Chính sách phải thật sát đúng

LTS:Bài viết thể hiện quan điểm của Tiến sĩ Vũ Thành Tự Anh - Giám đốc Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright Việt Nam

Ứng phó với đại dịch

Khi các quốc gia cách ly xã hội để giảm lây nhiễm SARS-CoV-2 thì đồng thời khiến kinh tế suy giảm trầm trọng do sản xuất, kinh doanh và chuỗi cung ứng hàng hóa, dịch vụ bị ngừng trệ. Mặc dù đó là cách đánh đổi mà mọi quốc gia phải chấp nhận nhưng không nên chạy theo GDP mà xao lãng mục tiêu chống dịch. 

Những dự báo gần đây của các tổ chức quốc tế, như của Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) cho rằng Việt Nam có thể tăng trưởng GDP 4,8% trong năm nay là quá lạc quan. Vậy nên giữ tốc độ tăng trưởng không phải là mục tiêu chính yếu lúc này.

Mục tiêu tối thượng là làm thế nào bảo toàn lực lượng để chuẩn bị nền tảng hồi phục kinh tế khi ra khỏi đại dịch. Lực lượng ở đây là sự sống của người dân, sức khỏe của doanh nghiệp (DN), của hệ thống tài chính - ngân hàng và niềm tin của người dân đối với Chính phủ.

Chính sách của Chính phủ để ứng phó với tác hại của Covid-19 do vậy phải đáp ứng 5 mục tiêu là hạ thấp đường cong nhiễm dịch, bảo vệ sức khỏe DN, củng cố niềm tin xã hội, bồi đắp nền tảng phục hồi, hạn chế di hại tương lai. Đặc biệt, cần lưu ý đến tầm quan trọng của mục tiêu "bồi đắp nền tảng phục hồi" và "hạn chế di hại tương lai". Bởi lẽ, cuộc khủng hoảng nào rồi cũng qua đi. Vấn đề là ra khỏi khủng hoảng trong trạng thái nào. 

Tiến sĩ Vũ Thành Tự Anh - Giám đốc Trường Chính sách Công và Quản lý Fulbright Việt Nam

Do đó, nếu chính sách hỗ trợ chỉ giải quyết các vấn đề trước mắt mà thiếu tầm nhìn dài hạn thì không những không bồi đắp được nền tảng để phục hồi mà thậm chí còn tạo ra những hệ lụy khó khắc phục về sau.

Nếu không cân nhắc kỹ, những chính sách đưa ra trong thời kỳ khủng hoảng có thể quá đà, hoặc tạo ra "rủi ro đạo đức" khi một bên có nhiều lợi thế tiếp cận chính sách hơn các nhóm còn lại. Hậu quả là tạo ra những nhóm lợi ích cản trở năng lực phục hồi và phát triển lành mạnh của nền kinh tế.

Kiến nghị tạm dừng xuất khẩu gạo gần đây rồi cho phép xuất khẩu gạo hạn chế của Bộ Công Thương được xem như một dẫn chứng về hiện tượng phản ứng chính sách quá đà, bởi trong khi sản lượng lúa dư sức để vừa đảm bảo an ninh lương thực, vừa đảm bảo xuất khẩu thì lại bỏ lỡ cơ hội xuất khẩu gạo với giá cao.

Can thiệp có chọn lọc

Đại dịch Covid-19 tác động đến nhiều lĩnh vực, ngành nghề và nhóm đối tượng, nhưng nguồn lực tài chính, năng lực thực thi các chính sách của Nhà nước có hạn, do đó phải xác lập ưu tiên để can thiệp có chọn lọc, như ưu tiên nhóm chính sách hỗ trợ người lao động và người sản xuất, hỗ trợ các ngành chịu ảnh hưởng nhiều nhất, như du lịch, lưu trú, ăn uống, công nghiệp chế biến, chế tạo. Đối với địa phương, Trung ương phải dành nhiều ngân sách và các biện pháp hỗ trợ khác cho những nơi như Hà Nội và TP.HCM đang ở tuyến đầu ngăn chặn dịch Covid-19. 

Hai là, các chính sách phải được đưa ra và thực thi nhanh thì mới đáp ứng được yêu cầu của thực tế. Bởi vậy, trong chừng mực nhất định, phải chấp nhận đánh đổi giữa tốc độ với hiệu quả và công bằng. Chẳng hạn như cố gắng hạn chế hiện tượng trục lợi chính sách, nhưng cũng phải chấp nhận việc một số nhóm được hưởng lợi từ chính sách, nhiều hơn những nhóm khác.

