Tư duy tiến cùng hành động

Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức nhưng thách thức lớn nhất, phức tạp nhất chính là sự bất cập của tư duy phát triển, hệ quan điểm phát triển và thể chế. Nếu không giải quyết các vấn đề này một cách phù hợp, đảm bảo Việt Nam phải tiến cùng thời đại về cả tư duy và hành động, thì nguy cơ tụt hậu xa hơn là điều khó tránh khỏi.

Đọc E-paper

Thực tế cho thấy, nếu không đổi mới tư duy và quan điểm phát triển chắc chắn sẽ không thể tái cơ cấu nền kinh tế, không thể chuyển đổi mô hình phát triển, không thể giải quyết được các vấn đề bức xúc đang đặt ra cho nước ta hiện nay.

Hệ thống luật pháp của Việt Nam từ khi đổi mới đến nay đã có những thay đổi rất cơ bản, tốc độ ban hành các bộ luật có thể xem là vào hàng đầu thế giới. Các bộ luật đã theo các nguyên tắc của thị trường định hướng XHCN, nhà nước pháp quyền, nhưng chất lượng còn nhiều vấn đề.

Nội dung các bộ luật chung chung, phải có thông tư hướng dẫn mới thi hành được. So với các bộ luật cùng lĩnh vực ở các nước phát triển, luật của Việt Nam còn những bất cập. Các luật chồng chéo nhau và kém hiệu lực thi hành.

Bộ máy nhà nước cũng có không ít vấn đề, dù đã nhập các bộ chuyên ngành thành những bộ liên ngành, theo mô hình các nước trong khu vực, nhưng có sự khác nhau quan trọng. Ở các nước, các bộ liên ngành chỉ có nhiệm vụ hoạch định chiến lược, chính sách phát triển, kiểm tra, giám sát việc thực hiện. Ở Việt Nam, các bộ còn phải chịu trách nhiệm quản lý các tập đoàn, tổng công ty nhà nước.

Chẳng hạn Bộ Công Thương chịu trách nhiệm quản lý các ngành công nghiệp, thương mại và tất cả các doanh nghiệp nhà nước thuộc hai ngành đó. Một khối lượng công việc quá lớn, vượt quá khả năng quản lý của một bộ, nên dễ có những sơ hở. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng vậy. Ngân hàng Nhà nước chưa phải là ngân hàng Trung ương có quyền độc lập.

Sự phân cấp giữa trung ương và địa phương cũng có những bất hợp lý. Các tỉnh của Việt Nam quá nhỏ, khoảng trên dưới 1 triệu dân, trừ Hà Nội, TP.HCM và một vài tỉnh lớn. Nhưng các tỉnh dường như đang phát triển theo hướng xây dựng những nền kinh tế độc lập, trái với nguyên tắc phát triển công nghiệp phải tập trung, liên ngành mới có hiệu quả; phát triển giáo dục phải tập trung mới có chất lượng; xây dựng kết cấu hạ tầng không thể khép kín trong địa giới tỉnh, mà phải tính trên phạm vi vùng và cả nước.

Cách điều hành, quản trị nhà nước tuy đã giảm bớt tính mệnh lệnh hành chính, nhưng vẫn còn nhiều, đặc biệt là trong lĩnh vực tài chính, tiền tệ. Khả năng kiểm soát quyền lực nhà nước rất hạn chế, nên dễ có lạm quyền.

Yêu cầu tái cơ cấu thể chế theo hướng xây dựng hệ thể chế hiện đại đang là yêu cầu cấp bách. Có thể có những định hướng xây dựng thể chế sau đây:

Thứ nhất, những thể chế kinh tế thị trường, đặc biệt là trong lĩnh vực tiền tệ, tài chính nên theo thông lệ quốc tế, nghĩa là lựa chọn các luật tiên tiến nhất, điều chỉnh chút ít và ban hành. Các nước phát triển bứt phá trong khu vực đều đã làm như vậy, từ Singgapore đến Hàn Quốc.

Thứ hai, những luật pháp về đối ngoại cũng nên theo thông lệ quốc tế, lựa chọn một số nước có hệ thống quan hệ đối ngoại tốt nhất để học tập.

Thứ ba, trong hệ thống luật pháp chính trị, nên có luật về sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, thực hiện chế độ kiểm soát quyền lực, đổi mới hệ thống bầu cử đảm bảo nguyên tắc dân chủ, cạnh tranh trong cả ứng cử và bầu cử.

Thứ tư, đào tạo đội ngũ cán bộ giỏi trong việc xây dựng hệ thống luật pháp trên mọi lĩnh vực.

Thứ năm, tách hai bộ lớn nhất hiện nay, Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn thành các bộ chuyên ngành nhỏ hẹp hơn, thu hẹp hơn khu vực doanh nghiệp nhà nước về giới hạn cần thiết và giao cho một bộ chuyên quản lý các doanh nghiệp này, xây dựng ngân hàng trung ương độc lập thay cho Ngân hàng Nhà nước hiện nay.

Thứ sáu, xây dựng chính quyền ở các vùng kinh tế, chịu trách nhiệm quy hoạch phát triển vùng, quản lý các khu công nghiệp, các kết cấu hạ tầng, các trường đại học tập trung ở vùng, giải thể chính quyền cấp huyện, mở rộng phạm vi các xã.

Thứ bảy, xây dựng cơ chế thúc đẩy sáng tạo, khuyến khích đầu tư cho nghiên cứu, triển khai, trọng dụng nhân tài, đề bạt cán bộ dựa các công tích mà cán bộ đạt được, đề cao trách nhiệm cá nhân.