Hộ kinh doanh trước cuộc chuyển đổi lớn

Chính sách mới và những băn khoăn thực tế

Sau nhiều năm vận hành theo hình thức thuế khoán, khu vực hộ kinh doanh nay đứng trước cuộc cải cách sâu rộng. Từ ngày 1/1/2026, toàn bộ hộ kinh doanh sẽ kê khai điện tử theo doanh thu và thu nhập thực tế, thay cho mức thuế ấn định cố định trước đây.

Tại “Phiên giải pháp, thắc mắc và hướng dẫn chuyển đổi thuế kê khai cho hộ kinh doanh” do Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM), Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) và Công ty CP Công nghệ Sapo phối hợp tổ chức ngày 11/11, nhiều chuyên gia cho rằng việc chuyển đổi này là bước đi tất yếu để đảm bảo công bằng thuế và minh bạch hóa nền kinh tế.

Ông Mai Sơn - Phó Cục trưởng Cục Thuế, Bộ Tài chính nhìn nhận đây là một trong những cải cách có ảnh hưởng lớn nhất trong nhiều năm qua. Ông nói, hơn 3,6 triệu hộ kinh doanh hiện đóng góp đáng kể cho ngân sách, tạo việc làm cho hàng triệu lao động, nhưng mức độ tuân thủ và minh bạch vẫn chưa đồng đều. “Chúng tôi muốn xây dựng một hệ thống thuế không chỉ thu đúng mà còn tạo niềm tin. Hộ kinh doanh nộp thuế minh bạch sẽ được tôn trọng như một phần của khu vực kinh tế chính thức”, ông Sơn cho biết.

Theo ông Sơn, ngành thuế đang triển khai chương trình “60 ngày cao điểm hỗ trợ chuyển đổi thuế kê khai”, trong đó chú trọng hướng dẫn thực hành trực tiếp tại cơ sở, đặc biệt với hộ nhỏ lẻ và vùng sâu vùng xa. “Điều quan trọng là để người kinh doanh thấy rằng kê khai không phải gánh nặng mà là quyền lợi. Khi có dữ liệu minh bạch, họ có thể tiếp cận vốn, chứng minh thu nhập và mở rộng quy mô hợp pháp”, ông nói.

Cũng tại chương trình, nhiều hộ kinh doanh nêu lo ngại về việc chưa quen sử dụng công nghệ, sợ thủ tục phức tạp hoặc bị truy thu. Đại diện ngành Thuế cho biết cơ quan sẽ áp dụng cơ chế linh hoạt trong giai đoạn đầu, đồng thời phối hợp với các đơn vị công nghệ để đảm bảo việc chuyển đổi diễn ra nhẹ nhàng, đúng lộ trình.

Cần thay đổi tư duy quản trị

Các chuyên gia đều thống nhất rằng rào cản lớn nhất không nằm ở thiết bị hay phần mềm mà ở tư duy của người kinh doanh. Việc chuyển sang kê khai điện tử buộc họ phải nhìn lại cách ghi nhận doanh thu, chi phí và lợi nhuận, từ đó hình thành thói quen quản trị hiện đại hơn.

Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) cho rằng: “Nếu chỉ nhìn kê khai là thêm thủ tục thì sẽ thấy phiền, nhưng nếu xem đó là bước tiến để quản lý kinh doanh chuyên nghiệp thì lại là cơ hội”. Theo bà, kê khai điện tử giúp hộ kinh doanh được khấu trừ chi phí hợp lệ, giảm rủi ro bị truy thu, đồng thời tạo cơ sở vay vốn hoặc tham gia các chương trình hỗ trợ.

Bà Cúc nói rõ thêm: “Nhiều hộ kinh doanh hiện nay có doanh thu hàng trăm triệu đồng mỗi tháng, thậm chí tương đương doanh nghiệp nhỏ, nhưng vẫn hoạt động theo hình thức tự phát. Nếu có sổ sách, chứng từ rõ ràng, họ sẽ bước ra khỏi “vùng xám”, được bảo vệ và phát triển bền vững hơn”.

