Doanh nhân Việt và hành trình kiến tạo giá trị

Kiến thiết nền kinh tế

Mùa thu năm 1945, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa vừa ra đời phải đối mặt với tình cảnh ngân khố trống rỗng, nạn đói hoành hành và thù trong giặc ngoài rình rập. Ngày 13/10/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết thư gửi giới công thương Việt Nam, kêu gọi “… giới công thương phải hoạt động để xây dựng một nền kinh tế và tài chính vững vàng và thịnh vượng”.

Hưởng ứng lời hiệu triệu thiêng liêng ấy, giới tư sản dân tộc đã nhanh chóng dốc sức cho công cuộc “kiến quốc”. Tiêu biểu là phong trào “Tuần lễ Vàng” (tháng 9/1945) do Chính phủ phát động, nhiều doanh nhân yêu nước như vợ chồng doanh nhân Trịnh Văn Bô - Hoàng Thị Minh Hồ đã ủng hộ tới 5.147 lượng vàng và còn vận động giới tư sản Hà Nội đóng góp thêm hơn 1.000 lượng. Gia đình doanh nhân Nguyễn Sơn Hà (ông tổ ngành sơn dầu Việt Nam) cũng đóng góp 105 cây vàng cùng toàn bộ vàng bạc, trang sức trong nhà (khoảng 10,5 kg)…

Suốt 30 năm trường kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp rồi đế quốc Mỹ (1945 - 1975), giới doanh nhân vẫn âm thầm cống hiến cho đất nước. Nhiều nhà tư sản yêu nước đã tự nguyện hiến tài sản, nhà xưởng cho Nhà nước hoặc chuyển hướng sản xuất phục vụ kháng chiến. Tiêu biểu như gia đình Trịnh Văn Bô dành cả ngôi nhà 48 Hàng Ngang (Hà Nội) làm nơi ở và làm việc bí mật của Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng Trung ương trong thời gian soạn thảo Tuyên ngôn Độc lập. Không ít doanh nhân miền Nam trước 1975 cũng đóng góp cho xã hội thông qua các hoạt động từ thiện, giáo dục, hoặc âm thầm ủng hộ cách mạng.

Những năm đầu thời kỳ đổi mới, các doanh nhân Việt Nam khởi đầu gần như từ con số không. Họ đối diện muôn vàn khó khăn: Thiếu vốn liếng, thiếu kinh nghiệm quản trị, cơ sở vật chất kỹ thuật lạc hậu, lại phải cạnh tranh với hàng hóa nước ngoài tràn vào khi nền kinh tế mở cửa. Sự ra đời của những công ty tư nhân đầu tiên trong các lĩnh vực thương mại, dịch vụ, sản xuất nhỏ đã đặt nền móng, kiến thiết nên một khu vực kinh tế tư nhân năng động.

Đến cuối thập niên 1990, khu vực doanh nghiệp tư nhân đã phát triển nhanh chóng cả về số lượng lẫn quy mô, đóng góp đáng kể cho công cuộc xây dựng phát triển đất nước lớn mạnh. Ngày 13/10/2004, Thủ tướng Chính phủ Phan Văn Khải đã chính thức lấy ngày 13/10 hằng năm làm Ngày Doanh nhân Việt Nam - Đúng ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh gửi thư cho giới công thương, kêu gọi họ tham gia kiến thiết đất nước. Từ đó đến nay, đội ngũ doanh nhân Việt từ vai trò “kiến thiết” nền kinh tế đã cùng nhau “kiến tạo” nhiều giá trị mới cho đất nước, đặc biệt trong kỷ nguyên hội nhập hiện nay.

Tiên phong kiến tạo giá trị

Từ sau công cuộc đổi mới 1986, doanh nhân trở thành lực lượng nòng cốt, tiên phong mở đường cho kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Họ không chỉ tạo ra của cải vật chất, công ăn việc làm, mà còn mang khát vọng về một Việt Nam tự cường, thịnh vượng trên bản đồ kinh tế thế giới.

