Hãy nói về môi trường một cách giản dị

Theo chuyên gia môi trường Nguyễn Văn Duyên, phát triển bền vững là phải tạo được sự công bằng giữa việc duy trì mưu sinh cho thế hệ hiện tại và gìn giữ cho thế hệ sau.

Tháng 11 vừa qua, lần đầu tiên, Đại sứ quán Úc tại Việt Nam đã vinh danh một chuyên gia cao cấp về môi trường, ông Nguyễn Văn Duyên, vì có những cống hiến thúc đẩy phát triển xã hội bền vững. Giải dành cho những cá nhân từng có thời gian dài học tập, làm việc và sinh sống tại Úc và những thành tựu của họ được phục vụ phát triển đất nước họ sau khi được đào tạo và nghiên cứu ở Úc. Giải thích cho việc chọn lĩnh vực môi trường, anh Duyên cho rằng, mình xuất thân là dân cơ khí (tốt nghiệp Khoa Luyện kim, Đại học Bách khoa Hà Nội), làm việc trong ngành gang thép một thời gian dài trước khi chuyển hẳn sang nghiên cứu về môi trường. “Cứ xem như mình từng gây ô nhiễm môi trường (chuyên ngành luyện kim), nay phải có trách nhiệm gìn giữ và bảo vệ nó”, anh nói.

Thách thức bảo vệ sinh thái và duy trì mưu sinh

Ông Nguyễn Văn Duyên, chuyên gia cao cấp về môi trường.

Sang Úc du học bằng học bổng của Chính phủ Úc năm 1994, đến năm 2000 anh Duyên lấy bằng Thạc sĩ Luật Môi trường tại Đại học Sydney. Sau khi du học ở Úc, anh tiếp tục có nhiều nghiên cứu về bảo vệ môi trường và biến đổi khí hậu, làm việc với Chương trình Phát triển Liên hiệp Quốc, Cơ quan Hợp tác Phát triển Quốc tế Úc và Cơ quan Hợp tác Phát triển Thụy Sĩ khu vực Mê Kông về các vấn đề môi trường. Ba năm trở lại đây, anh làm trưởng nhóm nghiên cứu chiến lược tài chính chống sa mạc hóa cho 2 tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận. Nghiên cứu này trong khuôn khổ hợp tác của Cơ chế Toàn cầu thuộc Công ước Liên hiệp Quốc về chống sa mạc hóa với Việt Nam.

Sau khi nhận giải thưởng, anh Duyên đã vội vã bay sang Lào để đảm nhận công việc trong Ban thư ký của Ủy hội sông Mê Kông, một tổ chức liên chính phủ do 4 nước: Việt Nam, Lào, Thái Lan và Campuchia thành lập theo Hiệp ước Phát triển bền vững sông Mê Kông ký kết 1995. Duyên cho biết, anh đang tập trung nghiên cứu các vấn đề về chính sách vĩ mô, quản lý nhà nước về môi trường và đặc biệt là đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới, trong đó có vấn đề các dự án thủy điện trên dòng Mê Kông.

Nói về phát triển bền vững sông Mê Kông, đặc biệt là việc xây dựng thủy điện trên dòng chính, theo quan điểm của anh Duyên, đập thủy điện cho dù mục tiêu phát triển kinh tế ở quốc gia nào cũng phải tuân theo các nguyên tắc của luật môi trường quốc tế, trong đó có Hiệp ước Mê Kông. “Rất nhiều đập thủy điện của nhiều quốc gia trên dòng nhánh Mê Kông cũng như ở các lưu vực sông khác, thường chỉ mới làm được vai trò cung cấp điện mà chưa tham gia điều tiết lũ, bảo vệ sinh thái và mưu sinh của người dân”, anh cho biết. Dòng chính sông Mê Kông đang có những đề xuất dự án xây đập thủy điện lớn. Việt Nam ở vị trí hạ nguồn càng phải có nhiều nỗ lực trong việc bảo vệ sinh thái sông để đảm bảo cho vùng đồng bằng sông Cửu Long, vựa lúa của Việt Nam. Những gì anh đang làm với Diễn đàn và tổ chức Ủy hội sông Mê Kông quốc tế là góp phần bảo vệ và khai thác bền vững những nguồn lợi từ dòng sông này.

