Năm 2025 và những chuyển động làm đổi chiều kinh tế toàn cầu

1. Chính sách thuế đối ứng của Tổng thống Donald Trump

Việc Tổng thống Donald Trump áp dụng chính sách thuế đối ứng từ tháng 4/2025 đã tạo cú sốc lớn nhất đối với thương mại toàn cầu trong năm. Mức thuế cơ bản 10% cho hầu hết hàng nhập khẩu và thuế cao hơn với nhiều đối tác, trong đó có Việt Nam, làm đảo lộn các dòng thương mại vốn hình thành suốt nhiều thập niên. Chi phí nhập khẩu vào Mỹ tăng mạnh, buộc doanh nghiệp toàn cầu phải điều chỉnh giá bán, tái cấu trúc chuỗi cung ứng và dịch chuyển sản xuất. Chính sách này không chỉ tác động song phương, mà còn kéo theo phản ứng dây chuyền từ EU, Trung Quốc, Nhật Bản, đẩy thế giới vào vòng xoáy thương lượng, trả đũa và bất định kéo dài.

2. Thương chiến Mỹ - Trung bùng nổ và lan rộng

Thương chiến Mỹ - Trung tái bùng phát nhưng không còn giới hạn giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, mà lan sang cả các đối tác và đồng minh của Mỹ. Thuế đối ứng, điều tra trợ cấp, yêu cầu nội địa hóa sản xuất trở thành công cụ thường trực trong cạnh tranh kinh tế. Hệ quả là vai trò của các thể chế thương mại đa phương suy yếu, thương mại toàn cầu chuyển dần sang mô hình song phương, dựa nhiều vào sức mạnh và đòn bẩy chính trị. Chuỗi cung ứng bị xé lẻ, doanh nghiệp buộc phải tái định vị sản xuất. Đây là sự dịch chuyển căn bản, để lại dấu ấn lâu dài lên tăng trưởng, đầu tư và cấu trúc kinh tế toàn cầu.

3. Fed duy trì lãi suất cao kéo dài

Việc Cục Dự trữ Liên bang Mỹ duy trì lãi suất cao trong thời gian dài tiếp tục là nhân tố chi phối dòng vốn và thị trường tài chính toàn cầu. Dòng tiền quay về Mỹ gây áp lực lên tỷ giá, lãi suất và chi phí vốn tại các nền kinh tế mới nổi, trong đó có Việt Nam. Doanh nghiệp phải đối mặt với chi phí vay cao hơn, trong khi nhu cầu tiêu dùng tại các thị trường lớn như Mỹ và EU suy yếu. Chính sách tiền tệ thắt chặt kéo dài không tạo cú sốc tức thì, nhưng bào mòn sức chịu đựng của doanh nghiệp, đặc biệt là các ngành xuất khẩu và thâm dụng vốn.

4. Đứt gãy vận tải biển qua Biển Đỏ

Căng thẳng địa chính trị tại Trung Đông khiến tuyến vận tải qua Biển Đỏ bị gián đoạn nghiêm trọng, buộc nhiều hãng tàu chuyển hướng qua mũi Hảo Vọng. Chi phí logistics tăng mạnh, thời gian vận chuyển kéo dài, ảnh hưởng trực tiếp đến chuỗi cung ứng toàn cầu. Với Việt Nam - nền kinh tế phụ thuộc lớn vào xuất khẩu tác động này đặc biệt rõ rệt khi biên lợi nhuận của doanh nghiệp vốn đã mỏng. Rủi ro trễ đơn hàng, tăng chi phí và giảm sức cạnh tranh trở thành bài toán thường trực trong bối cảnh thị trường thế giới đầy bất ổn.

5. EU siết cơ chế thuế carbon (CBAM)

CBAM của EU bước vào giai đoạn triển khai sâu, chuyển từ yêu cầu khai báo sang nghĩa vụ tài chính trong tương lai gần. Các ngành xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như thép, xi măng, nhôm, phân bón chịu tác động trực tiếp. Không còn là câu chuyện tiêu chuẩn môi trường mang tính khuyến nghị, CBAM buộc doanh nghiệp phải đầu tư công nghệ xanh, đo lường và minh bạch phát thải. Đây là áp lực lớn trong ngắn hạn, nhưng cũng là phép thử cho năng lực chuyển đổi xanh của doanh nghiệp Việt nếu muốn giữ chỗ đứng tại thị trường EU.