Sự xuất hiện của thế hệ doanh nhân tiên phong, đặt nền móng cho kinh tế tư nhân Việt Nam như ông Trương Gia Bình cùng cộng sự thành lập FPT năm 1988 đã mở ra kỷ nguyên công nghệ thông tin tư nhân, bà Mai Kiều Liên chèo lái Vinamilk từ cơ chế bao cấp trở thành tập đoàn sữa có tên tuổi của Việt Nam. Họ đã vượt qua thiếu thốn nguồn lực và kinh nghiệm thị trường để xây dựng những doanh nghiệp tư nhân đầu tiên, tạo tiền đề cho khu vực kinh tế tư nhân sau này. Đến nay, khu vực tư nhân Việt Nam đã đóng góp khoảng 51% GDP, tạo việc làm cho hơn 40 triệu lao động (chiếm gần 82% lực lượng lao động), minh chứng cho đóng góp to lớn của lớp doanh nhân tiên phong.

Nhiều doanh nghiệp tư nhân ra đời trong thập niên 1990 cũng tiếp nối phát triển thành những thương hiệu dẫn dắt thị trường hoặc trở thành hình mẫu cho thế hệ kế cận như Kinh Đô từ một xưởng bánh kẹo nhỏ (1993) vươn thành tập đoàn thực phẩm lớn, Trung Nguyên khởi nghiệp năm 1996 đưa cà phê Việt Nam ra thế giới. Di sản lớn nhất của thế hệ này chính là niềm tin rằng doanh nhân Việt có thể thành công trên thương trường, không thua kém bạn bè quốc tế - điều tạo động lực mạnh mẽ để thế hệ sau tiếp bước, nhất là khi đất nước bước vào kỷ nguyên hội nhập sâu rộng.

Bước sang những năm 2000, hàng loạt tập đoàn tư nhân lớn nổi lên, đóng vai trò trụ cột trong nền kinh tế và thể hiện rõ tinh thần kiến tạo giá trị của doanh nhân Việt. Vingroup khởi đầu từ lĩnh vực du lịch và bất động sản, Chủ tịch Phạm Nhật Vượng đã xây dựng Vingroup thành hệ sinh thái đa ngành khép kín, phục vụ mọi nhu cầu của người dân từ nhà ở (Vinhomes), mua sắm (Vincom) đến nghỉ dưỡng (Vinpearl) kiến tạo những sản phẩm, dịch vụ đẳng cấp quốc tế ngay trong nước như khu nghỉ dưỡng Vinpearl Nha Trang với cáp treo vượt biển và công viên giải trí hiện đại và hiện thực hóa khát vọng công nghiệp hóa với hãng ô tô VinFast, xuất khẩu xe điện sang Mỹ và châu Âu, nâng tầm kỳ vọng và niềm tin vào doanh nghiệp Việt có thể xây dựng những thương hiệu đẳng cấp thế giới mà không cần dựa vào liên doanh nước ngoài.

Vietjet Air cũng là minh chứng khác cho vai trò kiến tạo của doanh nhân tư nhân. CEO Nguyễn Thị Phương Thảo sáng lập Vietjet vào năm 2011 - hãng hàng không tư nhân giá rẻ đầu tiên của Việt Nam, mở ra kỷ nguyên “bay giá rẻ cho mọi người”, đưa hàng triệu người dân lần đầu tiên tiếp cận dịch vụ hàng không chi phí thấp. Không chỉ chiếm lĩnh bầu trời nội địa mà Hãng còn liên tục mở các tuyến bay thẳng kết nối Việt Nam với Ấn Độ, Nhật Bản, Úc, châu Âu... thúc đẩy du lịch và giao thương.

