Thương mại Việt - Mỹ: Xuất siêu không đồng nghĩa với bất cân bằng thương mại

Nhìn sâu hơn vào vai trò “trung tâm sản xuất” của Việt Nam

Khi nhìn vào con số 31,4 tỷ USD xuất khẩu từ Việt Nam sang Mỹ chỉ trong ba tháng đầu năm 2025, nhiều người sẽ vội gật đầu đồng tình với nhận định của cựu Tổng thống Donald Trump rằng Việt Nam đang “xuất siêu quá mức”. Nhưng nếu đặt câu hỏi: “Những mặt hàng đó do ai sản xuất? Thuộc sở hữu của ai?” thì câu chuyện sẽ hiện ra dưới một góc nhìn khác.

Theo lý thuyết lợi thế tuyệt đối của Adam Smith, nếu một quốc gia có thể sản xuất một mặt hàng với chi phí thấp hơn các quốc gia khác thì nên chuyên môn hóa vào lĩnh vực đó và trao đổi để tối đa hóa lợi ích. Việt Nam hiện có lợi thế tuyệt đối nhờ nhân công rẻ, năng suất cao và hạ tầng ngày càng hoàn thiện. Trong khi đó, Mỹ giữ vai trò trung tâm tiêu dùng toàn cầu với lợi thế về công nghệ, thương hiệu và mạng lưới phân phối. Hai quốc gia này không cạnh tranh mà đang cộng sinh cùng hoàn thiện chuỗi cung ứng toàn cầu.

Theo số liệu FDI quý I/2025, ngành công nghiệp chế biến chiếm đến 61,4% tổng vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, tương đương hơn 313 tỷ USD. Mỹ hiện xếp thứ 11 trong số 150 quốc gia có vốn FDI tại Việt Nam, với khoảng 11,9 tỷ USD, chiếm 2,34% tổng vốn đầu tư, phần lớn tập trung vào các nhà máy sản xuất linh kiện, điện tử, dệt may và đồ gỗ, là những nhóm ngành xuất khẩu chủ lực sang thị trường Mỹ. Điều này cho thấy phần lớn hàng hóa Việt Nam xuất khẩu sang Mỹ thực chất là sản phẩm của các doanh nghiệp Mỹ được đặt hàng, kiểm soát chất lượng, gắn thương hiệu và tiêu chuẩn bởi chính họ. Việt Nam chỉ đảm nhiệm vai trò sản xuất nhờ chi phí thấp và kỹ năng lao động cao.

Phân tích dòng vốn FDI quý I/2025 cho thấy Việt Nam không còn chỉ là điểm đến gia công đơn thuần, mà đang từng bước trở thành mắt xích thiết yếu trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Các lĩnh vực nền tảng như khoa học công nghệ, logistics, thông tin truyền thông và giáo dục bắt đầu ghi nhận dòng vốn đầu tư đáng kể. Sự dịch chuyển này phản ánh một bước tiến trong trình độ phát triển kinh tế: Việt Nam không chỉ hấp dẫn ở khâu sản xuất - lắp ráp mà còn bắt đầu thu hút dòng vốn phục vụ chiến lược phát triển dài hạn và nâng cao chất lượng chuỗi giá trị. Bằng chứng là hàng loạt thỏa thuận hợp tác gần đây trong các lĩnh vực hạ tầng và năng lượng tái tạo với nhiều quốc gia. Việc Mỹ tiếp tục duy trì vai trò là một trong những nhà đầu tư FDI lớn nhất tại Việt Nam càng củng cố niềm tin vào tiềm năng dài hạn và mối liên kết chiến lược giữa hai nền kinh tế.

Nỗ lực cân bằng cán cân thương mại

Dữ liệu xuất nhập khẩu từ năm 2010 đến quý I/2025 cho thấy kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ liên tục tăng nhanh hơn nhập khẩu ở chiều ngược lại. Cán cân thương mại vì thế nghiêng về phía Việt Nam, với mức thặng dư ngày càng lớn. Sự mất cân đối kéo dài này là nguyên nhân khiến Mỹ nhiều lần cảnh báo và đe dọa áp dụng các biện pháp đối ứng, bao gồm khả năng đánh thuế hàng hóa nhập từ Việt Nam.

