Địa chính trị và AI viết lại ngành đầu tư mạo hiểm

Từ năm 2012 đến 2022, chiến lược của các quỹ đầu tư mạo hiểm (ĐTMH) khá đơn giản: huy động vốn, tìm kiếm các công ty khởi nghiệp đột phá để rót tiền và chờ thoát vốn qua IPO hoặc M&A. Trên thực tế, chiến lược này đã hoạt động khá hiệu quả và cho phép cả người sáng lập lẫn nhà đầu tư thậm chí mơ về các công ty khởi nghiệp 10 tỷ USD, chứ không chỉ kỳ lân (những công ty khởi nghiệp có giá trị hơn 1 tỷ USD).

Măm 2021, chỉ riêng ở Mỹ đã có tới 478 startup đạt ngưỡng kỳ lân, chiếm gần 31% tổng số kỳ lân được hỗ trợ bởi vốn ĐTMH từ trước đến nay. Sự kết hợp của lãi suất thấp, nguồn vốn dồi dào, định giá cao ngất ngưởng và sức hút mạnh mẽ của các nền tảng số trong thời gian phong tỏa do COVID-19 mang đến động lực tăng trưởng lớn cho ngành.

Tuy nhiên, triển vọng hiện tại khó lường hơn và toàn bộ hệ sinh thái ĐTMH đang bị thu hẹp. Các nhà đầu tư hiện đang phải đối mặt với lãi suất cao, lạm phát dai dẳng hơn, và cả những rủi ro do bất ổn địa chính trị, chủ nghĩa bảo hộ lẫn sự trỗi dậy mạnh mẽ của AI.

Trong đó, địa chính trị và AI là 2 yếu tố có tác động thay đổi lớn nhất, góp phần định hình lại ngành ĐTMH.

Dịch chuyển từ toàn cầu sang nội địa

Đầu tháng 4/2025, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã công bố một sắc thuế toàn diện, phá vỡ những kỳ vọng lâu dài trong chính trường quốc tế và thương mại toàn cầu.

Dù Washington đã tạm hoãn áp thuế, các thị trường tài chính toàn cầu, từ Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ đều sụt giảm mạnh. Điều này lan rộng ra cả thị trường vốn tư nhân.

Các rào cản thương mại gia tăng và những thay đổi chính sách khó lường đã buộc giới đầu tư phải xem xét lại cách phân bổ vốn giữa các thị trường khác nhau. Hiện, các quỹ ĐTMH đang hoạt động trong một môi trường mà toàn cầu hóa không còn mang lại sự ổn định, và ngành công nghiệp ĐTMH đã bước vào giai đoạn điều chỉnh, với việc định giá giảm, các đối tác trở nên hạn chế và siết chặt cam kết hơn.

Rủi ro địa chính trị tăng cũng khiến những điểm yếu về mặt cấu trúc trở nên rõ ràng hơn. Các quỹ ĐTMH buộc phải tái định hình chiến lược, từ phân bổ vốn theo logic toàn cầu sang tiếp cận theo khu vực, ưu tiên nội địa và giảm thiểu rủi ro chính trị. Điển hình là Sequoia Capital - ông lớn trong ngành ĐTMH toàn cầu, đã công bố kế hoạch tách thành 3 thực thể độc lập vào tháng 6/2023: Sequoia Mỹ và châu Âu, Peak XV tại Ấn Độ/Đông Nam Á và HongShan tại Trung Quốc. Đó là bước rút lui khỏi mô hình đầu tư toàn cầu tích hợp, chuyển sang chiến lược khu vực hóa.

Đối mặt với một thế giới phân mảnh hơn, các quỹ ĐTMH đã bắt đầu chuyển dòng vốn khỏi những công ty khởi nghiệp dựa vào sản xuất phần cứng, chuỗi cung ứng vật lý hoặc logistics quốc tế - những lĩnh vực dễ tổn thương trước biến động địa chính trị.

Thay vào đó, các quỹ ĐTMH đang ưu tiên công nghệ có khả năng mở rộng nhanh, ít tài sản cố định và không phụ thuộc vào chuỗi cung ứng vật lý. Các công nghệ như AI, tài chính phi tập trung (DeFi) và hệ thống blockchain đang trở thành tâm điểm mới. Đây là những hệ thống có thể phân phối xuyên quốc gia, vượt qua biên giới và tránh được các rào cản thương mại truyền thống.

Ngay cả các nền tảng đã mất đi sự ủng hộ trong những năm gần đây như Web3, vốn được xây dựng trên hạ tầng blockchain để cho phép các ứng dụng ngang hàng, cũng đang dần xuất hiện trở lại trên rađa của giới đầu tư.

Dù từng đánh mất lòng tin của công chúng sau sự sụp đổ của sàn giao dịch tiền điện tử và quỹ đầu cơ FTX, giờ đây Web3 lại được xem như một phần của tương lai công nghệ phi biên giới. Giới đầu tư không chỉ né tránh rủi ro địa chính trị, mà còn nhìn thấy ở những công nghệ số này một mối quan hệ chiến lược với trật tự kinh tế mới - nơi chủ quyền công nghệ và lợi thế quốc gia sẽ đóng vai trò then chốt.

