Mỹ sắp làm sống lại đạo luật có thể khiến xung đột Ukraine 'tăng nhiệt'

Nếu đạo luật được thông qua, chiến sự sẽ có nguy cơ kéo dài và khốc liệt hơn rất nhiều một khi "Nga quyết tâm chiến đấu, còn Ukraine chọn kháng cự đến cùng" bằng số vũ khí liên tục nhận từ phương Tây.

Quốc hội Mỹ hôm 2/5/2022 thông qua Đạo luật Cho mượn – Cho thuê Quốc phòng Dân chủ Ukraine năm 2022 (Ukraine Democracy Defense Lend-Lease Act), nhằm đẩy nhanh viện trợ quân sự cho Ukraine. Sắp tới, đạo luật này sẽ được gửi đến Nhà Trắng để Tổng thống Mỹ Joe Biden ký thành luật. Trước đó, Hạ viện Mỹ đã thông qua đạo luật này vào ngày 28/4. Đây cũng là ngày Tổng thống Joe Biden kêu gọi Quốc hội phê chuẩn gói viện trợ 33 tỷ USD cho Ukraine, gồm hơn 20 tỷ USD cho vũ khí, đạn dược và các hỗ trợ quân sự khác.

Theo Reuters, Đạo luật Cho mượn – Cho thuê Quốc phòng Dân chủ Ukraine năm 2022 làm sống lại chương trình mà Washington từng sử dụng để gửi thiết bị quân sự cho các đồng minh hồi Thế chiến II trong khi vẫn chính thức giữ thái độ trung lập. 

Đạo luật cho phép Mỹ “cho mượn hoặc cho thuê các vật phẩm quốc phòng” với Ukraine hoặc bất kỳ “quốc gia Đông Âu nào bị ảnh hưởng bởi chiến dịch quân sự của Nga để giúp tăng cường khả năng phòng thủ của các quốc gia đó và bảo vệ dân thường của họ khỏi các cuộc xung đột tiềm tàng hoặc đang diễn ra”.

Đồng nghĩa, ngoài Ukraine, những nước chịu ảnh hưởng từ chiến dịch quân sự của Nga như Ba Lan và các quốc gia Đông Âu cũng được hưởng lợi. Được biết, số tiền Washington dự tính viện trợ quân sự cho Ukraine theo đạo luật trên là rất lớn, khoảng 47 tỷ USD, tương đương 1/3 GDP của Ukraine trước chiến tranh.

Thông điệp của Mỹ?

"Chương trình cho mượn – cho thuê quốc phòng" được Tổng thống Roosevelt đưa ra và Quốc hội Mỹ thông qua vào ngày 11/3/1941 và kết thúc ngày 29/9/1945. Ban đầu, phần lớn vũ khí và thiết bị được chuyển đến Anh, Liên Xô và một số nước khác. Các vật phẩm được Mỹ viện trợ trong giai đoạn này gồm tàu chiến, máy bay, xe tăng, phương tiện cơ giới, trang thiết bị quân sự, thực phẩm và dầu mỏ.

Điều khoản đạo luật cũng quy định khí tài quân sự phải được sử dụng cho đến khi trả lại hoặc bị tiêu hủy. Trên thực tế, sau Thế chiến II, chỉ có một số tàu chiến được phe Đồng minh hoàn trả cho Mỹ, còn hầu hết vũ khí đã bị phá hủy trong chiến tranh.

Về lý thuyết, khoản viện trợ này sẽ được các nước nhận hoàn trả, nhưng thay vào đó, Mỹ chấp nhận đổi lại bằng hợp đồng thuê các căn cứ lục quân, hải quân trên lãnh thổ các nước phe Đồng minh. Đến khi Thế chiến II kết thúc, hơn 50 tỷ USD tiền mặt, vũ khí, máy bay, và tàu chiến đã được viện trợ cho 44 quốc gia. Sang thời hậu chiến, chương trình này trở thành "Kế hoạch Marshall", nhằm giúp các nước dân chủ "thân thiện" với Mỹ phục hồi, ngay cả khi họ đã từng là kẻ thù trong chiến tranh.

Theo Chương trình cho mượn – cho thuê quốc phòng, Washington có thể gửi nhiều vũ khí cả tân tiến lẫn lạc hậu cho Ukraine và Kiev sẽ thu nhận tất cả. Trước tình hình trên, chuyên gia quân sự Nga Yazikov nhận định đây là "kế hoạch" của người Mỹ.

