“Thành phố điện ảnh” - Tìm lời giải rút ngắn khoảng cách danh hiệu và năng lực: Bài 3: Nguồn nhân lực cần đi trước chiến lược

Nhân sự thiếu, đào tạo còn khoảng cách

ThS. Mai Thanh Sơn - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật TP.HCM, Phó Giám đốc Trung tâm Văn học Nghệ thuật TP.HCM chia sẻ: ‘Trong bối cảnh bước vào thời đại 4.0, yêu cầu về đào tạo nhân lực cho lĩnh vực này ngày càng khắt khe hơn, đòi hỏi khả năng thích ứng nhanh với công nghệ mới, kỹ thuật sản xuất hiện đại và chuẩn nghề nghiệp quốc tế. Thế nhưng, hệ thống đào tạo hiện hành vẫn chưa bắt nhịp. Ở khối công lập, chương trình giảng dạy chậm đổi mới, thiếu mã ngành mới, phương pháp đào tạo nặng lý thuyết và còn bỏ ngỏ các kỹ năng thực hành; năng lực ngoại ngữ của sinh viên cũng chưa đáp ứng yêu cầu hội nhập. Khối ngoài công lập lại hạn chế về số lượng giảng viên chuyên môn cao lẫn sự tích lũy kinh nghiệm để đào tạo chuyên sâu. Mạng lưới các trung tâm nhỏ lẻ không được kiểm định khiến thị trường nhân lực điện ảnh bị phân mảnh, thiếu một chuẩn chung để đối chiếu và đánh giá.

Ông Phạm Minh Toàn - Giám đốc điều hành Liên hoan phim Quốc tế TP.HCM (HIFF) 2024, Chủ tịch Time Group chỉ ra rằng, sự thiếu hụt nhân sự trong nhiều nhóm nghề đòi hỏi chuyên môn sâu: đạo diễn hình ảnh, biên kịch, thiết kế sản xuất, thiết kế mỹ thuật, tạo hình nhân vật, kỹ thuật âm thanh - trường quay - hậu kỳ, quản lý sản xuất, quản lý phim trường, pháp lý bản quyền, phân phối phim… đẩy nhiều đoàn phim vào thế buộc phải thuê nhân sự nước ngoài với chi phí cao hoặc thu hẹp quy mô sản xuất để xoay xở. Trong khi đó, hoạt động đào tạo lại phân tán và thiếu hệ thống. Dù có không ít cơ sở đào tạo nhưng phần lớn chương trình vẫn thiên lý thuyết, cơ sở vật chất lạc hậu, chưa bám kịp quy trình sản xuất hiện đại; sự gắn kết giữa nhà trường, hãng phim và doanh nghiệp còn rời rạc, khiến sinh viên tốt nghiệp khó bước ngay vào thị trường lao động.

TS. Đào Lê Na - Trưởng Bộ môn Biên kịch điện ảnh, Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn TP.HCM cũng cho rằng khoảng cách giữa nhà trường và nhu cầu của thị trường vẫn còn rất lớn. Chương trình giảng dạy vẫn thiên về lý thuyết trong khi ngành điện ảnh đang chuyển động từng ngày bởi công nghệ số, mô hình OTT, kỹ thuật virtual production hay các phương pháp phân tích dữ liệu khán giả. Sinh viên thiếu cơ hội tham gia các dự án thực tế, ít được tiếp cận quy trình sản xuất, marketing, nghiên cứu bối cảnh. Đặc biệt, cơ chế cho “nghiên cứu để sáng tạo” gần như vắng bóng. Nhiều đề tài, ý tưởng được phát triển trong môi trường đại học hoàn toàn có khả năng trở thành sản phẩm văn hóa nếu có hỗ trợ kinh phí, được tư vấn bởi doanh nghiệp và có không gian trình chiếu, thử nghiệm.

Chiến lược nhân lực cần đi trước mọi chiến lược

Theo ThS. Mai Thanh Sơn, điện ảnh là ngành biến đổi công nghệ nhanh nhất trong toàn bộ công nghiệp văn hoá. Việc bắt tay với các trung tâm đào tạo hàng đầu thế giới sẽ giúp rút ngắn khoảng cách, mở rộng cơ hội thực hành quốc tế và từng bước hình thành đội ngũ sáng tạo đạt chuẩn toàn cầu. Thành phố có thể ưu tiên hợp tác sâu với Hàn Quốc, Hoa Kỳ… nơi các chương trình đào tạo gắn kết lý thuyết với thực hành rất hiệu quả hoặc các studio lớn tại Nhật Bản, Mỹ, Canada… vốn sở hữu tiêu chuẩn công nghiệp tiên tiến nhất. Ở các nhóm ngành quản trị sáng tạo, thiết kế và sản xuất nội dung, kết nối với hệ thống Creative UK sẽ giúp nâng tầm năng lực quản lý dự án, phát triển mô hình doanh nghiệp văn hoá và thúc đẩy đổi mới sáng tạo theo khung chuẩn quốc tế.

