Kinh đô Gốm

Cố đô Huế có một “con đường” nghệ thuật đặc biệt, nơi chỉ có một ngôn ngữ duy nhất: gốm, tự cổ chí kim. Nơi đây có sự hiện diện gốm cổ vài nghìn năm của người Sa Huỳnh, gốm ngót nghét bảy tám trăm năm của người Chăm, gốm men trắng vẽ lam của Trung Hoa...

Đây cũng là nơi có thể tìm thấy đỉnh cao của gốm thuần Việt, gốm sứ Chu Đậu. Ở đây, gốm tung hoành trong các khu vườn, trong những biệt phủ Huế thời hiện đại. Nhiều du khách đã dành trọn vẹn chuyến đến Huế chỉ để chiêm ngưỡng đồ gốm...

Một trong những bộ sưu tập lớn nhất về gốm có thể tái tạo luôn cả lịch sử của cố đô Huế là Bảo tàng Mỹ thuật Cung đình Huế, nằm trong khu vực Đại Nội, với bộ sưu tập cung đình 3.700 món đồ gốm sứ, mà tiền thân là Musée Khải Định (thành lập năm 1923). Ở đây có 700 hiện vật gốm men ngọc Lý - Trần, Mạc, Lê - Trịnh.

Những đồ gốm quý này, các chuyên gia đang hồ nghi là lưu lạc về Huế qua cuộc trường chinh của nhà Tây Sơn ra đất Bắc. Gốm sứ men trắng vẽ lam thời Minh - Thanh với tên gọi Thanh Hoa Từ, gốm sứ Pháp. Bảo tàng Mỹ thuật Cung đình Huế là nơi lưu trữ những hiện vật đầy đủ và đẹp nhất về gốm triều Nguyễn, trong đó có khá nhiều hiện vật khổ lớn ghi rõ xuất xứ và niên hiệu sản xuất.

Đại nội và các lăng tẩm vua nhà Nguyễn có nhiều tác phẩm nghệ thuật gốm trong kiến trúc và trang trí. Những bức phù điêu với các đề tài dân dã trang trí các đầu đao, cổ diềm, lá mái, mà điện Ngưng Hy trong lăng Đồng Khánh là một điển hình.

Bảo tàng Mỹ thuật Cung đình Huế tạo cho du khách một niềm cảm hứng mạnh mẽ khi hiểu thêm về những cuộc giao thương của cha ông, hoặc tìm về những trang sử khuất lấp của người Sa Huỳnh cổ, qua những bộ sưu tập gốm nổi tiếng, như cổ vật dưới đáy sông Hương của cụ Hồ Tấn Phan, với hàng nghìn hiện vật tiêu biểu của Sa Huỳnh, Chămpa, Chu Đậu.

Các hiện vật gốm tiền Sa Huỳnh của ông Phan có niên đại từ 2.400 đến 3.000 năm, đặt trên những tảng san hô hóa thạch, như một chứng nhận của thời gian. Bên cạnh đó là gốm Đông Sơn và hàng nghìn tiêu bản gốm Chămpa - chứng nhân của một thời vương quốc miền Bắc Indrapura cực thịnh. Rồi gốm Đại Việt làm sống dậy hình ảnh những thế hệ lưu dân Việt từ thời Lý - Trần - Lê bao lần Nam tiến tìm miền đất hứa.

Ông Hồ Tấn Phan có cả một khu vườn để trưng bày gốm, và du khách có thể thoải mái dạo chơi, ngắm từng tiêu bản với sự giải thích cặn kẽ của chủ nhân. Tuy nhiên ông không bao giờ bán đi bất cứ hiện vật nào.

"Biệt thự gốm" trên đồi Thiên An

Nếu muốn sưu tầm đồ gốm, du khách nên tìm đến hai địa điểm. Điểm thứ nhất là chợ đồ cổ nằm trên đường Trần Hưng Đạo dọc sông Hương. Ở đó có rất nhiều đồ gốm được mò vớt dưới đáy sông Hương, cả những thứ giá trị cao như gốm Chu Đậu, gốm đời nhà Lê, Nguyễn, gốm sứ đời Minh, Thanh (Trung Quốc).

Du khách có thể thỏa đam mê với những chén, dĩa, độc bình trưng bày nơi đây. Điểm đến thứ hai là ngôi làng cổ 500 năm tuổi mang tên làng gốm Phước Tích, nằm ở huyện Phong Điền, nơi giữ gần như nguyên vẹn nề nếp ngôi làng xứ Huế. Con sông Ô Lâu xanh mướt ôm trọn những cây đa, những miếu mạo và vườn Huế. Hàng chục ngôi nhà cổ nằm im lìm trong những vườn cũ. Cuối làng, những lò gốm cổ vừa được phục chế ngày đêm nhả khói để làm ra những sản phẩm gốm mỹ thuật phục vụ du lịch.

Cảm xúc sẽ trọn vẹn hơn khi du khách đến các tòa biệt phủ xây dựng trên đồi Thiên An, nơi một số họa sĩ đưa gốm vào trình diễn trong kiến trúc trang trí. Trong biệt phủ trên một ngọn đồi ở khu vực này, gốm ở khắp nơi, trên mặt tường, nóc nhà, dưới thửa ruộng nhỏ, giếng nước, kể cả ngôi mộ tổ tiên cũng có những phù điêu gốm trang trí. Vô số mặt nạ gốm, tranh gốm sứ, đèn gốm đem lại những vẻ đẹp nhỏ, cái này không lấn át cái kia.

Tất cả những chi tiết ấy tạo thành một ngôi biệt thự gốm tuyệt đẹp, ấm cúng và hiếu khách. Chủ nhân của biệt phủ là họa sĩ Huy Đức cho biết, phần lớn những tác phẩm này được làm bởi bàn tay nghệ nhân gốm làng Phước Tích. Khu vườn ấy, ngôi nhà ấy và cả vùng đồi thấp này đầy những ý tưởng nghệ thuật được hấp thụ những tinh hoa của nghệ thuật gốm hàng trăm năm, từ bốn phương tụ hội về chốn kinh đô...