Năm 1990, ngành điện nước ta phát triển không cân đối. Khi nhà máy thủy điện Hòa Bình ở miền Bắc đi vào vận hành, nguồn điện bắt đầu dư thừa, trong khi miền Nam và miền Trung thiếu điện trầm trọng. Đặc biệt, mỗi tuần TP.HCM bị cắt điện 4 - 5 ngày, gây ảnh hưởng xấu đến sản xuất và đời sống nhân dân. Một ý tưởng đột phá được cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt đưa ra - đường dây truyền tải điện 500kV Bắc - Nam.
Tháng 2/1992, Thủ tướng Võ Văn Kiệt phê duyệt Luận chứng Kinh tế kỹ thuật xây dựng đường dây truyền tải điện 500kV Bắc - Nam. Ngày 5/4/1992, Lễ khởi công xây dựng công trình đường dây truyền tải điện 500kV Bắc - Nam được tổ chức đồng thời trên nhiều tỉnh Hòa Bình, Quảng Nam - Đà Nẵng, Đắk Lắk... Điểm đặc biệt của việc xây dựng đường dây truyền tải điện 500kV Bắc - Nam chính là thời gian thi công chỉ trong vòng 2 năm.
Khi biết thông tin này, một Giáo sư Việt kiều ở Đại học Grenoble (Pháp) viết thư gửi lãnh đạo Đảng và Nhà nước ta, khẳng định đường điện 500kV Bắc - Nam có 3 vấn đề bất lợi. Thứ nhất là bước sóng 6.000 km, trong khi từ Hà Nội đến TP.HCM dài 1.500 km, là 1/4 bước sóng, nên không thể tải điện vào miền Nam. Thứ hai, thời gian xây dựng công trình chỉ trong 2 năm là điều khó có thể thực hiện được. Thứ ba, dự án không mang lại hiệu quả kinh tế.
 |
Thủ tướng Võ Văn Kiệt thăm công trường xây dựng đường dây 500kV đoạn đi qua Tây Nguyên.Ảnh - TL |
Đường dây truyền tải điện 500kV Bắc - Nam khi được thi công khi còn có ý kiến trái chiều. Có người cho rằng "chủ trương phiêu lưu, mạo hiểm, lãng phí tài nguyên quốc gia và chỉ để xây dựng thanh danh". Có đại biểu phát biểu ở Quốc hội là: "Trên thế giới chẳng có quốc gia nào làm đường dây điện kéo dài hơn 1.000 cây số".
Trong quá trình chỉ đạo thi công, căn cứ vào tình hình thực tế, Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã có những quyết định táo bạo:
Thứ nhất, Thủ tướng cho phép thiết kế đến đâu thi công đến đó. Trong khi lúc đó ở nước ta chưa có hành lang pháp lý và các tiêu chuẩn kỹ thuật, nên các nhà khoa học phải tìm từ nước ngoài để tham khảo và áp dụng.
Thứ hai, suốt chặng đường Bắc - Nam, mỗi đoạn đường có những khó khăn khác nhau. Trong đó có đoạn Hà Tĩnh đi Đắk Glei dài 523 km là cung đoạn núi cao hiểm trở, nhiều khu vực đầm lầy, rừng nguyên sinh, đặc biệt là khi qua các đèo Ngang, đèo Phú Gia, đèo Rọ Tượng, đèo Hải Vân, đèo Lò Xo... việc thi công gặp nhiều khó khăn nguy hiểm.
Thứ ba, trong thời gian chỉ huy đường dây truyền tải điện 500kV Bắc - Nam, Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã quan tâm đến nơi ăn, chốn ở, lán trại tại công trình. Thủ tướng tranh thủ với các bộ, ngành để có chế độ đặc thù cho người lao động tham gia công trình tuy không nhiều nhưng cũng góp phần giảm nhẹ khó khăn cho công nhân.
