Mô hình 6 trụ cột: Động lực mới cho tăng trưởng kinh tế số của TP.HCM

Sự cần thiết của mô hình này trước hết đến từ những hạn chế của phân loại truyền thống (Core - Narrow - Broad). Việc chỉ nhìn vào con số đóng góp GDP khiến chúng ta thiếu đi một bức tranh về năng lực cốt lõi: Hạ tầng dữ liệu ra sao, khả năng kết nối tới đâu, năng lực tính toán mạnh hay yếu, và quan trọng nhất là ứng dụng cuối cùng đã lan tỏa đến cộng đồng, doanh nghiệp, chính quyền thế nào.

Nếu coi kinh tế số là “một cơ thể sống”, thì mô hình 6 trụ cột chính là cách phác họa rõ ràng từng bộ phận: từ dữ liệu như nhiên liệu, kết nối như mạch máu, tính toán như động cơ, phát triển nền như phương tiện, trí tuệ nhân tạo như bộ não, cho đến các ứng dụng cuối cùng là sự sống hiển hiện. Chỉ khi nắm chắc từng yếu tố này, thành phố mới có thể hoạch định chính sách đúng hướng và triển khai nguồn lực hợp lý.

Trụ cột đầu tiên là dữ liệu - nơi bắt đầu mọi tiến trình số hóa. Thế giới ngày nay đã bước vào kỷ nguyên “datafying”, trong đó mọi hoạt động của con người và hệ thống đều được số hóa thành dữ liệu: Từ cảm biến IoT đo lường ngập lụt, chất lượng không khí cho đến các giao dịch thương mại điện tử và mạng xã hội… Với TP.HCM, dữ liệu vừa là cơ hội vừa là thách thức. Thành phố đã có những bước đi như xây dựng kho dữ liệu dùng chung và hệ sinh thái dữ liệu mở theo đề án đô thị thông minh, nhưng vẫn tồn tại tình trạng phân tán, thiếu chuẩn chia sẻ, và đặc biệt là khoảng trống về bảo vệ quyền riêng tư. Không có một nền tảng dữ liệu vững chắc, kinh tế số khó mà cất cánh. Bởi lẽ, dữ liệu chính là “nhiên liệu” cho mọi công nghệ và mô hình ứng dụng sau này.

Nếu dữ liệu là nhiên liệu, thì kết nối chính là huyết mạch dẫn dòng chảy ấy. Không thể hình dung một nền kinh tế số mà thiếu hạ tầng viễn thông băng rộng, mạng di động tốc độ cao, hay các tuyến cáp quang biển nối liền thế giới. TP.HCM hiện đứng trong nhóm dẫn đầu cả nước về mật độ kết nối, với nhiều thử nghiệm 5G được triển khai. Nhưng vùng ven vẫn còn hạn chế, và thách thức kết nối quốc tế vẫn là “nút thắt cổ chai”. Viễn cảnh một thành phố tiên phong 6G hay trung tâm kết nối khu vực chỉ có thể thành hiện thực nếu đi kèm chiến lược đầu tư dài hơi, đón đầu công nghệ, đồng thời có cơ chế chia sẻ hạ tầng để tối ưu nguồn lực.

Trụ cột thứ ba là Trung tâm dữ liệu và năng lực tính toán - “động cơ và nhà kho” của nền kinh tế số. Dữ liệu chỉ có ý nghĩa khi được lưu trữ, xử lý và khai thác thông minh. Các trung tâm dữ liệu, điện toán đám mây, điện toán biên chính là nền móng để vận hành hàng loạt dịch vụ số. Kinh nghiệm từ Singapore cho thấy, để trở thành trung tâm dữ liệu khu vực, cần sự đồng hành mạnh mẽ của chính phủ, từ chính sách đất đai, năng lượng đến ưu đãi thuế. Với TP.HCM, chi phí mặt bằng cao và nguy cơ quá tải điện là những điểm nghẽn lớn. Nhưng nếu có chính sách ưu đãi về đất, khuyến khích đầu tư multi-cloud, cùng nỗ lực đào tạo nhân lực quản trị hệ thống, thành phố hoàn toàn có thể hình thành một mạng lưới trung tâm dữ liệu đạt chuẩn quốc tế.