Anh cùng đồng sự cũng đóng góp không nhỏ trong việc xây dựng kho tư liệu về các mô hình canh tác thích ứng với khí hậu khô hạn để kêu gọi đầu tư tại Ninh Thuận và Bình Thuận. Quỹ Phát triển Nông nghiệp Quốc tế đã đầu tư 13 triệu USD cho Ninh Thuận nhờ có những nghiên cứu của Duyên và nhóm. Anh cũng cho biết thêm, nhóm đang nỗ lực kêu gọi vốn viện trợ phát triển chính thức (ODA) vào Ninh Thuận trồng những cây vừa có tiềm năng kinh tế, vừa có giá trị về môi trường sinh thái.

Sự giằng xé giữa gìn giữ và phát triển làng nghề

Để chia sẻ thông tin bảo vệ môi trường rộng và hiệu quả hơn, anh quyết định lập Diễn đàn Môi trường Việt Nam vào năm 2006. Ban đầu Diễn đàn chỉ có 15 người, đến nay đã lên hơn 200 người, gồm các chuyên gia, nhà nghiên cứu trong lĩnh vực môi trường trong và ngoài nước.

Diễn đàn đã tổ chức thành công nhiều thảo luận nhiều vấn đề về Biển Đông, thủy điện trên sông Mê Kông, dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A, dự thảo Luật Thuế Môi trường 2010. “Chúng tôi không thu lợi nhuận từ cá nhân, tổ chức nào, cũng không chủ trương tìm nguồn tài trợ”, anh Duyên cho biết. Bên cạnh đó, theo anh, những người có chuyên môn tham gia diễn đàn này đã có tiếng nói đóng góp về chính sách bảo vệ môi trường ở trong nước và kể cả những vấn đề vượt ra khỏi biên giới.

Quốc hội cũng đã nhiều lần mời chuyên gia môi trường Nguyễn Văn Duyên tham gia góp ý về Luật Thuế Môi trường và bảo vệ môi trường làng nghề.

Theo anh Duyên, bảo vệ môi trường hay chống biến đổi khí hậu có thể được lấy từ những ví dụ thật giản dị trong cuộc sống thường nhật, chẳng hạn, không mở tủ lạnh quá lâu, không để máy tính ở dạng chờ, không tắt tivi bằng điều khiển từ xa...

Ngoài những quan tâm về phát triển bền vững lưu vực Mê Kông, biến đổi khí hậu, quản lý tổng hợp vùng ven biển, xử lý môi trường tại các làng nghề cũng là vấn đề được anh Duyên quan tâm. Anh cho rằng, rất nhiều làng nghề ở Việt Nam đang coi trọng vấn đề kinh tế và việc làm cao hơn môi trường nên chính họ đang góp phần hủy hoại môi trường. “Thách thức của làng nghề là hội nhập mà không đánh mất bản sắc. Tuy nhiên, thách thức lớn hơn là bảo vệ môi trường làng nghề theo hướng phát triển bền vững”, anh nói.

Theo quan điểm của anh Duyên, sự giằng xé giữa gìn giữ môi trường và phát triển kinh tế làng nghề cũng là thách thức lớn của Chính phủ, những nhà làm kinh tế và nhà môi trường. “Quan điểm của tôi là gìn giữ cái nền văn hóa, môi sinh nhưng trên tư duy phát triển phù hợp thế giới văn minh hiện đại có những hiểu biết rõ ràng về bảo vệ môi trường”, anh cho biết.

Vậy làm thế nào để phát triển bền vững tại các làng nghề mà không ảnh hưởng hiệu quả kinh tế của địa phương? Đó là phải tạo nên được sự công bằng giữa việc duy trì mưu sinh cho thế hệ hiện tại và gìn giữ cho thế hệ sau, không khai thác cạn kiệt tài nguyên một cách vô trách nhiệm. Đó cũng chính là thông điệp chuyên gia môi trường Nguyễn Văn Duyên muốn chia sẻ.