EU hỗ trợ tài chính cho các quốc gia chịu tác động từ cơ chế thuế carbon biên giới

Theo văn kiện mới được Ủy ban châu Âu (EC) công bố, EU sẽ triển khai chương trình tài trợ “Global Europe” trong khuôn khổ ngân sách giai đoạn 2028 - 2034, với tổng giá trị lên tới 200 tỷ euro (tương đương 233 tỷ USD). Mục tiêu của gói hỗ trợ này là hỗ trợ các quốc gia đang phát triển đầu tư vào công nghệ giảm phát thải, chuyển đổi sang nguồn năng lượng sạch, và thích ứng với các tiêu chuẩn khí thải carbon mới của châu Âu.

Theo EC, việc phân bổ nguồn vốn này không chỉ giúp giảm bớt lo ngại của các đối tác thương mại về quy định CBAM, mà còn góp phần củng cố mối quan hệ hợp tác kinh tế - năng lượng giữa EU và các quốc gia ngoài khối. Đồng thời, nguồn tài trợ cũng sẽ được sử dụng để hỗ trợ các nước cải thiện khung pháp lý và nâng cấp công nghiệp theo hướng bền vững.

Tài liệu của EC nêu rõ: “Khi cơ chế CBAM từng bước được triển khai, Liên minh châu Âu sẽ tối đa hóa đóng góp của chương trình Global Europe nhằm hỗ trợ các nước đang phát triển thực hiện các dự án giảm phát thải và chuyển đổi năng lượng”.

Phát biểu về kế hoạch này, Cao ủy Năng lượng EU Dan Jørgensen khẳng định khối sẽ không rút lại hoặc nới lỏng các quy định khí hậu trước sức ép từ các đối tác thương mại. Tuy nhiên, EU sẵn sàng hợp tác toàn diện để đảm bảo lợi ích song phương trong tiến trình chuyển đổi xanh.

Ông Jørgensen nhấn mạnh: “EU sẽ tiếp tục kiên định với mục tiêu giảm phát thải carbon, song chúng tôi không phớt lờ những lo ngại chính đáng của các quốc gia đối tác. Liên minh sẵn sàng hỗ trợ bằng cả tài chính và kỹ thuật để các nước có thể thích ứng với cơ chế CBAM”.

Theo đó, EU đang xúc tiến hợp tác đầu tư vào năng lượng tái tạo và sản xuất hydro xanh tại châu Phi, khu vực được xem là nguồn cung năng lượng sạch tiềm năng cho châu Âu trong tương lai. Ngoài ra, khối cũng sẽ thúc đẩy vai trò của khu vực doanh nghiệp tư nhân trong hoạt động ngoại giao năng lượng, mở rộng hợp tác công - tư nhằm phát triển các dự án công nghệ sạch ở nước ngoài.

Cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) là một chính sách thuế môi trường của Liên minh châu Âu, áp dụng cho hàng hóa nhập khẩu dựa trên lượng phát thải carbon trong quá trình sản xuất. Mục tiêu của CBAM là ngăn chặn hiện tượng “rò rỉ carbon”, tức tình trạng doanh nghiệp di chuyển cơ sở sản xuất sang các quốc gia có tiêu chuẩn môi trường thấp hơn, gây mất cân bằng cạnh tranh với các nhà sản xuất trong EU.

Theo lộ trình, giai đoạn chuyển tiếp của CBAM kéo dài đến hết năm 2025, trong đó các doanh nghiệp phải báo cáo lượng khí thải carbon của hàng hóa nhập khẩu mà chưa phải nộp thuế. Từ tháng 1/2026, CBAM sẽ chính thức thu thuế carbon đối với các nhóm sản phẩm có phát thải cao như thép, nhôm, xi-măng, phân bón, điện và hydrogen.

Các chuyên gia dự báo, khi cơ chế này đi vào thực thi, một số ngành hàng xuất khẩu sang EU sẽ chịu tác động đáng kể. Chẳng hạn, riêng với mặt hàng nhôm, giá trị xuất khẩu dự kiến giảm 4% và sản lượng giảm 0,4%, do chi phí phát thải gia tăng.

Dù được đánh giá là bước đi cần thiết để hiện thực hóa mục tiêu trung hòa carbon của châu Âu, CBAM đang vấp phải sự phản đối từ nhiều quốc gia đang phát triển. Brazil, Nam Phi và Ấn Độ đều cho rằng cơ chế này tạo ra rào cản thương mại mới, gây bất lợi cho các nền kinh tế chưa đủ nguồn lực đầu tư vào công nghệ xanh.

Với Việt Nam - đối tác thương mại đứng thứ 11 của EU, phần lớn hàng hóa xuất khẩu hiện nay chưa thuộc nhóm chịu điều chỉnh của CBAM, ngoại trừ một số sản phẩm như thép, nhôm, hydrogen, xi-măng và phân bón. Tuy nhiên, giới chuyên gia cảnh báo rằng nếu cơ chế này được mở rộng sang các ngành khác, Việt Nam có thể đối mặt với chi phí phát thải đáng kể, đặc biệt trong các lĩnh vực dệt may, da giày và chế biến công nghiệp.

Theo nhận định của các chuyên gia kinh tế, việc EU triển khai gói hỗ trợ 200 tỷ euro là tín hiệu tích cực đối với các đối tác như Việt Nam, mở ra cơ hội tiếp cận nguồn vốn và công nghệ xanh để đáp ứng tiêu chuẩn môi trường khắt khe của châu Âu. Tuy nhiên, để tận dụng cơ hội này, doanh nghiệp Việt cần chủ động xây dựng chiến lược giảm phát thải, đầu tư vào công nghệ sạch và minh bạch dữ liệu carbon ngay từ bây giờ.

Việc EU cam kết hỗ trợ tài chính cho các nước chịu tác động từ CBAM cho thấy khối này đang tìm cách cân bằng giữa mục tiêu khí hậu và lợi ích thương mại toàn cầu. Đối với Việt Nam, đây vừa là thách thức trong ngắn hạn, vừa là động lực thúc đẩy tiến trình xanh hóa nền sản xuất - một yếu tố quan trọng để hội nhập bền vững vào chuỗi cung ứng toàn cầu.