Bài 1: Thảm đỏ đón công nhân

Tình trạng khan hiếm lao động trên diện rộng đã đẩy nhiều doanh nghiệp (DN) sản xuất rơi vào tình trạng báo động. Từ cuộc khủng hoảng số lượng, nhiều DN rơi tiếp vào khó khăn về chất lượng lao động giảm vì phải hạ tiêu chuẩn tuyển dụng. Cơn khát lao động lan rộng không chỉ ảnh hưởng tới DN, mà về lâu dài đang tác động tới thế mạnh của TP.HCM và đặt ra những bài toán về: dịch chuyển, cơ cấu sản xuất, đào tạo lao động, chế độ lương bổng...

Việt Nam được xem là quốc gia có số người ở độ tuổi lao động chiếm tỷ lệ cao trong cơ cấu dân số, nhưng giờ đây DN trong nước lại khát lao động phổ thông trầm trọng. Nghịch lý này có điều gì hợp lý?

Đỏ mắt tìm người

Tình trạng thiếu lao động của các DN phía Nam đã kéo dài nhiều năm nay và ngày càng trầm trọng. Theo số liệu từ Sở Lao động - Thương binh và Xã hội TP.HCM, chỉ tính riêng quý I/2010, thành phố thiếu khoảng 100.000 lao động, trong đó tập trung nhiều nhất ở lĩnh vực may mặc, giày da, chế biến nông hải sản...

Công nhân Khu chế xuất  Tân Tạo (TP.HCM)

Tình trạng thiếu lao động đã làm cho nhiều DN không thể nhận hợp đồng sản xuất, gia công hàng có quy mô và giá trị lớn với khách hàng nước ngoài.

Những ngày đầu tháng Tư, dạo quanh các KCN - KCX Linh Trung (Thủ Đức), Tân Thuận (quận 7), Sóng Thần (Bình Dương), Vĩnh Lộc (Bình Chánh)... dễ dàng bắt gặp những băng rôn, khẩu hiệu tuyển công nhân. Không những treo bảng tuyển người trước cổng nhà máy, xí nghiệp, DN còn tận dụng treo bảng tại các khu trọ của công nhân, phát tờ rơi... để thu hút lao động. Thậm chí có DN còn đưa người ra bến xe để tuyển thêm công nhân!

Hiện may mặc, giày da, điện tử... là những ngành nghề đang cần tuyển số lượng công nhân lớn. Công ty Joo Sài Gòn, chuyên sản xuất ba lô, túi xách, treo bảng lớn, tuyển một lúc 700 công nhân may. Trong vai công nhân đi tìm việc tại các KCN, chúng tôi được chào đón khá nồng nhiệt.

Chị Ngọc Anh, phụ trách tuyển dụng công nhân của Công ty Joo Sài Gòn, cho biết, dù đã treo bảng tuyển dụng khá lâu nhưng hiện nay Công ty vẫn chưa tìm đủ nhân lực: “Tùy theo năng lực mà Công ty xét lương, nhưng mọi công nhân, dù mới vào hay đã làm lâu năm, đều được hưởng tất cả chế độ chăm sóc của Công ty”.

Trong ba ngày nghỉ lễ vừa qua, từ 30/4 - 2/5, Công ty vẫn hoạt động, tăng ca hết công suất. “Công ty bao ăn trưa miễn phí, không trừ tiền cơm vào lương nên thu nhập của công nhân có thể lên đến 3,5 triệu/tháng”, chị giới thiệu. Khi biết chúng tôi chưa có tay nghề, chị nhanh nhảu hướng dẫn các thủ tục đăng ký công nhân dự tuyển với lời động viên: “Học nghề vài tháng là em trở thành công nhân chính thức ngay”.

Ông Quang Hào, Phòng quản lý nhân sự của Công ty cổ phần Quốc tế Phong Phú, quận 9, cho biết, để tìm công nhân trong thời gian này, nhiều công ty nằm ngoài KCN - KCX còn chạy “ngược” đến KCN - KCX để tìm lao động với nhiều lời quảng cáo hấp dẫn. Mặc dù vậy, số lượng lao động đến nộp hồ sơ vẫn rất thưa thớt. Ông Hào cho biết thêm, công ty này đang cần tuyển tới gần 1.000 công nhân, nhưng đến nay cũng mới tuyển được hơn 100.

Ông Phạm Xuân Hồng, Tổng giám đốc Công ty cổ phần May Sài Gòn 3, bức xúc: “Lao động có tay nghề trong nước hiện thiếu và yếu thì còn chấp nhận được vì chương trình đào tạo chưa gắn với thực tế. Đằng này, nước ta đang thiếu cả lao động phổ thông. DN chúng tôi không biết phải xoay sở thế nào!”.

Bỏ dây chuyền, dừng đơn hàng

Sự khủng hoảng do thiếu công nhân đã khiến tình hình kinh doanh của các DN bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Đã có DN phải bỏ một dây chuyền sản xuất do số người lao động giảm 30% trong thời gian ngắn.

Công nhân tan ca tại Khu chế xuất Linh Trung 1 (TP.HCM)

Thiếu lao động, tất yếu tình hình sản xuất của các DN lâm vào thế khó. Ông Trần Việt Tiến, Giám đốc Công ty cổ phần Mỹ thuật Gia Long, cho biết, đơn vị này hiện chỉ còn 2/3 số lượng công nhân cần thiết để duy trì sản xuất. Điều này dẫn đến ông đã phải từ chối khá nhiều đơn đặt hàng mới.

Với những đơn hàng cũ thì lại phải liên tục xin lỗi khách hàng vì không giao hàng đúng tiến độ, dù đã tăng ca hết mức. Tương tự, một DN chuyên sản xuất linh kiện điện tử công nghiệp ô tô cho biết, dù đã tăng tần suất lao động lên 3 ca/ngày nhưng công ty vẫn không thể nhận hết các đơn hàng.

Có vô vàn nguyên nhân khiến việc thiếu hụt lao động ngày càng trầm trọng. Chỉ tính riêng trong quý I/2010, tại TP.HCM đã có thêm khoảng 6.000 DN trong nước và 74 DN có vốn đầu tư nước ngoài mới được cấp phép hoạt động. Sự xuất hiện cùng lúc quá nhiều DN khiến đội ngũ lao động dù dồi dào nhưng vẫn rơi vào tình trạng thiếu hụt.

Bên cạnh đó, trong cơ cấu chuyển dịch địa bàn đầu tư, các KCN mới thay vì tập trung ở những thành phố lớn như trước đây thì lại đổ về các tỉnh nhỏ. Ở các vùng nông nghiệp trù phú như Thái Bình, Hưng Yên, Hải Dương..., đâu đâu cũng sôi động “phong trào” chuyển đổi đất nông nghiệp để làm KCN, khiến các nhà máy, xí nghiệp, công ty mọc lên như nấm. Theo ước tính, chỉ riêng khu vực miền Bắc và miền Trung hiện đã có cả trăm KCN, cụm công nghiệp với hàng nghìn nhà máy, xí nghiệp lớn nhỏ.