Đa dạng hóa và số hóa - Trụ cột mới của xuất khẩu Việt Nam

Không thể mãi “trông chờ” vào thị trường quen

Thực tế, khi EU áp dụng quy định chống phá rừng (EUDR), DN gỗ và cà phê Việt Nam phải đối diện nguy cơ mất thị phần nếu không chứng minh được nguồn gốc hợp pháp và minh bạch chuỗi cung ứng. Mỹ cũng tăng cường các yêu cầu về xuất xứ đối với hàng dệt may, buộc DN phải chứng minh năng lực nội địa thay vì phụ thuộc nguyên liệu nhập khẩu. Với thủy sản, quy định IUU (hoạt động đánh bắt thủy sản bất hợp pháp, không theo quy định, không báo cáo) của châu Âu tiếp tục là rào cản lớn. Chỉ một cảnh báo “thẻ vàng” cũng khiến hàng trăm DN chế biến lao đao.

Tương tự, ngành nông sản đang chịu tác động nặng nề. Chỉ một thay đổi nhỏ trong chính sách nhập khẩu của Trung Quốc đã làm ùn tắc hàng nghìn container trái cây tại cửa khẩu. Một DN xuất khẩu thanh long chia sẻ rằng: “Đơn hàng từ Trung Quốc chiếm tới 70%. Khi họ siết chặt kiểm dịch, DN gần như không kịp xoay xở vì không có sẵn thị trường thay thế”.

Sự phụ thuộc này không chỉ làm DN bị động trong sản xuất, mà còn tạo ra vòng luẩn quẩn: lợi nhuận giảm, DN không dám đầu tư công nghệ, từ đó lại càng khó đáp ứng tiêu chuẩn cao.

Theo ông Tạ Hoàng Linh - Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường nước ngoài (Bộ Công Thương), hiện có rất nhiều “sân chơi mới” để DN có thể khai phá trong bối cảnh kinh tế nhiều biến động như hiện nay. Đơn cử các mặt hàng như thực phẩm, thủy sản, dệt may và gỗ nội thất từ Việt Nam đều có dư địa lớn tại Trung Đông. Nhưng điều kiện tiên quyết là chứng nhận Halal và năng lực cung ứng dài hạn. Người tiêu dùng Trung Đông coi trọng niềm tin, DN cần chứng minh uy tín trước khi mở rộng quy mô.

Mỹ Latinh, đặc biệt là Mexico cũng mở ra nhiều cơ hội nhờ Hiệp định CPTPP khi thị trường này có hơn 600 triệu dân, tầng lớp trung lưu tăng nhanh là thị trường không thể bỏ lỡ. Tuy nhiên, DN Việt phải chuẩn bị kỹ lưỡng về tiêu chuẩn chất lượng và logistics. Nếu không giải quyết được chi phí vận chuyển, lợi thế từ CPTPP cũng sẽ khó phát huy.

Tại Bắc Âu, người tiêu dùng cưa chuộng hàng thủ công mỹ nghệ có thiết kế tối giản, thân thiện môi trường và minh bạch nguồn gốc. “Việt Nam có tiềm năng, nhưng muốn chinh phục thị trường này, DN phải đầu tư mạnh hơn vào chứng chỉ quốc tế và chuỗi cung ứng xanh”, ông Per Ljungblad - Quản lý phát triển ngành hàng sợi tự nhiên IKEA khu vực Đông Nam Á nhấn mạnh.

Liên minh Kinh tế Á - Âu (EAEU) cũng hội tụ những lợi thế mà ít thị trường nào có được. Với hiệp định thương mại tự do đã ký, DN Việt có nhiều lợi thế ưu đãi về thuế suất đối với nhiều mặt hàng như nông sản, dệt may. Bà Nguyễn Thảo Hiền - Phó vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường nước ngoài (Bộ Công Thương) khẳng định: “Nếu DN Việt Nam chiếm lĩnh EAEU ngay thời điểm này, khi tình hình quốc tế ổn định trở lại, lợi thế sẽ càng nhân lên. Đây là cơ hội chiến lược cần được nắm bắt, không chỉ để đa dạng hóa thị trường mà còn tạo nền tảng cho tăng trưởng xuất khẩu bền vững”.

Tham gia vào “sân chơi mới”

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, khi tham gia vào các sân chơi mới, DN cần nghiên cứu kỹ thị trường, chọn sản phẩm phù hợp, đầu tư công nghệ và xây dựng thương hiệu uy tín. Đặc biệt, phải thay đổi tư duy từ “bán cái mình có” sang “làm cái thị trường cần”.

Bên cạnh việc khia thác thị trường mới, thương mại điện tử (TMĐT) xuyên biên giới cũng là nền tảng vững chắc cho sự bứt phá của nền kinh tế số quốc gia. Sự hiện diện ngày càng nhiều hàng hóa Việt Nam trên các kênh TMĐT quốc tế đã và đang mở ra cơ hội lớn để đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, nâng cao khả năng chống chịu trước biến động toàn cầu và gia tăng giá trị thương hiệu quốc gia”.

Trên thực tế, nhiều DN đã thay đổi ngoạn mục nhờ kênh số. Tuy nhiên, TMĐT xuyên biên giới không chỉ là kênh bán hàng, mà còn là môi trường để DN học hỏi và nâng cấp DN. Bà Nguyễn Thị Thu Trang - Giám đốc Trung tâm WTO và Hội nhập (VCCI), nhấn mạnh: “TMĐT buộc DN phải tuân thủ chuẩn mực quốc tế từ nhãn mác, bao bì, truy xuất nguồn gốc đến dịch vụ khách hàng. Ai thích ứng nhanh sẽ có lợi thế bền vững, ai chậm thay đổi sẽ bị loại bỏ”.

Một thách thức lớn khác là logistics và thanh toán. Các khách hàng rất quan tâm đến tốc độ và chi phí vận chuyển. Nếu DN Việt không tìm được giải pháp logistics hiệu quả và phương thức thanh toán tiện lợi thì TMĐT xuyên biên giới khó bứt phá. Thậm chí, ở một số thị trường, người tiêu dùng còn quan tâm đến câu chuyện mà sản phẩm truyền tải, yếu tố bền vững và độc bản, đây là lợi thế mà DN Việt có thể khai thác.

Theo các chuyên gia, về dài hạn, TMĐT xuyên biên giới có thể trở thành trụ cột xuất khẩu mới. Nếu được hỗ trợ đúng mức về hạ tầng logistics, giải pháp thanh toán quốc tế và đào tạo nguồn nhân lực số, chỉ trong 5 - 10 năm tới, Việt Nam có thể xây dựng một thế hệ DN số sẵn sàng cạnh tranh toàn cầu. Khi đó, hàng hóa Việt không chỉ hiện diện trên kệ siêu thị mà còn xuất hiện phổ biến trong giỏ hàng điện tử của hàng trăm triệu người tiêu dùng khắp thế giới.