THACO (Trường Hải) dưới sự dẫn dắt của Chủ tịch Trần Bá Dương đã trở thành tập đoàn ô tô tư nhân lớn nhất Việt Nam. Từ một xưởng lắp ráp nhỏ thành lập năm 1997, THACO mạnh dạn đầu tư xây dựng khu công nghiệp Chu Lai (Quảng Nam) quy mô hàng trăm hecta, tạo dựng chuỗi giá trị ô tô khép kín từ sản xuất linh kiện, lắp ráp đến phân phối. Hiện nay THACO chiếm khoảng 35-40% thị phần ô tô Việt Nam. Ở mảng xe buýt và xe tải, THACO gần như thống lĩnh với trên 60% thị phần trong nước và đã xuất khẩu 15 xe buýt thương hiệu Thaco sang Philippines, xuất khẩu linh kiện phụ tùng ô tô trị giá hàng chục triệu USD mỗi năm sang Nhật, Hàn Quốc.

Ngoài cái tên tiêu biểu trên, Việt Nam còn nhiều tập đoàn tư nhân khác như Masan Group của doanh nhân Nguyễn Đăng Quang cũng kiến tạo nên xu hướng tiêu dùng hiện đại, tiện ích, phù hợp cuộc sống công nghiệp đô thị, cùng thống lĩnh thị trường hàng tiêu dùng và bán lẻ. Hòa Phát (Trần Đình Long) chiếm hơn 30% sản lượng thép cả nước, Sun Group (Lê Viết Lam) tiên phong phát triển hạ tầng du lịch cao cấp (cáp treo Fansipan, Bà Nà Hills), Techcombank (Hồ Hùng Anh) và nhiều ngân hàng tư nhân khác làm trụ cột tài chính. Điểm chung của các doanh nhân này là tầm nhìn chiến lược dài hạn và tiên phong, dẫn dắt doanh nghiệp vượt qua thách thức để vươn tầm, kiến tạo cho nền kinh tế nhiều sản phẩm, dịch vụ giá trị. Họ đã góp phần định hình nên một khu vực kinh tế tư nhân năng động, đóng góp hơn 50% GDP và trên 30% ngân sách nhà nước.

Kiến tạo giá trị công nghệ và đổi mới sáng tạo

Bước vào kỷ nguyên kinh tế số, một thế hệ doanh nhân công nghệ mới đã nổi lên, mang theo khát vọng đưa Việt Nam vươn tầm cường quốc công nghệ. Lớp doanh nhân này dấn thân vào các lĩnh vực mới mẻ như phần mềm, thương mại điện tử, fintech, trí tuệ nhân tạo, blockchain...

Thành lập năm 1988, FPT là một trong những biểu tượng tiên phong cho tinh thần “đổi mới sáng tạo Việt Nam”. Dưới sự dẫn dắt của doanh nhân Trương Gia Bình, FPT không chỉ phát triển thành tập đoàn công nghệ hàng đầu trong nước mà còn là doanh nghiệp Việt đầu tiên có dấu ấn tại hơn 30 quốc gia. Đến năm 2025, FPT đạt doanh thu hơn 61.000 tỷ đồng, tăng 20% so với 2023, với gần 30.000 nhân viên trong lĩnh vực công nghệ xuất khẩu phần mềm. Mảng xuất khẩu dịch vụ số (Digital Transformation) mang lại hơn 2 tỷ USD doanh thu, giúp FPT trở thành “công ty xuất khẩu chất xám” lớn nhất Việt Nam - đưa công nghệ Việt Nam vào chuỗi giá trị toàn cầu. FPT Software hiện hợp tác với hơn 700 tập đoàn quốc tế, trong đó có nhiều khách hàng thuộc danh sách Fortune 500. Ông Trương Gia Bình nhiều lần khẳng định: “Doanh nghiệp Việt phải bước ra thế giới không chỉ để bán dịch vụ, mà để mang trí tuệ Việt ra toàn cầu.”

FPT cũng là đơn vị đầu tiên tại Việt Nam xây dựng đại học và viện nghiên cứu công nghệ riêng (Đại học FPT, Viện AI FPT), tạo nguồn nhân lực công nghệ chất lượng cao. Năm 2024, FPT công bố chiến lược đầu tư 200 triệu USD vào nghiên cứu trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn và chip bán dẫn, đặt mục tiêu trở thành “tập đoàn công nghệ toàn cầu do người Việt làm chủ”.