Tuy nhiên, ông Sơn nhấn mạnh rằng hợp tác quốc tế chỉ thực sự có ý nghĩa khi đi vào chuyển giao năng lực thực chất, không dừng ở ký kết. Các chương trình liên kết phải có những cấu phần rõ ràng: Trao đổi giảng viên, sinh viên dài hạn; đưa chuyên gia quốc tế tham gia giảng dạy; đào tạo thông qua các dự án phim thực tế; triển khai song bằng hoặc chứng chỉ nghề quốc tế; bổ sung bắt buộc ngoại ngữ cho sinh viên các ngành điện ảnh, thiết kế, hoạt hình, biểu diễn…

Cùng với hội nhập quốc tế, tái cấu trúc hệ sinh thái đào tạo là chìa khóa thứ hai. Các trường như Hoa Sen, Văn Lang, FPT, Quốc tế Hồng Bàng, Arena, MAAC, Keyframe… đang dần trở thành nguồn cung nhân lực chủ lực cho các ngành kỹ thuật và sản xuất nội dung. Vì vậy, Thành phố cần khuyến khích tư nhân mở thêm ngành điện ảnh, đồng thời có cơ chế tài chính - thuế phù hợp và triển khai mô hình “đặt hàng đào tạo” từ doanh nghiệp. Trong đó, Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh cần được đầu tư để trở thành trung tâm nghiên cứu, thử nghiệm công nghệ phim; Nhạc viện TP.HCM đóng vai trò đầu mối sản xuất âm nhạc; Trường Đại học Văn hóa và Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật đảm nhiệm các lĩnh vực quản lý văn hoá, thiết kế sự kiện và festival quốc tế. Khi công lập làm tốt nhiệm vụ chuẩn hóa - nghiên cứu sâu - định hướng, khu vực tư nhân sẽ có nền tảng để cạnh tranh, sáng tạo và mở rộng.

Ông Phạm Minh Toàn cho rằng, Thành phố cần đổi mới mô hình đào tạo theo chuẩn công nghiệp, tăng thời lượng thực hành tại phim trường và các studio hiện đại, đẩy mạnh hợp tác với các hãng phim, đồng thời triển khai các chương trình liên kết quốc tế với các trường, viện điện ảnh lớn. Việc mời chuyên gia nước ngoài giảng dạy, tổ chức các workshop chuyên sâu sẽ giúp rút ngắn khoảng cách kỹ thuật giữa người học và thị trường.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp phải được khuyến khích tham gia đào tạo tại chỗ, phát triển chương trình thực tập, đào tạo lại nhân sự, và được hỗ trợ bằng các ưu đãi phù hợp khi đầu tư vào đào tạo chuyên môn.

Hiện, nhiều chuyên gia quốc tế và Việt kiều quay về tìm kiếm cơ hội hợp tác tại TP.HCM mang theo kinh nghiệm, quy trình sản xuất và tiêu chuẩn làm nghề quốc tế. Nếu được kết nối đúng cách, lực lượng này có thể trở thành chất xúc tác quan trọng để nâng chuẩn nhân lực và gia tăng tốc độ hội nhập của ngành điện ảnh Thành phố.

TS. Đào Lê Na đề xuất xây dựng mô hình “Film & City Lab” như một phòng thí nghiệm liên ngành giữa nhà trường, chính quyền và doanh nghiệp. Mỗi năm, Lab có thể ươm tạo các dự án phim ngắn, phim tài liệu, web series, phim về lịch sử - ký ức đô thị hoặc các không gian văn hóa đặc thù của TP.HCM. Nhà nước hỗ trợ một phần kinh phí; doanh nghiệp cung cấp mentor, phim trường, thiết bị quay dựng; còn trường đại học cung cấp đội ngũ giảng viên và sinh viên.

Bên cạnh đó, chương trình đào tạo chính quy phải đặt nội dung về công nghiệp văn hóa vào lõi: Phân tích phim, nghiên cứu khán giả, văn hóa số, marketing phim… đồng thời áp dụng mô hình giảng dạy kết hợp với nhà sản xuất, đạo diễn, các chủ rạp và nhà phát hành. Nhà nước cần đặt hàng các trường đại học và cần có một cơ chế “trạm trung chuyển tri thức” - nơi nhà nghiên cứu công bố dữ liệu mới, doanh nghiệp nêu nhu cầu và vướng mắc, còn cơ quan quản lý đối thoại trực tiếp để điều chỉnh chính sách.