hành có hệ thống, thiếu một “khung” để ba bên biết mình phải làm gì, ở mức độ nào, trong bao lâu, với trách nhiệm cụ thể ra sao.

Để tam giác đại học - doanh nghiệp - nhà nước trở thành cấu trúc vận hành thực sự, TP.HCM cần thiết kế những chương trình dài hạn, trong đó nhiệm vụ của mỗi bên được xác định một cách rõ ràng. Đó có thể là các chương trình đồng tài trợ phòng thí nghiệm ứng dụng với doanh nghiệp, là các dự án đặt hàng nghiên cứu gắn với mục tiêu công nghiệp hóa, là những khu vực thực nghiệm chính sách nơi doanh nghiệp, đại học và chính quyền cùng chia sẻ kết quả và rủi ro.

Một ví dụ khác là Thẩm Quyến trong vòng vài chục năm đã trở thành “thung lũng silicon của Trung Quốc”, nơi ra đời và trụ sở của hàng loạt tập đoàn công nghệ và sản xuất như Huawei, Tencent, DJI…, trở thành nơi không chỉ đóng vai “cửa ngõ sản xuất” cho các tập đoàn đa quốc gia mà còn tạo ra được những doanh nghiệp nội địa đủ sức cạnh tranh ở tầm quốc tế. Đáng nói là đằng sau thành công đó là chiến lược rõ ràng, họ chọn một số ngành, công nghệ, doanh nghiệp có tiềm năng xem đó là “nhà vô địch quốc gia” để tạo điều kiện vươn ra thế giới, đồng thời cho phép mức độ linh hoạt rất cao trong việc thử nghiệm mô hình kinh doanh, sản phẩm mới, cách tổ chức mới, chấp nhận “quy định chạy chậm hơn thực tế một chút” nhưng có cơ chế rút kinh nghiệm và điều chỉnh liên tục.

Kinh nghiệm từ Thẩm Quyến đặt ra một số gợi mở cho TP.HCM như: Thành phố có thể chọn một số lĩnh vực ưu tiên và một số doanh nghiệp công nghệ bản địa để đặt kỳ vọng dài hạn hay không? Có thể thiết kế những không gian pháp lý linh hoạt, cho phép thử nghiệm những sản phẩm, dịch vụ mới mà luật pháp hiện hành chưa kịp cập nhật hay không? Có thể đi cùng doanh nghiệp trên các chặng đường quốc tế, thay vì chỉ đứng ở vai trò cấp phép và kiểm tra hay không?

Trong khuôn khổ pháp luật hiện tại, thay vì đợi một cuộc cải cách toàn diện, Thành phố có thể thực hiện các chương trình như: Các trường đại học mạnh dạn ký kết những chương trình đào tạo chung với doanh nghiệp, trong đó sinh viên được học và làm trên dự án thật ngay từ năm nhất.

Các hiệp hội ngành nghề trở thành “bàn tròn trung gian”, nơi nhu cầu nhân lực, năng lực đào tạo và khả năng điều chỉnh thể chế được mang ra bàn bạc chung, thay vì mỗi bên tự xoay sở. Các doanh nghiệp công nghệ có thể chủ động liên kết với trường và viện để hình thành các nhóm nghiên cứu chung, đưa thực tế lên giảng đường, biến các đề tài sinh viên, đề tài thạc sĩ, tiến sĩ thành những mảnh ghép trong chiến lược phát triển sản phẩm.

Song song đó, Thành phố có thể thử nghiệm cơ chế hợp đồng linh hoạt cho chuyên gia cao cấp, cơ chế hỗ trợ nhà ở, trường học cho gia đình chuyên gia, quỹ đồng tài trợ nghiên cứu ứng dụng, chương trình mời người Việt thành công ở nước ngoài về giảng dạy hoặc làm cố vấn với quy trình minh bạch, đơn giản.