Coi chừng thao túng thị trường phái sinh

   Về cơ bản, các đối tượng thao túng giá thường sử dụng hai hình thức để kiếm lợi, mua bán kéo giá chứng khoán tài sản cơ sở để thu lợi trên thị trường phái sinh hoặc kéo giá trên thị trường phái sinh để thu lợi trên thị trường cơ sở.

Theo dõi trên thị trường phái sinh trong những tháng qua, có thể thấy càng đến gần ngày thanh toán, thường là trước 5 ngày, số lượng các hợp đồng kỳ hạn giao dịch tăng đột biến và mức chênh lệch với điểm số của chỉ số VN30 trên thị trường cơ sở ngày càng mở rộng.

Nếu giá hợp đồng VN30 kỳ hạn cao hơn đáng kể so với giá cơ sở của VN30, cho thấy giới đầu tư đang tập trung mua vào. Trường hợp ngược lại, nếu giá hợp đồng kỳ hạn thấp hơn giá cơ sở đồng nghĩa với các lệnh bán hợp đồng phái sinh đang chiếm ưu thế.

Khi đến ngày giao dịch cuối cùng, do đặc điểm của các sản phẩm phái sinh là đến ngày đáo hạn thường sử dụng giá tài sản cơ sở để làm giá thanh toán, một nhóm nhà đầu tư lớn sẽ tìm cách tác động lên thị trường cơ sở để kiếm lợi nhuận trên thị trường phái sinh.

Cụ thể, nếu trước đó họ đã mua một lượng lớn hợp đồng phái sinh, thì trong ngày đáo hạn sẽ tìm cách đẩy giá trên thị trường cơ sở. Trong trường hợp bán, sẽ tìm cách “đạp giá” trên thị trường cơ sở để thu lợi.

Nhiều người cho rằng việc thao túng chỉ số VN30 khó có thể xảy ra, do quy mô thị trường đủ lớn và có quá nhiều nhóm nhà đầu tư tham gia với những mục tiêu và kỳ vọng khác nhau. Tuy nhiên, nhóm nhà đầu tư muốn thao túng chỉ số trước hết đã tự xác định đủ tiềm lực mạnh để can thiệp vào những cổ phiếu chiếm tỷ trọng vốn hóa lớn trong chỉ số VN30, đặc biệt cần phải có tỷ lệ cổ phiếu lưu hành tự do (free float) thấp.

Trong nhóm cổ phiếu thuộc chỉ số VN 30 hiện nay, không ít cổ phiếu có tỷ lệ free float rất thấp, do một lượng lớn cổ phiếu thuộc về cổ đông lớn là Nhà nước hoặc các quỹ đầu tư, mà những cổ đông lớn này nếu muốn bán ra hay mua vào cần phải đăng ký.

Đơn cử như Sabeco có tỷ lệ free loat là 11%, Vietinbank và Vietcombank đều ở mức 8%, GAS chỉ vỏn vẹn 5%. Đáng lưu ý là trong khi các cổ phiếu khác có thanh khoản lớn nên để thay đổi một bước giá cần chi phí hàng chục tỷ đồng, thì Sabeco thanh khoản rất nhỏ, các bước giá lại chênh lệch quá lớn, tạo điều kiện cho khả năng dao động giá rất mạnh dù chỉ khớp lệnh với khối lượng tối thiểu.

Nhóm nhà đầu tư muốn thao túng và tác động lên chỉ số V30 cũng chỉ cần tập trung trong phiên ATC để xác định giá đóng cửa, khi đó họ sẽ ít tiêu tốn nguồn lực hơn thay vì tìm cách kéo hay đạp trong suốt phiên. Như trong phiên ngày 18/4, khi còn 30 phút cuối, một lệnh bán ATC 20.000 cổ phiếu SAB đã được “xả”, đẩy giá cổ phiếu này giảm 6,4%, khiến chỉ số VN-Index giảm thêm 3 điểm và VN30 giảm thêm 2 điểm.

Tuy nhiên, vẫn có những nhà đầu tư nhạy bén nhận ra xu hướng của thị trường và “ăn theo” trong những ngày sắp đáo hạn hợp đồng phái sinh. Dù vậy, đối với các nhà đầu tư nghiệp dư nên hạn chế tham gia thị trường phái sinh do rủi ro là khó lường, nhất là trong ngày giao dịch cuối cùng vì khó có thể dự báo được chỉ số VN30 sẽ biến động theo hướng nào, bởi theo dõi diễn biến trong những tháng qua thì mỗi tháng sẽ là một kịch bản khác nhau.

Đặc biệt, do thị trường phái sinh cung cấp cho các nhà đầu tư tỷ lệ đòn bẫy khá hấp dẫn, trong trường hợp sử dụng đòn bẫy, nếu lãi thì sẽ rất cao nhưng lỗ thì cũng sẽ tăng gấp nhiều lần, dẫn đến tài khoản giao dịch có thể bị thiệt hại nặng nề.