Ba là, mặc dù trong thời kỳ khủng hoảng, nhiều chính sách, Nhà nước buộc phải sử dụng đến biện pháp hành chính nhưng vẫn phải dựa vào quy luật thị trường. Cuối cùng, chính sách có tính tình thế cần có thời hiệu rõ ràng. Ví dụ, nếu chính sách đưa ra để ứng phó với tình huống dịch kéo dài hai quý thì phải đặt thời hiệu chính sách là hai quý, nếu dịch kéo dài hơn thì ra quyết định kéo dài hiệu lực của chính sách, bởi nếu không thì chính sách dễ quá đà và bị trục lợi.

Vì năng lực thực thi các chính sách của Nhà nước có hạn, do đó phải xác lập ưu tiên để can thiệp có chọn lọc, như ưu tiên nhóm chính sách hỗ trợ người lao động và người sản xuất, hỗ trợ các ngành chịu ảnh hưởng nhiều nhất, như du lịch, lưu trú, ăn uống, công nghiệp chế biến, chế tạo.

Không chỉ dồn sức cho y tế 

Chi tiêu công quan trọng nhất hiện nay là cho y tế và phòng chống dịch Covid-19. Nếu cú sốc y tế không được chặn đứng, chắc chắn sẽ dẫn tới cú sốc kinh tế. Chấp nhận suy giảm tạm thời thì sẽ có sức để chống dịch lâu dài rồi dần dần phục hồi nền kinh tế. 

Ngoài chính sách miễn, giảm, hoãn, giãn các loại thuế cho DN chịu tác động nghiêm trọng của dịch Covid-19, cần miễn, giảm, hoãn, giãn các khoản phí cho DN và người lao động như bảo hiểm xã hội, y tế, thất nghiệp. Cần tăng chi tiêu cho các chính sách an sinh, trợ cấp xã hội và các dịch vụ xã hội cơ bản. Nếu Chính phủ không hỗ trợ cho người nghèo, cận nghèo thì họ sẽ trở nên bần cùng, dẫn đến những bất ổn xã hội.

Trong nhiều hình thức trợ cấp xã hội, Chính phủ có thể cân nhắc hỗ trợ người dân bằng cách khấu trừ trực tiếp trên hóa đơn điện, nước, chẳng hạn một khoản cố định 100.000đ/tháng/hóa đơn tiền điện của một hộ. So với trợ cấp theo tỷ lệ phần trăm (ví dụ 10% như đề xuất hiện nay), trợ cấp một khoản cố định hằng tháng sẽ hỗ trợ được nhiều nhất cho người nghèo mà không làm tăng gánh nặng ngân sách.

Link bài viết

Về chính sách tiền tệ, quan trọng nhất là đảm bảo tính thanh khoản cho hệ thống ngân hàng thương mại, qua đó hỗ trợ thanh khoản cho DN chịu tác động bởi đại dịch.

Bây giờ muốn giảm lãi suất, Ngân hàng Nhà nước buộc phải dùng biện pháp hành chính. Hơn nữa, nếu giảm lãi suất mà DN không tiếp cận được tín dụng thì thà để họ tiếp cận được tín dụng với lãi suất cao hơn.

Bởi vậy, ưu tiên hàng đầu là hỗ trợ thanh khoản chứ không phải giảm mặt bằng lãi suất. Ngoài ra, có thể cho phép cơ cấu lại các khoản nợ của DN và vay tiêu dùng, như giãn tiến độ, hoãn trả nợ, không đưa vào danh sách nợ xấu vì đây là rủi ro từ "trên trời rơi xuống". Về tỷ giá, nên mạnh dạn và linh hoạt trong điều chỉnh tỷ giá để giữ lợi thế xuất khẩu.

Về chính sách đầu tư công, Nhà nước cần đầu tư vào nghiên cứu, chế tạo và sản xuất vắc xin chống SARS-CoV-2 thay vì trông chờ vào nước khác. Cần lưu ý các chính sách đầu tư công nhắm vào 2 mục tiêu là vừa kích thích kinh tế, vừa bồi dưỡng năng lực sản xuất, kinh doanh khi đại dịch qua đi. 

Theo đó, các ngành công nghệ thông tin và truyền thông, năng lượng tái tạo, công trình hạ tầng quan trọng mà hiện nay do thiếu vốn nên ngưng trệ, chậm tiến độ, các nền tảng giáo dục trực tuyến, khám bệnh từ xa, thanh toán không dùng tiền mặt, thương mại điện tử nên được xem là các ưu tiên đầu tư.