Nghệ thuật ứng dụng “khắc kỷ” trong quản lý

Trong một buổi huấn luyện nội bộ gần đây dành cho đội ngũ quản lý cấp cao, tôi đặt một câu hỏi đơn giản: “Điều gì khiến bạn cảm thấy kiệt sức nhất trong vai trò lãnh đạo?”. Câu trả lời phổ biến nhất là những cảm xúc tiêu cực phát sinh từ sự bất định, nỗi thất vọng vì những kế hoạch không thành.

Điều này khiến tôi nghĩ nhiều đến một triết lý cổ xưa nhưng lại vô cùng hiện đại: Chủ nghĩa khắc kỷ (Stoicism). Tôi xem “khắc kỷ” không phải là một triết thuyết cao siêu, mà giống như một cẩm nang quản trị nội tâm dành cho các nhà quản lý cấp cao.

“Khắc kỷ” không phải để khắc khổ, mà để tự do

Khi nghe đến từ "khắc kỷ", nhiều người hình dung đến một lối sống khắc khổ, lạnh lùng, thậm chí vô cảm.

Nhưng thực chất, khắc kỷ không hề kêu gọi ta từ bỏ thế giới hay dập tắt cảm xúc. Ngược lại, nó mời gọi ta sống thật tỉnh thức, nhận diện xem điều gì nằm trong tầm kiểm soát của mình và điều gì nằm ngoài tầm kiểm soát. Để rồi từ đó, ta sẽ được giải phóng nội tâm khỏi sự giằng xé không cần thiết.

Với người lãnh đạo, đây không chỉ là triết lý sống mà là một năng lực thiết yếu trong thời đại bất ổn và mọi thứ thay đổi ngày càng nhanh.

Tôi từng gặp vị CEO của một công ty công nghệ, anh chia sẻ rằng đã mất ngủ cả tuần chỉ vì một bài báo tiêu cực về công ty được đăng tải trên truyền thông. Mặc dù bài viết đó thiếu căn cứ và rồi cũng nhanh chóng lắng xuống, nhưng sự lo lắng, ức chế, và thậm chí giận dữ đã bào mòn tinh thần anh suốt nhiều ngày. Mãi cho đến khi anh áp dụng nguyên tắc khắc kỷ - phân định rõ điều gì mình kiểm soát được và điều gì không, anh mới thật sự thở phào và trở lại với sự sáng suốt thường ngày. Từ đó, anh xây dựng cho mình một “bộ lọc tinh thần” trước những sóng gió, không phải để thờ ơ, mà để phản ứng một cách chủ động và bản lĩnh hơn.

Ba nguyên tắc cốt lõi của khắc kỷ và cách ứng dụng vào quản trị

Phân biệt điều có thể kiểm soát và điều không thể kiểm soát

Người lãnh đạo ngày nay đối mặt với đủ loại “giông bão”, từ biến động thị trường đến khủng hoảng nhân sự, từ chỉ số tài chính đến mạng xã hội đầy rẫy phản hồi trái chiều. Nhưng triết lý khắc kỷ nhấn mạnh: Thứ duy nhất ta thực sự kiểm soát được là thái độ, suy nghĩ và hành động của chính mình.

Một CEO giỏi không dành quá nhiều thời gian để rầu rĩ vì một quyết định sai lầm của đối tác hay sự thay đổi chính sách vĩ mô. Họ nhanh chóng điều chỉnh kế hoạch, tập trung vào điều mình có thể làm, như truyền thông rõ ràng hơn, củng cố đội ngũ, hoặc ra quyết định mới với tâm thế vững vàng hơn.

Làm chủ cảm xúc chứ không kìm nén cảm xúc

Khắc kỷ không kêu gọi ta trở thành robot vô cảm. Nó dạy ta nhận diện cảm xúc, nhưng không để cảm xúc thao túng. Trong quản lý, điều này đặc biệt quan trọng.

Tôi từng chứng kiến một giám đốc điều hành lớn giận dữ ném điện thoại chỉ vì một email khách hàng gay gắt. Chỉ vài giây mất kiểm soát đó đã khiến anh mất đi sự tín nhiệm với cả phòng họp.

Một nhà lãnh đạo khắc kỷ sẽ thở sâu, lùi lại, và hỏi: “Cảm xúc này đến từ đâu? Nó có phục vụ mục tiêu của tôi không?”

Làm chủ cảm xúc không phải là ép mình “bình tĩnh” mà là hiểu rõ sự thật bên trong, để từ đó hành xử với sự sáng suốt và nhân văn.

Trân trọng thực tại và hành động với tinh thần trách nhiệm

Khắc kỷ dạy rằng: Hãy xem mỗi ngày là một món quà. Trong môi trường doanh nghiệp, điều này chính là tinh thần hành động cho điều có giá trị - không trì hoãn, không đổ lỗi, không mơ mộng viển vông.

Lãnh đạo khắc kỷ sẽ không ngồi chờ “thị trường hồi phục” hay “nhân sự tốt tự tìm đến”, mà tự hỏi: “Hôm nay, tôi có thể làm gì để công ty tốt hơn một chút so với hôm qua?”. Đó là tinh thần của một chiến binh nội tâm: hành động với lý trí, dẫn dắt bằng giá trị, và luôn sẵn sàng đối diện với thực tế dù có khó khăn đến đâu.

Thực hành khắc kỷ không biến bạn thành “siêu nhân lãnh đạo” sau một đêm, mà giống như quá trình rèn luyện cơ bắp nội tâm, cần phản tư, cần vấp ngã và mạnh mẽ đứng dậy. Khắc kỷ không phải là một triết lý nằm trong “tháp ngà” để ta ngắm nhìn, mà là một cách sống để ta luyện tập mỗi ngày.

(*) Chuyên gia phát triển lãnh đạo trí tuệ