Đọc lại “Sử ký” của Tư Mã Thiên

Trong công trình lịch sử đồ sộ - Sử ký, Tư Mã Thiên (145 TCN - 86 TCN) đã mang đến một kho tài liệu vô giá, với giá trị tổng hợp cao ghi lại các quy tắc, sự kiện chính trị, kinh tế và văn hóa của Trung Quốc. Tác phẩm có tất cả 52 vạn chữ, 130 thiên, gồm năm phần: Bản kỷ, Biểu, Thư, Thế gia, Liệt truyện. 

Bản kỷ chép lại sự việc của những người, những nước có tác dụng chi phối cả thiên hạ, từ khái quát đến chi tiết. Để có cái nhìn đối chiếu các sự kiện hoặc căn cứ vào niên đại, hoặc căn cứ vào sự tương quan đồng thời giữa các nước, Tư Mã Thiên lập ra mười “Biểu” về những công trình khoa học rất quý, ghi chép, năm, tháng, biến cố, giúp cho các nhà sử học hiểu được vị trí của từng sự kiện và sự tương quan của nó về thời gian cũng như về không gian với các sự kiện khác, đặc biệt ở trong một nước mênh mông lại chia cắt phân tán như Trung Quốc cổ.

Lịch sử một quốc gia chủ yếu là lịch sử của những thiết chế. Tư Mã Thiên nhận thấy điều đó nên viết tám “Thư” dành cho tám mặt của xã hội Trung Quốc thời bấy giờ. Trong đó, tác giả nêu rõ sự biến đổi, những cống hiến về lễ, nhạc, luật lệ, việc làm lịch, thiên văn... qua các thời đại. Điều khiến người đọc hết sức ngạc nhiên là Tư Mã Thiên có những hiểu biết chính xác về mọi mặt và đều có những nhận xét vô cùng thấu đáo. Thiên Phong thiện thư đề cập đến thói mê tín, cúng tế của vua chúa một cách châm biếm. Thiên Hà cừ thư nói về các con sông đào ở Trung Quốc. Thiên Bình chuẩn thư nói về kinh tế. Những thiên này viết chính xác đến nỗi người đời sau thường dựa vào đó để đính chính những sai sót trong các sách cổ khi đề cập đến thiết chế xã hội.

Phần Thế gia gồm 30 thiên, chủ yếu đề cập đến lịch sử các chư hầu Tề, Lỗ, Triệu, Sở...; những người có địa vị lớn trong quý tộc như các thái hậu, những người được phong một nước như Chu Công, Thiệu Công, và những người có công lớn như Trương Lương, Trần Bình... Tư Mã Thiên cũng xếp vào Thế gia hai người “thường dân” có sức cảnh hưởng là Khổng Tử - bậc thầy tư tưởng của Trung Quốc, và Trần Thiệp - người khởi xướng phong trào khởi nghĩa nông dân đầu tiên của lịch sử Trung Hoa.

Phần Liệt truyện có 70 thiên, gồm những nhân vật khác nhau và sự việc khác nhau ở trong và ngoài Trung Quốc. Với phần viết về những nước ngoại biên như Nam Việt, Đông Việt, Triều Tiên, Tây Di, Đại Uyển, Hung Nô… Tư Mã Thiên là người đầu tiên đưa vào lịch sử Trung Quốc thông tin khái quát đúng đắn và khoa học. Tư Mã Thiên nhìn thấy vai trò to lớn của những con người bình thường, không có chức tước nhưng có ảnh hưởng sâu rộng đối với cả dân tộc.

Đối với những người yêu văn học Trung Quốc, Sử ký có cái biến ảo của Nam Hoa Kinh, rạch ròi của Hàn Phi Tử, hoa lệ của Tả truyện, nghiêm khắc của Xuân Thu. Nhưng còn một điểm nữa mà văn học từ Hán trở về trước (trừ Kinh Thi) không thấy, là ý thức tôn trọng sự thật, không rời cuộc sống dù chỉ nửa bước. Đọc lại Sử ký không chỉ để hiểu thêm văn hóa, lịch sử của một nước mà còn học được tâm thế của một người chép sử đầy hiểu biết, chính trực với tinh thần làm việc khoa học và không mệt mỏi.