Bên cạnh hạ tầng, phát triển nền chính là trụ cột thứ tư, được ví như “phương tiện và tài xế” của kinh tế số. Đây là nơi hội tụ của cộng đồng lập trình viên, nhà phát triển phần mềm, các nền tảng mã nguồn mở, công cụ low-code/no-code. TP.HCM có lực lượng nhân lực CNTT đông đảo, tham gia mạnh mẽ vào các nền tảng cộng đồng quốc tế, nhưng vẫn còn hạn chế về ngoại ngữ, tư duy thiết kế và sáng tạo sản phẩm “Make in Vietnam”. Chính sách cần hướng đến việc xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo toàn diện, thúc đẩy hợp tác chặt chẽ giữa doanh nghiệp - đại học - viện nghiên cứu, đồng thời nuôi dưỡng phong trào mã nguồn mở để tạo ra nền tảng chung cho ứng dụng số.

Đỉnh cao của chuỗi giá trị số chính là trí tuệ nhân tạo. Mô hình AI được xây dựng dựa trên dữ liệu khổng lồ, năng lực tính toán cực mạnh và công cụ phát triển hiện đại. Những quốc gia như Mỹ và Trung Quốc đã đi trước với các mô hình AI nền tảng quy mô lớn, trong khi châu Âu chọn hướng chuyên biệt hóa và luật hóa AI. Với TP.HCM, việc chạy đua để xây dựng “foundation models” có thể chưa thực tế, nhưng tham gia chuỗi giá trị AI bằng cách tinh chỉnh các mô hình mã nguồn mở, tập trung vào bài toán địa phương như y tế, thị trường, hay tiếng Việt là hoàn toàn khả thi. Về lâu dài, thành phố vẫn cần tính đến chủ quyền số, đầu tư có chọn lọc vào các mô hình AI nền tảng để không bị lệ thuộc.

Và cuối cùng, mọi hạ tầng và công nghệ chỉ trở nên có ý nghĩa khi được đưa vào đời sống thông qua Ứng dụng (End-user Applications) - trụ cột thứ sáu. Đây là không gian nơi kinh tế số chạm tới từng người dân, doanh nghiệp và chính quyền: từ thương mại điện tử, fintech, giáo dục trực tuyến, logistics thông minh cho đến đô thị thông minh. TP.HCM vốn là đầu tàu cả nước về ứng dụng số, với nhiều tiến bộ trong tài chính, y tế, dịch vụ công. Song sự tiếp cận vẫn còn chênh lệch, đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ, người cao tuổi và nhóm thu nhập thấp. Việc hình thành khung pháp lý toàn diện, nâng cao niềm tin số và đảm bảo an ninh mạng sẽ là điều kiện tiên quyết để các ứng dụng lan tỏa sâu rộng, tiến tới mục tiêu chuyển đổi số toàn diện.

Mô hình 6 trụ cột kinh tế số mang lại cho TP.HCM một tầm nhìn rõ ràng hơn về con đường phát triển. Thay vì chỉ tính toán tỷ trọng GDP, thành phố có thể xác định đâu là trụ cột cần ưu tiên đầu tư, đâu là mắt xích cần cải thiện. Một mô hình mới không chỉ mang tính học thuật mà còn định hình hành động. Mô hình 6 trụ cột kinh tế số là lời nhắc nhở rằng chúng ta cần nhìn kinh tế số như một hệ sinh thái, nơi mọi yếu tố từ hạ tầng, công nghệ đến ứng dụng phải cùng vận hành. Với TP.HCM, việc nắm bắt mô hình này chính là cơ hội để khẳng định vai trò tiên phong, không chỉ là trung tâm kinh tế truyền thống mà còn là thủ phủ của kinh tế số khu vực. Đó cũng là con đường để thành phố tìm thấy động lực tăng trưởng mới trong một thế giới đang chuyển dịch mạnh mẽ.

(*) Trường Kinh tế, Luật và Quản lý nhà nước;
Đại học Kinh tế TP.HCM. (Minh Anh ghi)