Sự phát triển của FPT minh chứng cho năng lực “kiến tạo giá trị tri thức” của doanh nhân Việt: từ doanh nghiệp công nghệ nội địa trở thành cầu nối đưa Việt Nam từ nền kinh tế gia công sang nền kinh tế sáng tạo tri thức.

Thuộc lớp doanh nhân khởi nghiệp sau khi internet vào Việt Nam, Mắt Bão của CEO Lê Hải Bình xây dựng mô hình kinh doanh xoay quanh tên miền. Nhờ Mắt Bão, nhiều doanh nghiệp SME, cá nhân có thể tiếp cận hạ tầng tên miền, hosting, đăng ký web một cách dễ dàng, rút ngắn rào cản gia nhập số hóa, góp phần làm tăng tỷ lệ số hóa doanh nghiệp nhỏ, hỗ trợ nhiều ngành nghề khác dễ vận hành kinh doanh trực tuyến hơn. Mắt Bão đã tạo việc làm công nghệ trong lĩnh vực hạ tầng số - hỗ trợ phát triển chuyên môn cho lực lượng IT địa phương. Trải qua hơn hai thập niên, Mắt Bão không chỉ là thương hiệu cung cấp dịch vụ số quen thuộc với hàng trăm nghìn khách hàng doanh nghiệp, mà còn là nơi hình thành một thế hệ nhân sự công nghệ mang bản sắc riêng: vững kỹ thuật, trọng chữ tín, và coi đạo đức nghề nghiệp là nền tảng.

CMC Group của CEO Nguyễn Trung Chính cũng đầu tư mạnh vào trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây, AI và an ninh mạng, với mục tiêu “biến Việt Nam thành Digital Hub của Đông Nam Á”- dự án trung tâm dữ liệu CMC Data Center Tân Thuận (TP.HCM) hiện là một trong những trung tâm hiện đại nhất khu vực, tổng đầu tư hơn 1.500 tỷ đồng.

Mở đầu cho làn sóng startup công nghệ Việt còn ghi dấu ấn với cái tên VNG Corporation. Thành lập năm 2004, VNG ban đầu chỉ là một nhóm phát triển trò chơi trực tuyến (VinaGame) nhưng đã nhanh chóng lớn mạnh thành tập đoàn Internet hàng đầu. VNG phát triển hệ sinh thái số gồm game online, nền tảng âm nhạc, mạng xã hội (Zing Me) và đặc biệt là siêu ứng dụng Zalo - hiện là ứng dụng nhắn tin và thanh toán di động phổ biến nhất Việt Nam. Năm 2014, VNG được định giá trên 1 tỷ USD, trở thành “kỳ lân công nghệ” đầu tiên của Việt Nam. Đến 2023, VNG tiếp tục gây tiếng vang khi nộp hồ sơ chuẩn bị IPO trên sàn chứng khoán Nasdaq (Mỹ), dự kiến là công ty công nghệ Việt Nam đầu tiên niêm yết tại thị trường chứng khoán Hoa Kỳ. Mặc dù kế hoạch IPO quốc tế đang tạm hoãn do điều kiện thị trường, việc VNG vươn ra biển lớn cho thấy start-up Việt đã đủ tầm chơi ở đấu trường toàn cầu. VNG cũng truyền cảm hứng cho hàng loạt startup nối gót, hướng đến phục vụ hàng chục triệu người dùng và cạnh tranh sòng phẳng với các “ông lớn” ngoại quốc ngay trên sân nhà.