Tuy nhiên, quý I/2025 cho thấy một chuyển biến đáng chú ý trong cán cân thương mại giữa Việt Nam và Mỹ. Tốc độ tăng trưởng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ đạt 21,83%, trong khi nhập khẩu từ Mỹ cũng tăng gần tương đương, đạt 21,01%. Khoảng cách chênh lệch nhỏ này là dấu hiệu rõ ràng cho thấy Việt Nam đang nỗ lực điều chỉnh để hướng đến sự cân bằng hơn trong quan hệ thương mại song phương. Trong bối cảnh quan hệ giữa hai nước còn nhiều nhạy cảm, đặc biệt về thương mại, đây là một tín hiệu tích cực thể hiện rõ thiện chí hợp tác của Việt Nam, đồng thời có thể trở thành đòn bẩy chiến lược trên bàn đàm phán.

Bên cạnh đó, việc Việt Nam chủ động gia tăng nhập khẩu máy móc, thiết bị kỹ thuật và các sản phẩm công nghệ cao từ Mỹ cũng mang ý nghĩa kép. Không chỉ giúp làm dịu áp lực từ phía Hoa Kỳ về vấn đề thặng dư thương mại, đây còn là lựa chọn hợp lý nhằm phục vụ nhu cầu nâng cấp chuỗi sản xuất trong nước và nâng cao giá trị xuất khẩu của Việt Nam trong dài hạn.

Những tín hiệu tích cực

Thông tin ban đầu từ tiến trình đàm phán thương mại Việt - Mỹ sau khi Mỹ công bố tạm hoãn áp thuế trong 90 ngày cho thấy Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia được ưu tiên đàm phán song phương, thay vì bị áp mức thuế đồng loạt như một số nước khác.

Theo các nguồn tin, trong tháng 5/2025, phái đoàn Việt Nam đã có một loạt cuộc tiếp xúc quan trọng với Bộ Thương mại và đại diện chính phủ Mỹ. Nhiều chuyên gia đánh giá, nếu Việt Nam tiếp tục duy trì thái độ hợp tác, minh bạch hóa chuỗi cung ứng, gia tăng nhập khẩu và nâng cao tỷ lệ nội địa hóa trong sản xuất, thì khả năng tránh được các biện pháp thuế quan là hoàn toàn khả thi.

Những diễn biến mới nhất trên bàn đàm phán thương mại Việt - Mỹ cho thấy nhiều tín hiệu tích cực. Các nhóm vấn đề đã được phân loại rõ: một số đạt đồng thuận, số khác đang tiến gần đến tiếng nói chung. Đáng chú ý, Bộ trưởng Công Thương Nguyễn Hồng Diên và Trưởng Đại diện Thương mại Mỹ Jamieson Greer đã thống nhất bước đầu về định hướng giải quyết các nội dung trọng yếu. Thiện chí và tinh thần hợp tác chủ động của phía Việt Nam được ông Greer đánh giá cao, đồng thời thể hiện mong muốn tăng cường trao đổi cấp cao giữa hai bên trong thời gian tới.

Về tổng thể, xuất khẩu lớn không đồng nghĩa với vi phạm nguyên tắc cân bằng thương mại. Trường hợp của Việt Nam phản ánh đặc điểm của phân công toàn cầu: Việt Nam đảm nhiệm vai trò sản xuất, trong khi các nước phát triển - trong đó có Mỹ - là nơi sở hữu thương hiệu và tiêu dùng cuối.

Khi Việt Nam nỗ lực nhập khẩu nhiều hơn, tăng tỷ lệ nội địa hóa và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, đồng thời duy trì quan hệ thương mại tích cực với Mỹ, cán cân thương mại giữa hai bên sẽ ngày càng bền vững và hài hòa hơn.