Bộ Tài chính đang rà soát, sửa đổi Thông tư 6 và Thông tư 8 để đơn giản hóa chế độ kế toán, giảm số lượng tờ khai và mẫu biểu, giúp hộ kinh doanh kê khai thuận tiện hơn. Bà Cúc khuyến khích: “Đừng chờ đến khi bắt buộc mới làm. Việc chủ động học, ghi chép, thử phần mềm ngay từ bây giờ sẽ giúp người kinh doanh tự tin hơn rất nhiều”.

Ở góc độ công nghệ, ông Nguyễn Phú Tiến - Phó Vụ trưởng Vụ Kinh tế và Xã hội số, Bộ Khoa học và Công nghệ, nhận định chuyển đổi số trong thuế không chỉ là thay phần mềm mà là thay cách nghĩ về quản lý. Ông phân tích: “Trước đây, người kinh doanh xem thuế là nghĩa vụ. Giờ đây, khi dữ liệu được số hóa, họ có thể biến thông tin tài chính thành tài sản. Đó là chìa khóa để vay vốn, hợp tác và phát triển”.

Theo ông Tiến, khi hệ thống thuế được số hóa toàn diện, mối quan hệ giữa người nộp thuế và cơ quan quản lý sẽ minh bạch hơn. Vì càng minh bạch, càng ít phiền hà. Khi hộ kinh doanh chủ động kê khai, cơ quan thuế chỉ còn vai trò hỗ trợ thay vì giám sát.

Doanh nghiệp công nghệ đồng hành

Để hỗ trợ hộ kinh doanh trong giai đoạn chuyển đổi, nhiều doanh nghiệp công nghệ đã phối hợp với ngành thuế triển khai các công cụ và chương trình đào tạo miễn phí. Bà Nguyễn Thị Minh Khuê - Phó Công ty CP Công nghệ Sapo công bố chương trình “Miễn phí trọn bộ giải pháp chuyển đổi thuế kê khai cho 5 triệu hộ kinh doanh”, bao gồm phần mềm quản lý bán hàng, hóa đơn điện tử và kê khai thuế tự động.

Đại diện Sapo chia sẻ rằng việc chuyển đổi sang mô hình kê khai điện tử chỉ hiệu quả khi người kinh doanh thực sự thấy tiện lợi. “Nếu phần mềm đơn giản, dễ dùng, họ sẽ chủ động làm, không cần ai thúc ép. Chúng tôi mong muốn hỗ trợ để việc kê khai trở thành thói quen tự nhiên, giống như ghi sổ mỗi ngày”, bà Minh Khuê cho biết.

Sự tham gia của doanh nghiệp công nghệ được đánh giá là yếu tố quan trọng giúp chính sách đi vào đời sống. Khi công cụ phù hợp và hướng dẫn cụ thể được phổ biến rộng rãi, hộ kinh doanh sẽ dần hình thành kỹ năng số, từng bước thích ứng với mô hình quản lý hiện đại.

Cuộc cải cách thuế lần này được xem là bước ngoặt của khu vực hộ kinh doanh -nhóm chiếm tỷ trọng lớn trong nền kinh tế nhưng thường đứng ngoài dòng chảy số hóa. Khi họ nắm được lợi ích thật sự của việc kê khai, hiểu rằng minh bạch không phải để chịu thêm gánh nặng mà để tự bảo vệ mình, tiến trình chuyển đổi sẽ diễn ra tự nhiên và hiệu quả hơn.

Như nhận định của bà Nguyễn Thị Cúc, khi người kinh doanh coi minh bạch là sức mạnh, không phải rào cản, thì nền kinh tế Việt Nam sẽ trưởng thành hơn. Chính điều đó cho thấy, thành công của cải cách thuế không chỉ phụ thuộc vào chính sách mà còn ở tinh thần chủ động của từng hộ kinh doanh trong thời kỳ hội nhập số.