Huy động vốn cho phát triển hạ tầng giao thông

Tuy nhiên, thực tế cho thấy, hệ thống hạ tầng giao thông vận tải trong cả nước và các đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM… còn nghèo nàn, tiêu chuẩn kỹ thuật còn ở mức thấp và lạc hậu, quy mô nhỏ, thiếu đồng bộ và liên kết. Hệ thống đường bộ xuyên quốc gia đã quá tải và xuống cấp so với nhu cầu ngày càng phát triển, nhưng việc đầu tư mở rộng và nâng cấp đang gặp nhiều khó khăn vì thiếu vốn. Tuyến đường sắt Bắc - Nam đang ở vào thế độc tuyến, chưa tạo được các liên kết dạng mạng, còn thiếu những tuyến đường sắt dẫn đến các khu kinh tế, khu công nghiệp, cảng biển... và chất lượng đường sắt hiện nay đang được đánh giá là quá kém, khổ hẹp không thể đi với tốc độ cao.

Nhằm huy động nguồn vốn cho phát triển hạ tầng giao thông vận tải, chính sách của Chính phủ Việt Nam đã khuyến khích mọi nguồn lực trong và ngoài nước, từ các thành phần kinh tế, dưới nhiều hình thức khác nhau như BOT, BT, PPP... đặc biệt chú trọng áp dụng hình thức PPP đối với các cảng hàng không, cảng biển, sân bay mới, khu bến và đô thị phát triển mới có quy mô lớn. Đây chính là thời điểm cần sự tham gia mạnh mẽ hơn của khu vực tư nhân. Nguồn vốn đóng góp từ khu vực tư nhân (đặc biệt khu vực tư nhân nước ngoài) cho đầu tư cơ sở hạ tầng giao thông vận tải sẽ đóng vai trò quan trọng trong sự thiếu hụt vốn hiện nay.

Để thực hiện tốt phương thức đầu tư PPP với các dự án quy mô lớn, cần nhận thức rõ hơn nữa trong việc xác định mục tiêu chiến lược, ra quyết định lựa chọn đối tác, dự án và triển khai xây dựng thể chế cũng như khuyến khích thành phần tư nhân hợp tác có trách nhiệm nhằm quản trị dự án phát triển bền vững. Trong đó, việc lựa chọn dự án hợp tác PPP phải dựa trên phân tích chi phí lợi ích, có tính đến tất cả các phương thức cung cấp thay thế, hệ thống cung cấp cơ sở hạ tầng đầy đủ, và các chi phí và lợi ích tài chính và phi tài chính dự kiến đối với vòng đời dự án.

Phân tích rủi ro giữa các bên tư nhân và khu vực công sẽ chủ yếu được xác định nhờ mô hình tham gia của khu vực tư nhân đã được lựa chọn, bao gồm cả việc phân bổ trách nhiệm. Việc lựa chọn một mô hình cụ thể và phân bổ rủi ro đi kèm phải được xác định dựa trên đánh giá về lợi ích công cộng.

Nguyên tắc và minh bạch tài chính phải được bảo đảm trong đó ảnh hưởng của tài chính công có thể phát sinh về việc chia sẻ trách nhiệm với khu vực tư nhân đối với cơ sở hạ tầng phải được dự báo.

Một môi trường thể chế tác động hợp lý cho đầu tư cơ sở hạ tầng quy mô lớn, bao gồm chuẩn mực cao về quản trị công và quản trị doanh nghiệp, tính minh bạch, quy định của pháp luật, bao gồm cả việc bảo vệ quyền sở hữu và hợp đồng là cần thiết để thu hút sự tham gia của khu vực tư nhân.

Xây dựng thể chế tiếp cận các thị trường vốn và đặc biệt là nguồn lực tài nguyên đất đai (với lợi thế đặc tính đất đai thuộc sở hữu nhà nước) để bổ sung thêm nguồn lực tài chính cho các dự án quy mô lớn nhằm khuyến khích khu vực tư nhân tích cực tham gia. Đặc biệt, trong quy hoạch cần chú ý mô hình đô thị thông minh đa trung tâm phát triển theo định hướng giao thông công cộng TOD (Transit Oriented Development) là một cách tiếp cận sáng tạo trong quy hoạch các đô thị của thế kỷ 21 với việc ưu tiên tích hợp giao thông và sử dụng đất do mô hình hiện đại này có nhiều lợi thế ở các thành phố lớn có mật độ dân số cao và không gian chật hẹp như TP.HCM, Hà Nội. Tuy nhiên, các mô hình mới này đòi hỏi nguồn vốn lớn và công nghệ cao, vì vậy cần xây dựng chính sách kinh tế vĩ mô để loại bỏ những hạn chế đối với việc tiếp cận các nguồn lực và những trở ngại đối với sự di chuyển vốn trong nước và quốc tế

Phải có một cơ chế cung cấp đầy đủ thông tin liên quan đến dự án giữa cơ quan có thẩm quyền và các đối tác tư nhân, bao gồm cả tình trạng trước khi cơ sở hạ tầng tồn tại, các tiêu chuẩn hoạt động và các hình phạt trong trường hợp không tuân thủ. Nguyên tắc giám sát, theo dõi đặc biệt với ba tiêu chí chủ yếu của dự án là giá thành, chất lượng và tiến độ phải được tôn trọng.

Việc quy định các dịch vụ cơ sở hạ tầng phải được giao cho các cơ quan chuyên môn có thẩm quyền, có nguồn lực và không bị chi phối bởi các bên tham gia hợp đồng cơ sở hạ tầng.

Cơ chế giải quyết tranh chấp phải được tiến hành theo thứ tự đối với bất kỳ tranh chấp nào xảy ra trong thời gian tồn tại của dự án và bất đồng phải được giải quyết trên nguyên tắc kịp thời và công bằng.

Hợp tác PPP là quá trình đẩy mạnh sự tham gia của khu vực tư nhân vào các dự án có mục đích công cộng, dùng động lực cá nhân và tập thể để thúc đẩy phát triển cộng đồng và xã hội. Tuy nhiên, một trong những hạn chế của quá trình này là khu vực tư nhân thường quá đề cao lợi nhuận cá nhân và coi nhẹ trách nhiệm xã hội kinh doanh. Chính vì vậy, khu vực tư nhân tham gia vào cơ sở hạ tầng phải tuân thủ nguyên tắc đã thống nhất và các chuẩn mực hoạt động kinh doanh có trách nhiệm với môi trường và xã hội. Khu vực tư nhân tham gia vào các dự án cơ sở hạ tầng phải có thiện chí và cam kết để thực hiện hợp đồng và các điều khoản đã ký.

Khu vực tư nhân tham gia, nhà thầu phụ và các đại diện của mình không được phép hối lộ và tiến hành các hành vi không đúng mực để có được hợp đồng, giành quyền kiểm soát đối với tài sản hoặc giành ủng hộ, cũng như không được tham gia thực hiện hành vi như vậy trong quá trình hoạt động cơ sở hạ tầng của họ. Ngoài ra, khu vực tư nhân tham gia phải đóng góp vào chiến lược trao đổi và tư vấn với công chúng, bao gồm cả người tiêu dùng, cộng đồng bị ảnh hưởng và các bên liên quan, nhằm đạt được sự chấp thuận và hiểu biết lẫn nhau về mục tiêu của các bên liên quan.

Khu vực tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ thiết yếu cho cộng đồng phải chú ý đến những hậu quả xuất phát từ hành động của mình đối với cộng đồng và hợp tác với cơ quan có thẩm quyền để tránh và giảm thiểu hậu quả mà xã hội không chấp nhận.