Dù vậy, điều khiến đạo luật này gây chú ý là sau khi được thông qua, nó đánh dấu việc Mỹ từ bỏ vị thế trung lập của mình, dù chưa phải là bên tham chiến. Nói rộng hơn, nó đánh dấu sự trỗi dậy của Mỹ với tư cách một nước "bá quyền" và vị thế đó được duy trì tới ngày nay, theo Adam Tooze - Giáo sư lịch sử tại Đại học Columbia, Mỹ. Theo đó, vị giáo sư cho rằng quyết định khởi động lại đạo luật thể hiện một số thông điệp đối ngoại của Mỹ với xung đột Ukraine.

Trong bối cảnh hiện nay, Tooze lo rằng khi Mỹ hồi sinh Chương trình cho mượn – cho thuê quốc phòng, căng thẳng tại Ukraine có thể tiếp tục leo thang. Mỹ cùng các đồng minh đã tung loạt lệnh trừng phạt chưa có tiền lệ nhắm vào Nga và đạo luật mới có thể khiến cuộc đối đầu chuyển từ kinh tế sang quân sự.

Nguy cơ leo thang căng thẳng

Sau khi Mỹ hôm 28/2/2022 thông báo áp lệnh trừng phạt vào Nga vì chiến dịch quân sự ở Ukraine, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã yêu cầu lực lượng răn đe chiến lược, trong đó có các đơn vị vũ khí hạt nhân, chuyển sang trạng thái báo động cao, sẵn sàng nhận lệnh chiến đấu, phát tín hiệu rằng ông không ngại sử dụng đến "thanh kiếm hạt nhân". Do đó, nếu Tổng thống Biden ký gói viện trợ khổng lồ kiểu Chương trình cho mượn – cho thuê quốc phòng thành luật, không ai biết Moskva sẽ phản ứng như thế nào.

Chủ tịch Duma Quốc gia Nga Vyacheslav Volodin hôm 29/4 - một ngày sau khi Hạ viện Mỹ thông qua đạo luật, đã cảnh báo Ukraine có nguy cơ "trả nợ suốt nhiều thế hệ" nếu chấp nhận chương trình hỗ trợ quân sự này của Mỹ. Sergei Mironov - nghị sĩ có lập trường cứng rắn của Nga, cũng cảnh báo phương Tây "sẽ trả giá đắt" nếu tiếp tục bơm vũ khí cho Ukraine. Tổng thống Vladimir Putin hôm 27/4 khẳng định Nga sẽ "lập tức đáp trả" nếu nước ngoài can thiệp vào Ukraine và tạo ra mối đe dọa chiến lược với Moskva.

Phương Tây đang không ngừng cung cấp vũ khí và thiết bị lỗi thời cho Ukraine. Tuy nhiên tham vọng của các nguyên thủ quốc gia ngày càng lớn, và giờ họ đã lên kế hoạch chuyển giao cả những đơn vị chiến đấu hạng nặng đắt tiền.

Theo Thomas Warrick - thành viên cấp cao tại Hội đồng Đại Tây Dương, đạo luật mới sẽ cho phép Washington cung cấp viện trợ vô thời hạn cho Ukraine mà không cần yêu cầu quốc hội thông qua những hành động mới hay sử dụng các nguồn tài trợ bổ sung có thể cạn kiệt.

"Nó gửi thông điệp tới cả người Ukraine lẫn Tổng thống Putin rằng sẽ có nhiều vũ khí và đạn dược hơn được chuyển đi", Warrick nói. Warrick cho rằng dòng chảy vũ khí không ngừng tới Ukraine sẽ "củng cố sức mạnh đàm phán" của Ukraine trong cuộc đối đầu với Nga.

Trong khi đó, Jordan Cohen - nhà phân tích chính sách tại Viện Cato ở Washington, dự báo đạo luật sẽ khiến xung đột Ukraine "dễ dàng leo thang hơn rất nhiều", khi Nga thể hiện lập trường ngày một cứng rắn với hỗ trợ quân sự của phương Tây cho Kiev.

Theo giáo sư Adam Tooze, những khoản chi tiêu hào phóng và quy mô viện trợ quân sự khổng lồ của Chương trình cho mượn – cho thuê quốc phòng khiến không ít người hoài nghi Mỹ đang "chi tiền cho nước khác để chiến đấu thay mình". "Hoài nghi đó đã xuất hiện từ thời Thế chiến II và giờ tiếp tục được đặt ra trong cuộc xung đột Ukraine", ông nói.

Do đó, chiến sự sẽ có nguy cơ kéo dài và khốc liệt hơn rất nhiều một khi "Nga quyết tâm chiến đấu, còn Ukraine chọn kháng cự đến cùng" bằng số vũ khí liên tục nhận từ phương Tây.