6. AI bước vào giai đoạn phát triển nóng

AI đang chuyển từ giai đoạn thử nghiệm sang ứng dụng quy mô lớn, tác động sâu tới sản xuất, dịch vụ, tài chính và quản trị. Dòng vốn đầu tư khổng lồ và kỳ vọng tăng trưởng mạnh khiến AI trở thành tâm điểm của thị trường toàn cầu. Tuy nhiên, tốc độ phát triển quá nhanh cũng làm dấy lên lo ngại về bong bóng đầu cơ, đặc biệt trong lĩnh vực công nghệ và bán dẫn. Với Việt Nam, AI mở ra cơ hội nâng cao năng suất, nhưng cũng đặt ra thách thức lớn về nhân lực, hạ tầng và nguy cơ bị bỏ lại phía sau nếu không theo kịp.

7. Biến động chuỗi cung ứng do chính sách năng lượng

Sự thiếu ổn định trong chính sách năng lượng tại Mỹ và châu Âu khiến nhiều dự án năng lượng tái tạo, đặc biệt là điện gió, bị đình hoãn hoặc cắt giảm. Chuỗi cung ứng thiết bị, vật liệu và dịch vụ liên quan bị gián đoạn, chi phí tăng và thời gian giao hàng kéo dài. Biến động này không chỉ ảnh hưởng tới ngành năng lượng, mà còn tác động lan sang các ngành công nghiệp phụ trợ và tài chính xanh. Với Việt Nam, đây là lời cảnh báo về rủi ro phụ thuộc vào các xu hướng đầu tư chưa thực sự ổn định về chính sách.

8. Thách thức lao động và thị trường việc làm toàn cầu

Thị trường lao động toàn cầu phục hồi chậm và thiếu đồng đều sau Covid-19, với hàng trăm triệu việc làm bị thiếu hụt. Tăng trưởng việc làm chất lượng thấp, thất nghiệp thanh niên gia tăng và phân hóa kỹ năng ngày càng sâu sắc. Dù không tạo cú sốc tức thì, tình trạng này ảnh hưởng lâu dài tới tiêu dùng, năng suất và ổn định xã hội. Với Việt Nam, áp lực cạnh tranh lao động giá rẻ và yêu cầu nâng cao kỹ năng ngày càng rõ, đặc biệt khi tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

9. Giá vàng liên tục phá kỷ lục

Giá vàng tăng mạnh và liên tục lập đỉnh phản ánh tâm lý phòng thủ của nhà đầu tư trước bất ổn địa chính trị, nợ công và trật tự tài chính phân mảnh. Việc các ngân hàng trung ương đẩy mạnh mua vàng và xu hướng giảm phụ thuộc USD cho thấy sự dịch chuyển trong cấu trúc dự trữ toàn cầu. Tuy nhiên, vàng chủ yếu đóng vai trò chỉ báo rủi ro và kênh trú ẩn, tác động gián tiếp đến kinh tế thực, hơn là yếu tố dẫn dắt tăng trưởng hay sản xuất.

10. Cú sốc thị trường tiền số

Cú sập lớn của thị trường tiền số gây thiệt hại tài chính đáng kể và làm xói mòn niềm tin nhà đầu tư, nhưng tác động lan sang kinh tế thực còn hạn chế. Phần lớn ảnh hưởng nằm ở tâm lý rủi ro và dòng vốn đầu cơ, thay vì sản xuất hay thương mại. Với Việt Nam, tiền số vẫn chủ yếu là kênh đầu tư cá nhân, chưa đóng vai trò trọng yếu trong hệ thống tài chính. Vì vậy, dù gây chấn động, đây là sự kiện có mức ảnh hưởng thấp nhất trong danh sách này.