Thứ tư, tuy bận nhiều việc, song trong 2 năm, Thủ tướng bốn lần thị sát tận nơi đoạn thi công khó khăn, hiểm trở nhất, cụ thể là vị trí 373 trên đỉnh đèo Hải Vân, vị trí 367 trên đỉnh đèo Lò Xo (Đắk Glei). Thủ tướng động viên các đội thi công, công nhân lao động, nhắc nhở họ phải giữ gìn sức khỏe, đảm bảo an toàn, đảm bảo chất lượng. Cần tìm cách khắc phục những khó khăn do bị muỗi, vắt cắn... Anh em công nhân rất phấn khởi, hứa sẽ hoàn thành công trình đảm bảo chất lượng, và xin chụp ảnh kỷ niệm với Thủ tướng tại công trường trong tiếng cười sảng khoái của Thủ tướng.
 |
Điểm đặc biệt của việc xây dựng đường dây truyền tải điện 500kV Bắc - Nam chính là thời gian thi công trong vòng hai năm - một mốc thời gian như “không tưởng”. Ảnh - TL |
Thứ năm, khi việc mua sắt thép và xi măng (tại X.Mỹ Đức, H.Tân Lạc, Hòa Bình) phát sinh sai phạm gây hậu quả nghiêm trọng, thanh tra đã kết luận, và xin ý kiến của Thủ tướng về cách xử lý. Thủ tướng ra lệnh xử lý nghiêm, dù cho người đó là ai, ở cương vị nào. Bộ trưởng Bộ Năng lượng Vũ Ngọc Hải - người lập đề án đường dây truyền tải điện 500kV Bắc - Nam bị kết tội thiếu trách nhiệm trong quản lý, bị kết án ba năm tù giam, một số cán bộ có liên quan bị cách chức.
Với tinh thần quyết tâm của ngành, sự chỉ đạo sát sao của Chính phủ, sự vào cuộc của tất cả cấp, ngành, địa phương, sự ủng hộ của nhân dân trên khắp mọi miền đất nước, ngày 27/5/1994 đã đi vào lịch sử ngành Năng lượng nói riêng, của cả nước nói chung khi đường dây truyền tải điện 500kV Bắc - Nam chính thức đi vào vận hành. Dòng điện từ miền Bắc đã vào miền Trung và miền Nam, giải quyết được trình trạng thiếu điện của miền Trung và miền Nam, tạo sự phấn khởi đối toàn Đảng, toàn quân, toàn dân.
Sự kiện ngày 5/6/1994 diễn ra tại Hội trường Thống Nhất, người dân cả nước, đặc biệt người dân TP.HCM không thể nào quên với niềm hân hoan lớn - Lễ Mừng dòng điện 500kV. Các vị khách nước ngoài hỏi về kinh nghiệm chỉ đạo của Thủ tướng với công trình này, Thủ tướng tươi cười nói: "Nhiều kinh nghiệm chỉ đạo trong kháng chiến trước đây của chúng tôi bây giờ lại rất hữu ích trong xây dựng kinh tế, có nhiều đoạn khi thi công phải kết hợp song song giữa hiện đại và thô sơ, giữa máy móc và thủ công, có phát huy tính sáng tạo của công nhân, mới đảm bảo tiến độ công trình là hai năm, thời gian mà trước đây nhiều người khó tin".
 |
Thủ tướng Võ Văn Kiệt và lãnh đạo TP.HCM tại Lễ “Mừng dòng điện 500 kV” ở Hội trường Thống Nhất (5.6.1994). Ảnh - TL |
Chỉ sau 3 năm vận hành (1994-1997) đường dây truyền tải điện 500 kV Bắc - Nam đã hoàn vốn, là công trình hoàn vốn nhanh nhất so với nhiều dự án lớn khác. Tổng vốn đầu tư phê duyệt quyết toán (theo Quyết định phê duyệt quyết toán số 569/QĐ-BTC ngày 23/5/2000 của Bộ Tài chính) là 5.204.161.653.199 đồng (trên tổng số vốn dự toán được duyệt là 5.713.980.000.000đ).
Cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt khi đó nói: "Hồi ấy nếu cứ để tranh luận triền miên thì không thể nào có đường dây 500kV được. Việc thảo luận, công khai, dân chủ, tranh cãi cho hết lẽ đối với những vấn đề quan trọng của đất nước là rất cần thiết, tuy nhiên cuối cùng phải có người đứng ra quyết định, dám chịu trách nhiệm và có giải pháp, quyết tâm thực hiện thì mới đi đến thành công".