Tháng 3/2024, Bain Capital Ventures ra mắt một quỹ trị giá 560 triệu USD tập trung vào xây dựng cơ sở hạ tầng blockchain và hỗ trợ các hệ thống tài chính phi tập trung. Sequoia cũng nhanh chóng huy động một quỹ phụ trợ trị giá 200 triệu USD cho các dự án Web3 giai đoạn đầu và tiền mã hóa. Cả hai đã tăng gấp đôi đầu tư vào các nền tảng công nghệ hiện có vẻ thiết yếu với chiến lược dài hạn.

AI tái định hình quy tắc của trò chơi

Ngoài địa chính trị, AI là yếu tố thứ hai có tác động thay đổi lớn nhất, góp phần viết lại các quy tắc của trò chơi công nghệ và đầu tư. Trước đây, các quỹ ĐTMH rót tiền vào các nền tảng phần mềm ít tiêu tốn vốn (như mạng xã hội) thì hiện làn sóng đầu tư đang nhanh chóng chuyển sang các công ty sản xuất phần cứng tốn kém như chip AI và cơ sở hạ tầng dữ liệu - một lĩnh vực đầu tư khắc nghiệt hơn nhiều.

Theo thống kê của HSBC, năm 2024, các công ty AI nhận tới 42% vốn ĐTMH, so với mức 36% của năm 2023 và 22% của 2022. Hai năm sau khi AI bùng nổ, sự hứng khởi của giới đầu tư với công nghệ mới này vẫn chưa có điểm dừng.

Phân tích số liệu này, hãng PYMNTS cho biết, vốn ĐTMH tại Mỹ đã chuyển sang các công ty AI với tốc độ chưa từng có. Dù dòng vốn ĐTMH luôn hướng tới các ngành công nghiệp mang tính đột phá, tuy nhiên, chưa từng có lĩnh vực nào thu hút dòng vốn mạo hiểm với độ tập trung cao như vậy.

Đáng chú ý, không chỉ các quỹ ĐTMH truyền thống, mà những "gã khổng lồ công nghệ" cũng đang đầu tư đầu tư hàng trăm tỷ USD vào các công ty khởi nghiệp AI lớn, gồm OpenAI và Anthropic. Tuy nhiên, điều này cũng dẫn đến hệ lụy: phần lớn nguồn vốn tập trung vào số ít công ty nổi bật, khiến các startup nhỏ hơn chật vật giành lấy sự chú ý và tài trợ.

Mặt khác, mô hình đầu tư truyền thống cũng bị phá vỡ, khi AI góp phần tạo nên một loại hình startup mới: hiệu quả về vốn, có lời ngay lập tức và quy mô nhỏ đáng ngạc nhiên, do khối lượng công việc lẫn nhân sự được cắt giảm nhờ AI.

Theo cách "truyền thống", mô hình khởi nghiệp bắt đầu từ việc đưa ra ý tưởng sáng tạo, rồi tạo nên một sản phẩm khả thi tối thiểu và có người dùng. Sau đó, huy động vốn ĐTMH để tài trợ cho sự tăng trưởng, với quyền sở hữu bị pha loãng. Sau đó, kết quả lý tưởng với nhà đầu tư sẽ là thoát ra qua mua lại hoặc IPO.

Nhưng giờ, với AI, ngày càng nhiều các mô hình startup “nhẹ vốn” nhưng hiệu quả cao xuất hiện. Một ví dụ là Midjourney, dù chưa huy động bất kỳ nguồn tiền nào từ bên ngoài, nhưng vẫn được định giá hơn 10 tỷ USD (dự báo lần cuối năm 2023) và thậm chí còn cao hơn, khi xét đến sự tăng trưởng liên tục thời gian qua.

Do đó, công thức đầu tư mới ở hiện tại có thể sẽ là tài trợ thông qua nợ. Nếu startup có thể tạo ra lợi nhuận sớm và đòi hỏi ít nhân viên hơn để đạt được, sẽ có nhiều lựa chọn tài trợ hơn cho các công ty có EBITDA dương, gồm cả việc huy động nợ từ ngân hàng, hoặc đảm bảo tài trợ bằng doanh thu làm tài sản thế chấp.

Do huy động vốn ĐTMH đi cùng với việc pha loãng quyền sở hữu, nên đây là dòng vốn đắt đỏ nhất cho một startup. Do đó, trong kỷ nguyên AI, tài trợ bằng nợ, thay vì vốn mạo hiểm có thể trở thành lựa chọn ưu tiên. Bởi điều đó không chỉ giúp startup kiểm soát chiến lược phát triển, mà còn giữ nguyên quyền sở hữu trong suốt hành trình tăng trưởng.