Những ông trùm tư bản cuối cùng của Thượng Hải

Giai đoạn lịch sử đó của Trung Quốc, vì nhiều lý do được giấu kín trong nhiều năm trời, cho đến khi nhà báo đạt giải Pulitzer Jonathan Kaufman tiết lộ trong cuốn sách Những ông trùm tư bản cuối cùng của Thượng Hải. Đây là thành quả 30 năm nghiên cứu vcủa tác giả về sự cạnh tranh, phát triển và tác động của hai gia tộc có nguồn gốc Do Thái lừng danh Sassoon và Kadoorie với sự phát triển của hai thành phố Thượng Hải, Hồng Kông cùng sự trỗi dậy của Đảng Cộng sản và quá trình hiện đại hóa Trung Quốc.

Với lối kể chuyện hấp dẫn, lôi cuốn, cuốn sách bắt đầu bằng câu chuyện về tộc trưởng gia đình Sassoon - David Sassoon - phải chạy trốn khỏi Baghdad (Đế quốc Ottoman) vào đầu những năm 1800 do biến động chính trị. Sau khi thiết lập được vị thế ở Bombay, ông bắt đầu phát triển một đế chế toàn cầu bán các mặt hàng như gia vị, lụa và kim loại. Thượng Hải trở thành một trong những tiền đồn kinh doanh của họ.

Lúc này, các công ty như: Jardine, Matheson đã mạo hiểm đến Thượng Hải để thu lợi nhuận lớn trong việc bán thuốc phiện. Gia đình Sassoon nhanh chóng học theo và vượt qua Jardines để trở thành nhà buôn thuốc phiện lớn nhất ở Trung Quốc.

Song song với quá trình kinh doanh, nhà Sassoon cũng thành lập các trường học, khu đô thị của gia tộc để giúp đỡ, đồng thời thu hút những người Do Thái tị nạn từ khắp Đế quốc Ottoman và biến họ thành nhân viên. Những nhân viên này cùng với những người thân của David Sassoon được cử đến làm việc cho các tiền đồn kinh doanh khác nhau của gia đình. 

Eleazer (Elly) Kadoorie là một người họ hàng xa của gia đình Sassoon được đào tạo các kỹ năng kiến thức kinh doanh từ các trường học đó; sau đó được cử đến Hồng Kông rồi Thượng Hải để làm việc cho nhà Sassoon. Năm 18 tuổi, khi nhận thấy triết lý kinh doanh, quan điểm về nhân đạo của bản thân khác với triết lý kinh doanh của nhà Sassoon, ông quyết định tách riêng, đặt nền móng cho công việc kinh doanh của gia tộc Kadoorie tại Trung Quốc. 

Khởi đầu bằng việc môi giới chứng khoán, sau đó ông trở thành nhà tư bản tài chính, mua bán, đầu tư nhiều công ty triển vọng, khiến gia sản của gia tộc ngày càng phát triển. Khi việc buôn bán thuốc phiện bị cấm đoán gắt gao, nhà Sassoon chuyển hướng kinh doanh sang một số lĩnh vực mới như bất động sản, tài chính, du lịch, giải trí…

Hai gia tộc trở thành hai đối thủ cạnh tranh khốc liệt trên thương trường. Điều này có vai trò thúc đẩy quan trọng đối với biến động chính trị lớn của Trung Quốc trong giai đoạn lịch sử này.

Kaufman viết, hai gia tộc khai thác kiếm được lợi lộc kếch xù từ thị trường Thượng Hải, Trung Quốc. Gia tộc Sassoon thậm chí còn làm giàu từ việc buôn bán thuốc phiện làm hủy hoại hàng triệu con người, khiến tình trạng lầm than, bất bình đẳng thêm trầm trọng. Nhưng đây cũng chính là yếu tố thúc đẩy sự trỗi dậy và thắng lợi của Đảng Cộng sản Trung Quốc.

Đồng thời họ cũng gieo mầm và giúp châm ngòi cho sự bùng nổ về kinh tế khi Trung Quốc vươn mình từ xã hội phong kiến thành một xã hội công nghiệp hiện đại.

Sự phát triển của hai gia tộc Sassoon và Kadoorie đã thu hút gia tộc Vinh (những thương nhân thành công nhất của Trung Quốc, bắt đầu học hỏi từ gia tộc Sassoon và Kadoorie từ thế kỷ XIX và trải qua những làn sóng chính trị ở Trung Quốc. Liên minh của họ với gia tộc Kadoorie đã giúp làm thay đổi Hồng Kông, nhưng sự trỗi dậy của họ cũng đe dọa đến quyền lực của nhà Kadoorie khi Trung Quốc trở nên vững mạnh hơn trong thế kỷ XXI) cùng hàng triệu doanh nhân khác đến thành phố này để theo đuổi giấc mơ khởi nghiệp, và chính họ là những người đã làm thay đổi diện mạo của Thượng Hải và Trung Quốc cho đến ngày nay.

“Gia tộc Sassoon và Kadoorie đã tạo ra những chuỗi quan trọng trong DNA của Thượng Hải. Victor Sassoon đã xây dựng cho Thượng Hải những tòa nhà nổi bật nhất. Nhà Sassoon và Kadoorie cũng tạo cơ hội cho những người như họ, nhưng quan trọng hơn là cho những người đổ tới Thượng Hải để tìm kiếm cuộc sống tốt đẹp hơn.

Khi Trung Quốc thay đổi 180 độ vào năm 1978, quyết định mở cửa cũng như chào đón nhiều tổ chức tư bản, không có gì đáng ngạc nhiên khi quốc gia này đã chọn Thượng Hải làm nơi thành lập sàn chứng khoán mới, sàn giao dịch vàng, cũng như tuyển chọn nhiều quan chức cho các ban ngành liên quan đến kinh tế từ thành phố này. Nhiều trong số những nhà lãnh đạo Trung Quốc sáng tạo và có hiểu biết nhất về kinh tế của Trung Quốc đều đến từ Thượng Hải, trong đó có Thủ tướng Chu Dung Cơ, Chủ tịch nước Giang Trạch Dân”. 

Phong cách, tinh thần đổi mới, cởi mở của Thượng Hải đối lập với tính khép kín, chủ nghĩa dân tộc của Bắc Kinh hiện cũng là hai lựa chọn phát triển làm đau đầu các nhà lãnh đạo Trung Quốc, ảnh hưởng đến thái độ này của quốc gia này với thế giới.

Viết về lịch sử của hai gia tộc, cuốn sách chứa đựng nhiều câu chuyện về sự thăng trầm của hai gia tộc. Trong đó theo tiến trình lịch sử của Trung Quốc, với nhãn quan và nhạy cảm chính trị khác nhau, hai gia tộc cuối cùng đã rẽ nhánh ra hai con đường: một là chấm dứt sự phát triển huy hoàng tại đất nước tỷ dân này; hai là vẫn tiếp tục gìn giữ được sự huy hoàng ấy cho đến tận ngày nay.