Những năm gần đây, Việt Nam liên tục ghi nhận các kỳ lân công nghệ mới - tức startup được định giá từ 1 tỷ USD trở lên. MoMo (M_Service) - ví điện tử hàng đầu với hơn 30 triệu người dùng đạt định giá khoảng 2 tỷ USD sau vòng gọi vốn 200 triệu USD từ Warburg Pincus và Mizuho năm 2021. VNLife/ VNPay, công ty cung cấp giải pháp thanh toán QR và fintech, cũng được rót 300 triệu USD (2019) và được định giá trên 1 tỷ USD. Đặc biệt, Sky Mavis - công ty khởi nghiệp thành lập năm 2018 do nhóm kỹ sư 9x người Việt - đã làm nên kỳ tích với trò chơi NFT Axie Infinity nổi tiếng toàn cầu. Axie Infinity thu hút hàng triệu người chơi quốc tế, tạo ra khối lượng giao dịch NFT trị giá trên 2 tỷ USD trên nền tảng, đưa Việt Nam trở thành điểm sáng trên bản đồ công nghệ blockchain thế giới. Mặc dù thị trường NFT và tiền mã hóa còn biến động, thành công bước đầu của Sky Mavis khẳng định sức sáng tạo và tầm nhìn toàn cầu của startup “Made in Vietnam”.

Kiến tạo phát triển bền vững, đô thị thông minh, hạ tầng giao thông và logistics

Không chỉ chạy đua theo lợi nhuận ngắn hạn, nhiều doanh nhân Việt Nam ngày nay còn kiến tạo nên nhiều dự án mang giá trị bền vững và trách nhiệm xã hội. Trước các thách thức như biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên, họ đã tiên phong đầu tư vào kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và giáo dục đào tạo nhân lực: Vinamilk theo đuổi mô hình trang trại bò sữa sinh thái, dùng năng lượng mặt trời và kinh tế tuần hoàn trong chăn nuôi; Tập đoàn TH (sữa TH true Milk) xây dựng hệ sinh thái thực phẩm sạch và trường học vì sức khỏe cộng đồng.

Các dự án “xanh” thân thiện môi trường cũng kiến tạo nên một môi trường sống xanh, phát triển bền vững của thành phố như dự án Vinhomes Grand Park có bệnh viện đa khoa quốc tế Vinmec và hệ thống phòng khám, trường học Vinschool và triển khai mô hình VinBus - xe buýt điện công cộng góp phần giảm khí thải và tạo thói quen di chuyển xanh cho đô thị.

Tập đoàn TTC (Thành Thành Công) của doanh nhân Đặng Văn Thành với tôn chỉ “vì cộng đồng, phát triển địa phương”, hướng đến các giá trị cốt lõi của một “Trái đất xanh” ngay trong chiến lược kinh doanh. Công ty thành viên GEC của TTC hiện vận hành 24 nhà máy điện tái tạo (thủy điện, điện mặt trời, điện gió) góp phần giảm phát thải khoảng 2,4 triệu tấn CO2. TTC cũng tiên phong phát hành trái phiếu xanh để huy động vốn cho các dự án năng lượng sạch và đầu tư xây dựng mô hình khu công nghiệp xanh và thông minh.

Góp sức “gỡ nút thắt” hạ tầng giao thông, Tập đoàn Vingroup quyết tâm đầu tư tuyến metro trên cao dài gần 48,5 km từ Quận 7 (cũ) đến Cần Giờ theo hình thức PPP (hợp đồng BOO) và đề xuất xây tuyến đường vượt biển nối huyện Cần Giờ với Bà Rịa - Vũng Tàu (nay đã sáp nhập vào TP.HCM) để rút ngắn hành trình, kết nối hiệu quả các khu vực chức năng, tạo động lực phát triển kinh tế - xã hội và mở rộng không gian đô thị bền vững.

Tập đoàn Sovico - cổ đông sáng lập Vietjet cũng đề xuất tuyến metro số 4 nối Hóc Môn và Khu đô thị Hiệp Phước dài 47 km; Sun Group xin đầu tư khu liên hợp thể thao Rạch Chiếc (187 ha) và công viên Lịch sử - Văn hóa (395 ha) tại Thủ Đức theo hình thức BT, kèm ý tưởng làm tuyến đường ven sông Sài Gòn 40 km và metro/tramway dọc bờ sông để đổi lấy quyền phát triển quỹ đất ven sông Củ Chi. Rõ ràng, dòng vốn tư nhân đang giúp TP.HCM từng bước hiện thực hóa giấc mơ đô thị hiện đại, bền vững, khi những dự án “ngủ quên” được đánh thức và thúc đẩy với tiến độ vượt trội.